Манай сонины энэ удаагийн зочноор УИХ-ын гишүүн, Хүн амын хөгжил, нийгмийн хамгааллын сайд С.Эрдэнэ уригдлаа. Түүнтэй хариуцсан яамных нь ажил үйлс, улс төрийн зарим сэдвээр хүүрнэв.

Гурван сая иргэнийхээ эрүүл мэндийн мэдээллийн нэгдсэн сан бий болгоно

-Намрын чуулган завсарлахын өмнө батлагдсан Иргэний эрүүл мэндийн даатгалын тухай хууль долоодугаар сарын 1-нээс хэрэгжиж эхлэх ёстой. Бэлтгэл хэр хангагдаж байна?

Иргэний эрүүл мэндийн даатгалын тухай хуулийг санаачлаад бараг дөрвөн жил болсон. Өмнөх парламентын үед анх санаачилж байлаа. Эрүүл мэндийн даатгал (ЭМД)-ын өнөөдөр мөрдөж буй хуулиар бол ЭМД-ын байгууллага, эмнэлгийн тусламж үйлчилгээ үзүүлж байгаа байгууллагын үйл ажиллагаанд даатгуулагчийн оролцоо огт байдаггүй. Даатгуулагчаас эмнэлгийн эмчилгээ, үйлчилгээний чанарт хяналт тавих, санал хүсэлт гаргах, ямар нэгэн хариуцлага тооцох механизм ч байхгүй. Тиймээс иргэн Дорж эмнэлэгт үзүүлэх гээд очиход хүндэтгэлтэй хандахгүй байна л даа.

Угтаа бол тэр хүний өгсөн даатгалын мөнгөөр санхүүжиж, үйл ажиллагаа явуулж байгаа шүү дээ. Хуучин нийгмийн үед эмнэлгүүд төсвийн санхүүжилт авдаг байсан шигээ төрөөс авах ёстой мөнгөө л авч байна гэдэг ойлголт байсаар байна. Даатгуулагчийг өөрийн эмнэлэгтээ татъя, чанартай үйлчилгээ үзүүлье гэж өдөөх механизм байхгүй. Өрсөлдөөн, эрмэлзэл байхгүй учраас эрүүл мэндийн салбар хөгжихгүй байгаа юм.

Эрүүл мэндийн салбарт шинэ сайд гарч ирэхээрээ эмнэлгүүдийн баахан дарга нарыг сольдог, бөөн хэрүүл, зарга үүсгэдэг. Дээрээс нь төсөл хэрэгжүүлнэ, программын шинэчлэл хийнэ, шинэ тоног төхөөрөмж, машин авна гэж ярихаас яг тогтолцоо руугаа орж ерөөсөө ажилладаггүй. Тиймээс бид тогтолцоогоор нь шинэчлэхийг хүссэн.

-Хуулийн зорилтыг хамгийн товчоор яаж тодорхойлж болох вэ?

Даатгуулагчийг дээдэлж, хаанд өргөмжилдөг, тэдний оролцоотойгоор үйл ажиллагаа явуулдаг хуультай болъё гэж зорьсон. Шинэ хуулиар даатгуулагч өөрөө эмчилгээ, үйлчилгээ, эмчээ сонгох эрхтэй болж байгаа. Энэ бол асар том өөрчлөлт. Тухайлбал, СБД-ийн иргэн Чингэлтэйд үзүүлэх гээд очиход хүлээж авдаггүй шүү дээ.

Одоо бол даатгуулагч цахим карттай болно. Энэ картаараа магадлан итгэмжлэгдсэн, цахим картны машин тавигдсан аль ч эмнэлэгт үзүүлж болно. Өөрөөр хэлбэл аль эмнэлэгт хандахаа иргэн өөрөө шийднэ. Улаанбаатарын иргэн Увсад ч үзүүлж болно.

-Эмнэлгүүдийн ачаалалд нөлөөлөхгүй юү. Сайн эмнэлэг, эмч дээр хүмүүс овоороод, нөгөө хэсэг нь үйлчлүүлэгчгүй болчих юм биш үү?

