УИХ-ын гишүүн Д.Ганхуяг, Л.Гантөмөр нар газрын харилцаа, зохион байгуулалттай холбоотой асуудлаар Засгийн газрын тэргүүнд асуулга тавьсан

-Ерөнхий сайдад хүргүүлсэн асуулга тань их л урт, олон зүйл хамарсан байсан. Гол агуулга нь юу байв?

-Асуулгын агуулга нь газрыг иргэд, аж ахуйн нэгжүүдэд өмчлүүлэх, эзэмшүүлэх байдлаар эдийн засгийн эргэлтэд оруулах явцыг хурдасгах талаар санал Тодруулбал, газар зохион байгуулалт, барилга байгууламжтай холбоотой одоогийн мөрдөгдөж буй Газрын тухай, Монгол улсын иргэнд газар өмчлүүлэх тухай, Хот байгуулалтын тухай, Барилгын тухай, Сууц өмчлөгчдийн холбооны эрх зүйн байдал, нийтийн зориулалттай орон сууцны байшингийн дундын өмчлөлийн эд хөрөнгийн тухай зэрэг багц хуулиудын хэрэгжилт, эдгээр бодлогуудын хүрээнд нийгмийн анхаарал татсан зарим асуудлуудыг судлах, үнэлэх, дүгнэлт хийх шаардлагатай гэж үзэж байгаа юм. Ингэж байж бодлогын шийдвэр гаргах хэрэгтэй. Ийм өргөн хүрээг хамарсан учраас асуулга урт болсон.

Дашрамд хэлэхэд энэ асуулгын зорилго нь хэн нэгэн улстөрийн албан тушаалтан, хувь хүнтэй ямар ч холбоогүй юм. Ер нь аливаа улс, үндэстэн өөрт байгаа баялагт суурилж хөгждөг. Тэр ч утгаараа Монгол Улс нэг хүнд оногдох газар нутгийнхаа хэмжээгээр дэлхийд тэргүүлдэг. Газаргүйгээр хөгжих салбар бараг байхгүй дээ.

-Сонгуулийн үеэр АН-ын дэвшүүлсэн үйлдвэржилтийн бодлого ч газрын харилцаатай холбоотой биз дээ?

-Мэдээж. Засгийн газар саяхан 2009 оныг Үйлдвэржилтийн жил гэж зарлах шиг боллоо. Ажил эрхлэлт болон иргэд, аж ахуйн нэгжийн орлого нэмэгдэхгүй байгаа шалтгаан нь үйлдвэрлэлийн салбар хөгжих боломжгүй байсантай холбоотой. Гол шалтгаан нь үндэсний болон жижиг дунд үйлдвэрийг (ЖДҮ) дэмжих төрийн бодлого тодорхой бус байсаар байгаатай холбоотой. Импортын худалдаанаас тухайн орон ойролцоогоор 20-30 хувийн ашиг олдог бол, эцсийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж өөрийн хэрэгцээгээ хангаж, улмаар экспортолж буй орон үүнээс бараг гурав дахин илүү орлого олж байна. Тухайлбал, бэлэн бүтээгдэхүүний өөрийн өртөг нь борлуулалтын үнийн 60-аас доошгүй хувийг эзэлж, энэ нь үйлдвэрлэж буй орны эдийн засагт шингэдэг. Энэ өртөг бараг тэр чигээрээ ажил эрхлэлтийг нэмэгдүүлдэг. Хүний хэрэгцээ хангасан эцсийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэхгүйгээр иргэд нь оюун-лаг, боломжийн орлоготой, бусадтай өрсөлдөх чадвартай байна гэхэд хэцүү. Өнөөдөр техник, технологийн хөгжил тухайн орны хүний хөгжлийн түвшинг тодорхойлж байна.Олон жил ярьсаар байж 2007 онд ЖДҮ-ийн тухай хуультай болсон. Нөгөөтэйгүүр, жилд дунджаар 30 орчим хувьтай явж ирсэн банкны зээлийн хүү байна.

Энэ бол том дарамт, тодруулбал 1000 төгрөгийн өртөгтэй ажил хийгээд 30 хувийг нь арилжааны банканд хүүгээр төлсөөр иржээ. Ажилгүйдэл, ядуурлын гол шалтгаан энд бай-гаа юм. Зээлийн хүүг захиргааны аргаар бус мөнгөний нийлүүлэлтийг эрс нэмэгдүүлэх байдлаар шийдвэрлэх нь зохистой. Энэ зээлийн бодлогыг Монголбанк, Засгийн газартай хамтарч хэрэгжүүлэх шаардлагатай байна.Ийм өндөр хүүгээр үйлдвэрлэлийн салбар хөгжсөн туршлага хаа ч байхгүй.

