Хүн амын хөгжил, нийгмийн хамгааллын сайд С.Эрдэнэтэй ярилцлаа.

-Хамтын тэтгэврийн даатгалын тухай хуу­лийг өргөн барилаа. Энэ хууль гарснаар гэр бү­лийн тэтгэврийн насны хүмүүсийн аль нэг нь бие барсан тохиолдолд үлдсэн нь халамжийг нь үргэлжлүүлэн авч байх зохицуулалттай гэв үү?

-Хуулийг гаргах бол­сон гол шаардлага гэвэл өнөөдрийн Монгол гэр бүлийн үнэ цэнэ, бат бэх байдал алдагдсантай хол­боотой. Мөн ахмад настнууд өнөөдөр бие дааж амьдрах хандлага ихэссэн. Хуучин хэдэн үеэрээ, олуулаа нэг гэрт амьдардаг байсан сис­темийг халж тэс өөрөөр амьдрах сонирхолтой бол­сон. Үүнээс болж ах­мад настнуудын амьд­рал, нийгмийн хамгаал­лын асуудлууд хурцаар хөндөгдөж байгаа цаг үе. Тиймээс "Гэр бүлийн хөгж­­лийг дэмжих жил" болгон зарласантай хол­боотой­гоор ахмад наст­ны нийг­мийн баталгааны асууд­лыг ихээхэн хөндөж бай­гаа нь энэ.

Ийн Хам­тын тэтгэврийн даатга­лын тухай хуулийг гар­гаснаар ахмад настнууд аливаа эрсдэлд орохоос хамгаа­лах, тайван амьд­рах ор­чинг нь бүрдүүлэх зорил­готой. Ер нь хор­воогийн жамаар гэр бү­лийн хоёрын хэн нэг нь түрүүлж мөнх бусыг үзүүлдэг. Ха­рин үлдсэн нэг нь сэтгэл санааны хямралд оро­хоос гадна амьдралын, эдийн засгийн байдал нь эрс хүндэрдэг. Өнөөгийн манай ахмадууд бүгд со­циализмын үед амьдарч байсан. Цалингаас цалин­гийн хооронд байж бий болгосон хуримтлал ч үгүй байдаг. Хоёр ахмад нийлээд 600 мянган төг­рөгийн тэтгэвэр авдаг байлаа гэж үзье.

Муугаар бодож нөхөр нь нас бар­лаа гэж үзэхэд тухайн өрхийн орлогын 60 хувь нь алга болдог. Сэтгэл санааны хохирлоос гад­на ийм орлоготой үлдсэн хүн яаж амьдрах вэ. Хоол унд­наас эхлээд хувцас хэрэг­лэл, ахуйн хэрэглээ гээд олон зүйл дутагдана. Үүнээс болж тэтгэврийн зээл авч хүүнд нь давхар шатаж бүр эцэст нь өөр­төө байгаа бүхнээ өгч өрнөөс салаад орох орон­гүй үлдэх тохиолдол ч олон байна. Энэ эрс­дэлийг байхгүй болгохын тулд уг хуулийг гаргасан.

-Хууль батлагдвал нас барсан ханийнхаа тэтгэврийн хэдэн хувийг авна гэсэн үг вэ?

-Одоогийн байдлаар 50, 70, 100 хүртэлх хувь гэсэн тоо яригдаж байгаа. УИХ-ын гишүүд 50 хувийг нь өгнө гэх нь  үү эсвэл 70 хүртэлх хувь бүр цааш­лаад 100 хувь өгнө гэсэн шийдвэрийг ч гаргаж ма­гадгүй. Тэтгэв­рийн даат­галын сангийн даац, ачааллыг тооцож үзээд хэд байхыг шийдэх байх. Ер нь Тэтгэврийн даатга­лын сан мөнгөтэй, мөнгөгүйдээ гол нь биш.

-Энэ хууль гарснаар ямар хэмжээний ачаа­лал үүсэх бол?

Шууд хэлбэл насаараа нэг гэрт амьдар­сан хоёр хүний сүүлд амьсгал хурааснаар нь тооцож тэтгэврийг хаа­даг болно.