Ер нь хэн илүү чанартай үйлчилгээ үзүүлж, олон даатгуулагчид үйлчилнэ, тэр хэмжээгээрээ илүү санхүүжилт авна. Илүү томорно л гэсэн үг. Хэн цөөн хүнд үйлчилсэн нь үйл ажиллагаагаа хумьж, огт чадахгүй нь дампуурна. Энэ бол зах зээлийн л зарчим.

-Магадлан итгэмжлэгдсэн бүх эмнэлэг гэхээр хувийнх ч бас хамаарах нь ээ?

Тэгнэ. Өрсөлдөөн бий болно гэсэн үг. Магадлан итгэмжлэгдсэн л бол өмчийн хэлбэр хамаагүй. Угаасаа Үндсэн хуулиар өмчийн хэлбэрээр ялгаварлахыг хориглочихсон. Тэгсэн хэрнээ Үндсэн хуулиа хэрэгжүүлдэггүй. Улсын эмнэлэг нь давуу эрхтэй санхүүжилт аваад, хувийнх нь багахан санхүүжилт авдаг нь буруу шүү дээ.Монголчуудын хувьд сонголт хийх туршлага суусан.

Тэр нь харамсалтай нь Монголдоо биш, гадаад руу чиглэж байна. Жишээ нь, элэгний хорт хавдрын өвчлөл манайд хамгийн өндөр байгаа. Эмчлүүлэхийн тулд Энэтхэгт харьцангуй хямд шилжүүлэн суулгадаг ч Тайваньд илүү сайн, Франц, Германд өртөг өндөр ч баталгаатай гэх мэтээр сонгодог болсон.

Эндээс эмчилгээ, үйлчилгээний зардал дандаа гадагшаа урсаж байна. Манайд яагаад сонголт байхгүй байна гэхээр бидэнд нэгдүгээрт хууль, эрх зүйн орчин алга. Хоёрдугаарт, даатгуулагчийн оролцоогүйгээр эмнэлэг, эмнэлгийн үйлчилгээний бүх ажил явж байна. Өнөөдөр даатгуулагчид гомдол гаргаад байдаг нь зөв. Цалингаасаа шимтгэл төлөөд л байдаг. Мөнгөөр нь юу хийж, тухайн хүнд ямар эмчилгээ, үйлчилгээ үзүүлж байгаа нь тодорхойгүй.

-Хуулийг хэрэгжүүлэгчид нь эрүүл мэндийн салбарынхан. Тэд ямаршуу байр суурьтай байна?

Эхлээд их эсэргүүцэж байсан. Тэд ЭМД-ыг яамных нь мэдэлд өгөх ёстой гэдэг байв. Би 100 хувь үүний эсрэг байдаг. Эрүүл мэндийн салбарын гаргаж байгаа бүтээгдэхүүн нь эмчилгээ үйлчилгээ. Түүнийг хянадаг, хариуцлага тооцдог хөндлөнгийн байгууллага заавал байх ёстой.

Тэр нь ЭМД-ын байгууллага. Бусад улс оронд ч тийм байгаа. Энэ байгууллага эмчилгээ үйлчилгээнд хяналт тавьдаг. Хэрвээ болохгүй бол санхүүжилтээ зогсоочихдог. Эмнэлгийн даргыг сольж, манайх шиг шүүхдэлцэж, хэдэн арван сарын хэл ам хийх шаардлага огт байхгүй.

-Тэгэхээр хөндлөнгийн байгууллага шинээр байгуулна гэсэн үг үү?

Үгүй. Одоо ч ЭМД-ын байгууллага байгаа шүү дээ. Энэ байгууллагын чиг үүрэг, зорилгыг л тодорхой болгож байгаа юм. Жишээ нь, БНСУ-ын эмнэлгүүдийн ганц айдаг газар нь Эрүүл мэндийн даатгал, мониторингийн байгууллага. Эмнэлгүүдэд шаардлага тавина, биелүүлэхгүй бол санхүүжилтээ зогсоочихдог.