-Газрын харилцаатай холбоотойгоор ямар ямар санал гаргаж байгаа вэ?

-Газрын тухай хуульд өөрчлөлт оруулж иргэдийн өрхийн хэрэгцээний зориулалтаар тариалж буй хүнсний ногооны талбайг газрын төлбөрөөс чөлөөлөх нь зөв. Газар тариалангийн салбарт төрөөс боломжийн дэмжлэг үзүүлж эхэлсэн. Нөгөө талаас том, хот суурингийн ойролцоох газруудад орчин үеийн фермерийн аж ахуйг байгуулахыг дэмжих хэрэгтэй. Малын халдварт болон бусад өвчний хяналтын тогтолцоог олон улсын жишигт хүргэх шаардлагатай. Хамгийн өргөн хэрэглээ бүхий хувцасны салбар тухайлбал мал аж ахуйн гаралтай түүхий эдийн эцсийн бүтээгдэхүүний боловсруулах үйлдвэрийг хуульд заасан олон талт бодлогоор дэмжмээр байна. Эдгээр бодлогыг оновчтой хэрэгжүүлэхгүй бол мал, аж ахуйн гаралтай түүхий эдийн нь тогтвортой байх боломж хомс.

Ийм байдлаар боловсруулах үйлдвэр болон мөнхийн баялаг болох газраа иргэд, аж ахуйн нэгжээрээ дамжуулан эдийн засгийн эргэлтэд оруулах бодлогыг хэрэгжүүлснээр эдийн засгийн өсөлт тогтворжиж, иргэдийн амьжиргааны чанар, түвшнийг дээшлүүлэх зэрэг зорилтууд биелэх боломж нэмэгдэнэ.

-Газрыг эдийн засгийн эргэлтэд оруулахтай холбогдуулж яг ямар хуулийн заалтуудыг хэрэгжилтийг хангах нь чухал байгаа гэж үзэж байна?

-Ер нь газрыг ашиглах, хамгаалах нөхөн сэргээх газрын харилцааны бодлогын асуудал но эдийн засгийн хөгжлөөс гадна үндэсний аюулгүй байдлын асуудлыг хүртэг, хамаардаг. Газар гэхээр стратегийн ордууд байхад юу ярьж байгаа юм гэж бодож ч болно. Гэхдээ энэ баялаг хязгаартай. дээр нь бүх хүмүүс энэ салбарт ажиллах боломжгүй. Мөн баялаг багатай мөртлөө, иргэд нь хөгжсөн, чинээлэг иргэдтэй, хөгжлийн түвшин өндөртэй олон орон байгааг бид мэднэ. Энэ онд Иргэнд газар өмчлүүлэх тухай хуульд өөрчлөлт оруулж, Хот байгуулалт болон Барилгын тухай хуулийг шинэчлэн баталсан. Эхлээд газрын тухай хуультай холбогдуулж хэдэн зүйлийг хэлье.Монгол Улсын газар нутаг нийлээд газрын нэгдмэл сан болдог. Газрын санг зориулалтаар нь хөдөө аж ахуйн, хот, тосгон, бусад суурин, зам, шугам сүлжээн,
ойн сан, усны сан бүхий тусгай хэрэгцээний газар гэж зургаа ангилдаг.

Энэхүү газрын зориулалтаар газрын нэгдсэн бодлого тухайлбал улс, нийслэл, аймаг, дүүргийн газар зохион байгуулалтын ерөнхий төлөвлөгөө болон бусад газар ашиглалттай холбоотой бодлогын хэрэгжилтэд үнэлэлт, дүгнэлт өгөх шаардлагатай байна. Түүнчлэн Монгол Улсын иргэнд газар өмчлүүлэх тухай хуульд Засгийн газраас жил бүр, аймаг, нийслэлийн саналыг үндэслэн улсын хэмжээнд иргэдэд өмчлүүлэх газрын нийт хэмжээ, байршил, зориулалтыг тогтоох болон энэ онд хуульд орсон өөрчлөлтөөр "нийслэлийг аймгийн төвтэй холбосон улсын чанартай авто замын дагуух газарт / сумын төвөөс бусад / 0.07 хүртэл га газрыг гэр бүлийн хэрэглээний зориулалтаар иргэнд өмчлүүлэх" гэсэн заалт орсон. Эдгээр заалтыг хэрэгжүүлэх ажлын явцын талаар мэдээлэл сонсох хэрэгтэй байгаа.

-Хот байгуулалт болон Барилгын тухай хуульд анхаарал татсан ямар асуудал байгаа бол?