-Энэ хуулийг баталс­наар эдийн засгийн сөрөг нөлөө бага байна. Угаа­саа тэр хүн авч байсан тэтгэвэр шүү дээ. Гэхдээ энэ давхар тэтгэвэр нь ямар нөхцөлд хамаарах вэ гэвэл үлдсэн нэгнийх нь амьдрах хугацаанд олгогдоно. Шууд хэлбэл насаараа нэг гэрт амьдар­сан хоёр хүний сүүлд амьсгал хурааснаар нь тооцож тэтгэврийг хаа­даг болно. Хүн насаараа нийгмийн даатгал төлж хуримтлал бий болгосон байгаа.

Түүнээс нь хувь хишиг хүртээд амьдарна гэдэг бол их том буян юм. Бурхан болсон хойно нь ханийнхаа буяныг хүр­тэж амьдарна гэдэг сай­хан байна биз дээ. Харин тэтгэвэр авах хүмүүсийн тооны хувьд ойлгомжтой, тэлнэ. Гэхдээ тухайн буу­рай нас бараагүй бол тэтгэврээ авдгаараа авна. Тэгэхээр эндээс ямар нэгэн зохиомол эрс­дэл үүсэхгүй. Тооцооллыг бид хийнэ.

-Бас сөрөг талууд гарах байх. Гэр бүлээ цуцлуулалгүйгээр хоёр тийш болсон гэр бүлүүд олон бий. Энэ тохиол­долд нэг нь нөгөөгөө нас барсан тохиолдолд тэт­гэврийг нь үргэлж­лүү­лэн авах уу. Бас захи­ран зарцуулах эрх нь хэр хангалттай байх бол?

-Сүүлийн 10 жилд нэг хаяг дээр, нэг гэрт хамт амьдарсан байх шаард­лага тавьж байгаа. Харин нас барсан ханийнхаа тэтгэврийг яг л эзэм­шигчийн эрх үүргийг адил эзэмшинэ. Ямар нэгэн хязгаар байхгүй. Шууд хэлбэл нас барсан гэдгийг нь тодотгож өгөөд захи­ран зарцуулах эрхийг нь шилжүүлнэ. Банкнаас зээл авна уу, сар сард нь тэтгэврээ авна уу өөрийнх нь эрх болж байгаа гэсэн үг.

-Зарим өндөр наст­нууд тэтгэврээ үр хүүх­дүүддээ булаал­гах то­хиолдол элбэг байдаг?

-Ахмадын эрхийн тухай хуулийг боловс­руулж байна. Энэ хуу­лиар ахмад настныг асар­даггүй, ямар нэгэн хэл­бэрээр дарамталдаг, тэд­нийг сэтгэлзүйн болон эд материалын хохиролтой үлдээдэг, үүрэг хүлээсэн үр хүүхэд нь үүргээ хүлээ­дэггүй ийм этгээдүүдэд хүлээлгэх хариуцлагыг чангатгана. Уг хуулийг гар­гах цаг нь болчихож. Гэр бүлийн хүрээнд гарч бай­гаа хүчирхийллийг судалж үзсэн. Хүүхэд, эмэгтэйчүүд ихээр өртдөг байсан бол өнөө­дөр ахмад настнууд ду­та­хааргүй өндөр хувьтай гарч байна.

Тэтгэврийг нь булааж аваад үнэгүй зарцалдгаас эхлээд асуу­дал их. Зоддог то­хиол­дол ч байна. Үүний­гээ ч ахмадууд нууж үхэ­хийн хооронд үр хүүхэд болоод өөрийнхөө нэ­рийг бодож хамгаалдаг. Ийм далдын далд хэл­бэрийн хүчир­хийллийг таслан зогсоо­хоор Ахма­дын эрхийн тухай хуулийг гаргах юм.

-Эдийн засаг хөг­жөөд иргэд, тэтгэврийн насныхан төрийн гар харахааргүй болсон цагт энэ хууль хэрэгж­сээр байх уу. Хуулийн хэрэгжих хугацаа гэж тавьж өгсөн үү?