-Эрүүл мэндийн цахим картыг яг яаж ашиглах юм бэ?

Бид гурван сая иргэнийхээ эрүүл мэндийн мэдээллийн нэгдсэн санг бий болгоно. Энэ сан буюу картанд иргэн Цэцэгээ хэдэн онд төрсөн, ямар өвчнөөр өвдөж байсан, хэзээ, ямар эмчилгээ, вакцин хийлгэсэн, ямар эмэнд харшилтай зэрэг бүх түүх орно. Тэр мэдээллүүд нууцлалын маш өндөр зэрэглэлтэй байх бөгөөд мэдээлэлд нэвтрэх түлхүүртэй, түлхүүрийг зөвхөн эзэн нь л мэднэ.

Картаа уншуулж, пин кодоо хийхэд бүх мэдээлэл нь ил болж, эмч шаардлагатай мэдээллүүдээ авна. Эмчилгээ, үйлчилгээ үзүүлсний дараа өвчтөний зөвшөөрөлтэйгээр нэмэлт мэдээлэл оруулаад л гүйцээ. Даатгуулагчийн оролцоогүйгээр дахиж тэр мэдээлэл рүү хэн ч нэвтрэх боломжгүй.

Хоёр дахь үйлчилгээ нь төлбөрийн мэдээллийн хэрэгсэл болох юм. Одоогийн тогтолцоогоор ЭМД-ын урьдчилгаа 70 хувийг эмнэлгүүд рүү эхлээд шилжүүлдэг. Тухайлбал, Нэгдүгээр эмнэлэг энэ жил 1000 хүнд үйлчилнэ гэж тооцсон бол нэг хүнийг 1.8 сая төгрөгөөр тооцоод 1.8 тэрбум төгрөгийн 70 хувийг эхлээд шилжүүлнэ. Гүйцэтгэлээр үлдсэн 30 хувийг шилжүүлдэг. Тэгэхээр эмнэлгийн байгууллагууд өвчний баахан худлаа түүх, эмчилгээ, үйлчилгээ бичээд мөнгөө авчихдаг. Тэрийг хэн ч хянадаггүй байхгүй юу.

Тэгвэл одоо гүйцэтгэлээр санхүүждэг хэлбэр рүү орох гэж байгаа. Түүнд энэ цахим карт тусална. Хүн эмнэлэгт үзүүлээд 200 мянган төгрөгийн үйлчилгээ авлаа гэж бодоход тухайн эмнэлгийн цахим машинд картаа уншуулахад мэдээлэл нь эхлээд ЭМД-ын Мониторингийн албанд очно.

Мониторингийн алба тэр мэдээллийг хянаад үнэхээр 200 мянган төгрөгийн үйлчилгээ үзүүлсэн байвал “ОК” гэсэн команд өгөхөд ЭМД-ын сан эмнэлгийн данс руу мөнгийг нь шилжүүлнэ. Ямар нэгэн хөндлөнгийн оролцоо байхгүй. Ийм гол хоёр үйлчилгээ байгаа. Яваандаа эрүүл мэндийн цахим картаар дамжуулан өөр олон үйлчилгээ үзүүлэх боломжтой.

-Иргэдийн эрүүл мэндийн мэдээллийн файл үүсгэхээс эхлээд ихээхэн хөрөнгө шаардагдах нь. Энэ бүхнийг хэрхэн шийдэх вэ?

Хүний амь нас, эрүүл мэндтэй холбоотой учраас нэлээд нарийн зохицуулалтууд шаардлагатай. Нийт 36 орчим зохицуулалт, журам дүрэм, заавар боловсруулж байна. Удахгүй эрх бүхий байгууллагуудаар батлуулаад долдугаар сарын 1 гэхэд бэлэн болгосон байх зорилт тавьж, нэлээд ачаалалтай ажиллаж байна. Дэлхийн банк, Азийн хөгжлийн банкнаас эхний ээлжинд санхүүгийн бүрэн туслалцаа үзүүлэх амлалт өгсөн.

