Айначууд өнөөгийн Японы газар нутагт олон мянган жил амьдарсаар иржээ. Өнөөдөр бидний япончууд хэмээн нэрлэдэг алтайн хэлний бүлгийн ард түмэн МЭӨ зургадугаар мянганы орчим нүүдэллэн ирснээр айначуудыг умард зүгт шахаж эхэлжээ.

Европчууд анх удаа айначуудтай 17 дугаар зуунд нүүр тулж ер бусын өтгөн үсийг нь хараад гайхсан байна. Айначууд япончуудаас арьс өнгө, бие бялдарын хувьд тэс өөр, тусдаа гарал үүсэлтэй ард түмэн. Тэд европчуудтай илүү төстэй. Гэхдээ эрдэмтэд өдий болтол чухам хаанаас гарал үүсэлтэйг тогтоогоогүй.

Эдүгээ Японд 3000 орчим айна байдгаас 2500 нь тэдний эртний эх орон болох Хоккайдо мужид амьдардаг. Харин 2010 оны байдлаар ОХУ-д оршин суудаг айначуудын тоо дөнгөж 190 байсны 94 нь Камчаткийн хязгаарт байв.

Айначуудын амьдардаг бүс нутаг

Хоккайдо нь айначуудын япончуудтай олон зуун жил цус урсган дайтсан түүхэн эх орон. Яматогийн төр улс бий болсон цагаас япончууд нутгийн уугуул иргэдтэй дайтаж эхэлжээ. “Дорнодын зэрлэгүүдийн дундаас хамгийн хүчтэй айначууд” хэмээн японы эртний эх сурвалжуудад тэмдэглэжээ.

Айначуудыг ялахын тулд олон жил зарцуулсан бөгөөд японы тулааны урлаг болсон самурайн ёс айначуудаас гаралтай аж. Айна хэл япон, хятад болон алс дорнодын бусад хэлнээс эрс ялгаатай ба тусгаарлагдсан хэлэнд тооцогддог. Дэлхий дээр амьдардаг 3000 айначуудын зөвхөн 200 нь эх хэлээ мэддэгээс харахад айна хэлийг мөхөж буй хэл гэж үзэж болно. Айначууд японд бараг бүрэн ууссан учраас өөрийн соёлыг японы антропологчдоос ч бага мэддэг.

“Айна” нийгэмлэгийн тэргүүн Александр Накумарагийн судалснаар япончууд энэ ард түмний уламжлалаас олон зүйлийг зээлджээ. Тухайлбал самурайн сэлмийн нэр “катано” бөгөөд энэ нь айна хэлэнд “тосгон”, “суурин” эсвэл овог гэсэн утгатай. Ингэж нэрлэсний учир нь сэлэм эцгээс хүүд, хүүгээс ачид өвлөгддөг. Мөн харакири хэмээх нөгөө ертөнцөд одох ёсыг айначууд бодож олжээ. Тэдний итгэл үнэмшлээр гэдсэнд байх хүний сүнс нарийхан хялгасан дээр тогтдог. Энэ ертөнцөөс дахин төрөхгүйгээр явахын тулд гэдсээ нээж хялгасыг тасдах ёстой.

Япончуудын мэхийх ёс ч айнагаас гаралтай.

Япончуудын мэхийх ёс ч айнагаас гаралтай. Айнагийн домогт өгүүлснээр далай тэнгист Капа Кодзу хэмээх савдаг амьдардаг аж. Хэн нэгнийг далай руу аваачих гэж хүний дүрд хувилан эх газарт хүрч ирнэ. Түүний толгойд ус тогтоодог нэгэн хонхор бий. Хэрэв ус асгарвал савдаг үхнэ. Гэхдээ савдаг хэтэрхий эелдэг зан гаргадаг сул талтай. Дайралдсан хүн өмнөөс нь бөхийвөл тэр ч бас хариу бөхийнө. Хэдий чинээ доор бөхийнө төдий чинээ хариу барина. Тиймээс ганцаар яваа хүнтэй таарсан айна заавал бөхийж усан толгойт савдаг мөн эсэхийг шалгадаг байна.

Эдүгээ японд “Утари” нэртэй айна судлалын төв ажилладаг. Японы арлуудад 55 салбартай уг төвд айна хэлийг зааж, айнагийн соёлын өв уламжлалыг судалдаг. Гэхдээ Үнэн хэрэгтээ айнагийн соёлыг аялал жуулчлалын хэрэгсэл болгох зорилгоор судалдаг гэж дэлхийн эрдэмтэд шүүмжилдэг.

Японы арлуудын уугуул оршин суугчид