-Хуулийг хэрэгжих ху­га­цаа гэж байхгүй. Дав­хар тэтгэвэр авахгүй бо­лох шаардлагагүй үе гэж ер нь гарахгүй дээ. Хүний хэрэглээ хязгааргүй. Тиймдээ ч улс орон эдийн засгийн боломжтой бо­лох тусмаа давхар тэт­гэврийг өгөх нь илүү үр дүнтэй хэрэг болно. Өнөөд­рийн байдлаар Япон, Австрали гэх мэтээр өндөр хөгжсөн орнуудад нийгмийн хам­гааллын систем их хүчтэй байдаг. Тэтгэврийн даат­галын тухай хуульд хүн бүрт тэгш олгодог суурь тэтгэврийн сан бий бол­гох ёстой.

Суурь тэтгэв­рийн сан дээр одоогийн авч байгаа тэтгэврээ нэмээд дээрээс нь нэмэлт тэтгэврийн сантай болох хуулийн төсөл боловс­руулж байна. Суурь тэт­гэв­рийн сан гэдэг маань эдийн засгийн хямрал болох мэт гэх сөрөг нө­лөөлөл үүсэхэд суурь тэтгэврийг нэмж тухайн иргэнийг ямар нэгэн эрсдэлд орохоос хам­гаал­даг учиртай.

-Энэ хуулийг сонс­сон ахмад настнуудад хүлээлт үүсэх байх. Хэрэгжилт нь хэзээ­нээс эхлэх вэ?

-Бид 2015 оны нэг­дүгээр сарын 1-нээс хэ­рэгжүүлэхээр тооцож байгаа.

-МАН-ынхан улс ор­ны эдийн засаг уналаа, их өрөнд орлоо гэж байна. Энэ үед хууль хэр дэмжлэг авах бол?

-Өр зээлийн асуудал гэдэг бол эдийн засагтай огт холбоогүй цэвэр улс­төржсөн алхам. Сөрөг хүчин өнөөдөр энэ Зас­гийн газрыг яавал гар хөлийг нь хүлээтэй байл­гах вэ. Яавал ажил хийл­гэхгүй байх вэ, яаж нэр хүндийг нь унагааж, сөх­рүүлэх вэ гэдгийн төлөө л ажиллаж байгаа. Энэ Зас­гийн газрыг унагаад 2016 онд хуучин эрх мэдэл, албан тушаалаа авъя гэсэн увайгүй бодол­той байгаа. Түүнээс биш улс орны сайн сайхны төлөө тэд гоншг­оноод байгаа юм биш. Өнөөдөр бондыг хориглосноор ирээдүй өргүй байхгүй.

Тэртээ тэргүй Монголд бүтээн байгуулалт хийх нь үнэн үү, үнэн. Монгол орон 2014 онд эдийн зас­гаараа тэргүүлнэ гэдгийг дэлхийн топ судалгааны байгууллагуудаас мэ­дээлж байгаа. Эдийн зас­гийн өсөлт 15.7 хувьд хүрнэ гэсэн магадлал бий. Ийм боломжтой үед бид бонд гаргана гэдэг аймшигтай зүйл биш. Харин ч цаг хожиж бүтээн байгуулалтаа хийх ёстой. МАН-ынхан эрх барьж байхдаа өөрсдөө, өөрс­дийнхөө зөв гэж үзэж бай­гаагаар энэ бүтээн бай­гуулалтуудыг хийхгүй яасан юм. 

-Тэтгэвэр нэмэх шаард­лагыг МАН-ын­хан тавилаа. Тэтгэв­рийн насныхан ч хү­лээлт­тэй байгаа байх. Энэ асуудлыг хэзээ хэр­хэн шийдэх бол?

-Засгийн газрын мөрийн хөтөлбөрт ца­лин, тэтгэвэр, тэтгэмжийн нэмэгдлийг урьдчилан зарлахгүй гэж заасан учраас тодорхой зүйл ярих боломжгүй байна. Яагаад вэ гэвэл зарлас­наас болж үнийн хөөрөг­дөл бий болж цалин, тэт­гэвэр нэмсний үр ашиг гардаггүй. Энэ нь үнэн. Ямартай ч тэтгэврийн нэмэгдлийн асуудлаар Засгийн газарт хуулийн төсөл хүргүүлсэн. Нэг зүйлийг хэлэхэд Засгийн газрын мөрийн хөтөл­бөрт тухайн жилийн инф­ляцтай уялдуулж цалин, тэтгэврийг нэмэгдүүлж байна гэсэн заалт бий. Өнгөрсөн оны сүүлээр инфляц 11-12 хувьтай байсан.