-Иргэдийн төлөх даатгалын хэмжээнд өөрчлөлт орж байгаа юу?

Орж байгаа. Өнөөдрийг хүртэл нэг гажиг тогтолцоо үйлчилж ирсэн. Хүүхэд, ахмад настан, цэрэг, цагдаагийнхан зэрэг хүмүүсийг Төр хариуцах даатгалд хамруулдаг. Сарын 670, жилийн 8000 төгрөг л төлдөг юм шүү дээ. Гэтэл баялаг бүтээж, цалингаасаа даатгал төлдөг иргэд биш, төр даатгалыг нь хариуцдаг хэсгийнхэн эмнэлгийн үйлчилгээ түлхүү авдаг. 8000 төгрөг төлчихөөд 1.8 сая төгрөгийн эмчилгээ үйлчилгээ авна гэдэг шударга тогтолцоо мөн үү? Мэдээж аль ч улс орон нийгмийн эмзэг хэсгийнхээ эмчилгээ үйлчилгээг анхаарах, эрсдэлийг үүрэх үүрэгтэй ч 8000 төгрөг гэдэг дэндүү чамлалттай бага мөнгө.

Тиймээс даатгалын мөнгийг хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээний 1-2 хувь байхаар ялгаатай тогтоож байгаа. Энэ бүхнийг журмаар зохицуулна. Төр хариуцах хэсгийн даатгалын хувь хэмжээ одоогийнхоос 2-3 дахин нэмэгдэнэ. Ингэснээр ЭМД-ын сангийн санхүүгийн чадамж нэмэгдэнэ гэсэн үг.

Эмнэлэгт үзүүлдэггүй хүмүүс олон шүү дээ. Тэднийтөлсөн мөнгө хуримтлагдаад байж байна гэсэн үг үү?

Хуримтлагдана. Гэхдээ тухайн жилдээ зарцуулахгүй бол сандаа орлого болж үлдэнэ. Энэ тал дээр бид зохицуулалт хийж байгаа. ЭМД-аа 3-5 жил тогтвортой төлөөд, огт ашиглаагүй иргэддээ хөнгөлөлт үзүүлдэг болъё гэж байгаа. Түүнчлэн фитнесс, усан бассейнаар хичээллэж, явган аялалд явдаг, өөрийнхөө эрүүл мэндэд санаа тавьдаг иргэнд ЭМД-ын сангаас урамшуулал олгодог байх тухай журам гарна.

Мөн өрхийн даатгалын хэлбэрийг анх удаа шийдэж байгаа. Тухайн өрхийн баялаг бүтээж, цалингаасаа шимтгэл төлж байгаа иргэн эмчилгээ, үйлчилгээ хийлгээгүй бол зардлаа гэр бүл дотроо, эмчилгээ шаардлагатай хэн нэгэндээ шилжүүлэн зарцуулж болно. Энэ бол асар том шинэчлэлийн эхний алхам.

-Хорт хавдар авахуулах, эрхтэн шилжүүлэн суулгах гээд зардал өндөртэй эмчилгээнүүдийн хувьд яах вэ?

Өндөр өртөгтэй эмчилгээ, үйлчилгээний зардлыг ЭМД-ын сангаас санхүүжүүлэхээр нэмж суулгасан. Өмнө нь ЭМД-ын сангаас нэр бүхий цөөн төрлийн зардлыг санхүүжүүлдэг байсан бол одоо нэлээн өргөн хүрээг хамарна. Журам батлагдахаар нарийн ширийн нь тодорхой болно.

-Хаврын чуулганаар Нийгмийн даатгалын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай төсөл хэлэлцэгдэх юм билээ. Ямар өөрчлөлт орж байгаа вэ?