-Хот байгуулалтын тухай хуулиар УИХ хот байгуулалтын талаарх төрийн бодлогыг тодорхойлох нийслэл хотын хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөөг батлах Засгийн газар нийслэл болон бүсийн хөгжлийн тулгуур төв хотыг хөгжүүлэх арга хэмжээний дөрвөн жилийн төлөвлөгөөг батлах эрхийг тус тус хэрэгжүүлэхээр болсон.

Энэ зуунд ихэнх орны эдийн засаг, нийгмийн хөгжил нийслэлийнхээ хөгжлөөс 50-иас хол илүү хувь нь хамаарч байна. Гэтэг Монгол Улсын нүүр царай болсон нийслэлийн хот төлөвлөлтийн бодлого алдагдаж, хэв журам, хог утаа,эрүүл ахуй, чанаргүй зам, тээврийн хэрэгслийн түгжрэл ээрэг тааламжгүй нөхцөлд нийт иргэдийн 4С гаруй хувь нь аж төрж байна Иймээс энэ байдлыг шийдвэрлэхэд чиглэсэн олон улсын жишигт нийцсэн хот төлөвлөлтийн бодлогыг төлөвлөн хэрэгжүүлэх шаардлагатай гэдэг нь хэн ч ойлгомжтой. Өнөөгийн байдлаар нийслэл хотыг хөгжүүлэх 2020 он хүртэлх
төлөвлөгөө хэрэгжээд явж байгаа. Үүний зэрэгцээ Японы тусламжаар 2030 он хүртэлх нийслэл хотын хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөө хийгдээд дуусаж байгаа гэсэн. Иймээс нийслэлийн хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөөг УИХ-аар яаралтай батлан, хэрэгжилтэд хяналт тавих шаардлагатай байна.

-Харин Барилгын тухай хуулийн хүрээнд?

-Харьцангуй сайн барилгын хуультай болсон Бусад дагавар хуулиудыг яаралтай батлах шаардлагатай. Гол нь энэ хуулиар иргэдийг аргаа бартал нь бухимдуулдаг иргэд, аж ахуйн нэгж байгууллагуудад газар олгох, техникийн нөхцөл авах, барилгын ажлыг эхлүүлэх болон бусад зөвшөөрлийг нэг цэгийн үйлчилгээгээр зохион байгуулах болсон юм. Эдгээр зөвшөөрлийг авахад 20 гаруй төрийн байгууллагын олон түшмэлийн гарын үсийг хөөцөлдөж авахад жилээс илүү хугацаа шаардагддаг гэсэн судалгаа байна. Хайран ч цаг. Үнэхээр том хүнд суртал л даа. Энэ бодлогын хэрэгжилтийг нэн тэргүүнд хянах шаардлагатай байгаа.

Үүнээс гадна, нийтийн зориулалттай орон сууцны орчны газарт олгогдсон газартай холбогдсон маргаан. Харин энэ нь ИТХ-ын сонгуулийн үеэр овоо намжлаа. Нийтийн зориулалттай орон сууцны орчны газар гэдэг нь оршин суугчид, өмчлөгчдөд зориулагдсан ногоон зүлэг, мод, бут, сөөг, хүүхдийн тоглоомын талбай,сүүдрэвч, явган хүний болон авто машины зам, машины зогсоол зэрэг юм. Энэ асуудал Сууц өмчлөгчдийн холбооны эрх зүйн байдал, нийтийн зориулалттай орон сууцны байшингийн дундын өмчлөлийн эд хөрөнгийн тухай. Газрын тухай болон бусад холбогдох хуулийн заалтыг мөрдөхөд л ямар ч асуудалгүй шийдвэрлэгдэх асуудал л даа. Ер нь газрыг өмчлүүлэх, эзэмшүүлэхтэй холбогдсон зорилтыг хэрэгжүүлэхэд газар зохион байгуулалтын төлөвлөлтөд үндэслэсэн кадастрын бодлогын хэрэгжилт, газрын дэд бүтэцжүүлэх бодлого төлөвлөлт болоод түүний биелэлт зэрэг асуудал нь хамгийн том садаа болсоор байна. Орон сууц, барилга байгууламжийн дэд бүтцийг бие даасан оновчтой технологиор шийдвэрлэх нь чухал. Үүнд газар хүрэлцэхгүй гэсэн асуудал байхгүй шүү дээ.

-Таны хувьд Монгол Улсын хөгжлийн гарцыг юу гэж харж байна?

-Том асуулт байна. Бодлого биш ч бодлоо хэлье. Иргэдийн эрх ашигт нийцсэн, хэрэгждэг хуультай болох явдал чухал гэж боддог. Хуулийг дээдэлж, хариуцлага тооцдог байх хэрэгтэй байна. Мөн зарим шаардлагагүй асуудалд хандах төрийн оролцоог багасгах нь зөв гэж үздэг. Ийм хэлбэрийн төрийн оролцоо их байх тусмаа дааж давшгүй үр дүнгүй зардлын дарамт учруулж, эдийн засгийн хөгжлийн зүтгүүр болох бизнесийн салбарын хөгжил боймлогддог. Төр болон бусдын гарыг харахгүйгээр ажилтай, орлоготой хүмүүсийн эзлэх хувийг нэмэгдүүлэх гэдэг ч чухал юм. Иймээс ажил эрхлэх чадвар боломжтой иргэдэд олон хэлбэрийн үйлчилгээ, дэмжлэгийг төрөөс үзүүлэх хэрэгтэй байгаа.

Энэ бүхнээс гадна, газар нутгаа ил тод, шударгаар иргэд, аж ахуйн нэгжээрээ дамжуулан эдийн засгийн эргэлтэд оруулах, хамгаалах асуудал нь хөгжлийн нэгэн гарц болов уу гэж хувьдаа бодож явдаг даа. Ашигт малтмалаа хамгийн оновчтой зохистой бодлогоор ашиглах тухай одоо анхаарах цаг болсон. Үүний тулд хүний эрүүл мэнд, байгаль орчны асуудал тэргүүлэх ач холбогдолтой. Хамгийн сайн менежмент, техник технологийг үр дүнтэй ашиглаж тухайн уурхайн өртөг, зардал, борлуулалт болоод ашгийн ил тод байдлыг хөгжүүлэх нь манай оронд амин чухал тулгамдсан асуудлын нэг болсоор байна. Мэдээж хөрөнгө оруулалтыг нэмэгдүүлэхийн тулд санхүү, хөрөнгийн зах зээлийг хөгжүүлэх нь чухал. Зах зээлийн эдийн засаг, үйлдвэрлэл худалдаа, үйлчилгээ гэсэн гурван үндсэн салбараас бүтэж байна. Гэтэл манайд боловсруулах үйлдвэр хөгжөөгүй учраас худалдааны салбарт импортын худалдаа ноёрхож байгаа. Зэсийн баяжмалын экспортыг оруулалгүйгээр шүү дээ.

Иймээс өөрийн оронд жил бур үйлдвэрлэгддэг түүхий эдээ боловсруулж импортыг орлож. экспортын баримжаатай эцсийн бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлүүд дэмжсэнээр эдийн засгийн өсөлт тогтворжино. Тухайлбал, түүхий ноолуурын ч үнэ хоёр дахин уначихсан байхад ноолууран. даавуун костюмын үнэ 5-10 хувиар хэлбэлзэж, зэсийн үнэ хоёр дахин, бүр түүнээс илүү уруудсан байхад зэсийг ихээр ашигласан бэлэн бүтээгдэхүүний үнэ үсрээд 20-30 орчим хувиас буурсан байх жишээтэй. Гэхдээ үйлчилгээний салбар хөгжиж байна. Энэ чухал салбар л даа. Боловсруулах үйлдвэрийг хөгжүүлэхэд зээлийн болон бусад бодлогууд чухал байна. Хоёр шаттай зээлийн тогтолцоог нэвтрүүлэх, тухайлбал зах зээлийн зарчмаас энгийн арилжааны зээлийн хүүг нэг оронтой тоонд багтаах хөнгөлөлттэй зээлийн хүүг доод тал нь хоёр дахин багасгах, хугацааг уртасга зорилтыг ирэх онд багтааж хэрэгжүүлэх нь үр дүнгээ өгнө гэж тооцоолж байна.

Эцэст нь хэлэхэд, төсвийн бодлогын шинэтгэл хийх болсон. Тухайлбал, Төсвийн төлөвлөлтийн чанар, гүйцэтгэлийн үнэлэлт болон хариуцлагыг дээшлүүлэх, орон нутгийн төсвийн тухай хуультай болж эрх мэдлийг нэмэгдүүлэх, төрийн үйл ажиллагааны ил тод байдлыг хангах зэргээр анхаарах асуудал бий. Татварын орлогыг юунд зарцуулж болох болохгүйг ч хуульчлах хандлагатай. Энэ бүхнийг ард түмнээрээ хэлэлцүүлж Үндсэн хуульд хүмүүсийн яриад байгаа зарим оновчтой өөрчлөлтийг оруулах, улс төрийн намын болон сонгуулийн тухай зэрэг улс төрийн салбарын эрх зүйн орчныг боловсронгуй болгох явдал чухал. Миний улс орны маань хөгжлийн гарцад нөлөөлөх олон бодлогын асуудал байгаа нь мэдээж боловч дээр ярьсан бүхэн маань нэн тэргүүнд анхаарч үзэх чухал бодлого гэж боддог доо.