Засвар маягийн жижиг өөрчлөлтүүд орж байгаа. 2012 онд Нийгмийн даатгалын үндэсний чуулган хийж, энэ дөрвөн жилд нийгмийн даатгалын тогтолцооны шинэчлэл хийе гэдэг том зорилт тавьсан. Богино хугацаанд тогтолцооныхоо өөрчлөлтийг хийж чадлаа. Нийгмийн даатгалын хүрээнд таван сан байдаг шүү дээ. Энэ таван сангаас ЭМД-ын сан, Тэтгэврийн даатгалын .сан бие даасан байх ёстой. Харин тэтгэмжийн гурван санг тогтолцоотой болъё гэж байгаа. Бусад улс оронд тийм л байдаг.

Манайх анх 1995 онд бүтэц, орон тоо гээд олон зүйлд шахагдсан ч аргаа зөв олсон шиг байгаа юм. Нийгмийн даатгалын нэгдсэн тогтолцоо бий болгосон. Гэхдээ Нийгмийн даатгалын сан гээд ерөнхий утгаараа яваад байдаг. Уг нь сан тус бүр өөр өөр зорилготой.

Тухайлбал, бусад оронд Тэтгэврийн даатгалын сан нь урт хугацааны, бага хүүтэй, их хэмжээний хөрөнгө оруулалт хийдэг хөрөнгө оруулалтын хамгийн найдвартай сан байдаг.

Харин ЭМД-ын сан цэвэр өрсөлдөөний, эрүүл мэндийн салбарын хөгжлийн түлхүүр болсон сан байдаг атал манайд хавтгайруулчихсан. Гэхдээ одоогийн хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж буй Нийгмийн даатгалын тухай хуулийн ач холбогдлыг би муулахгүй.

Өнгөрсөн 25 жилийн хугацаанд үр дүнгээ дансанд байх ёстой мөнгө нь төдөн төгрөг гээд бичээд л яваад байгаа. Энэ утгаараа огт байхгүй биш, байгаа гэж хэлж болно. Гэхдээ бодит мөнгөн хуримтлалаар биш, хийсвэрээр байгаа гэсэн үг.

Энэ асуудлаар манай яам Засгийн газарт санал оруулсныг Ерөнхий сайд маш сайн дэмжсэнээр нэрийн дансанд төвлөрвөл зохих 8.8 их наяд төгрөгийн 20-оос доошгүй хувийг бодит мөнгөн хуримтлал хэлбэрээр Тэтгэврийн даатгалын санд энэ ондоо багтааж байршуулахаар болсон.

-Эдийн засгийн хүндрэлтэй энэ цаг үед ийм хэмжээний мөнгийг хаанаас яаж олж байршуулах юм бэ?

Ипотекийн зээлийн төслийг Монголбанк хариуцаад хэрэгжүүлж байгаа шүү дээ. УИХ-аас Монгол банкинд долдугаар сарын 1 гэхэд ипотекийн хөрөнгөөр баталгаажуулсан үйл өгсөн. шилжилтийн үеийн маш сайн хууль байсан. Тэтгэврийн даатгалын Сан дээр ипотекийн мөнгөн хөрөнгийг татаж авахаар шийдсэн

-Өндөр настнуудын тэтгэврийг саяхан нэмлээ. Улсаас гаргасан нийт мөнгө нь том тоо харагдаж байгаа ч яг авч байгаа нь далайд дусал төдий. Ингэж нэмэх хэрэг байна уу?

20-130 мянган төгрөгөөр нэмэгдүүлсэн л дээ. Улсаас 94 орчим тэрбум төгрөгийн зардал гарсан. Ер нь манайхан бага байна л гэдэг шүү дээ. Сая тэтгэврийн зөрүүг хэт холдуулахгүй гэсэн бодлогоор өндөр тэтгэвэртэйд нь бага, бага тэтгэвэртэйд нь харьцангуй нэмүү өгөхийг хичээсэн. Гэхдээ хоорондын зөрүү нь бага л даа.

-1960 онд төрсөн хүмүүс энэ жил тэтгэвэртээ гарч эхэллээ. Гэтэл нэрийн дансанд нь байх ёстой мөнгө алга гэсэн яриа байгаа. Үнэн үү?

1995 онд Тэтгэврийн даатгалын сангийн тухай хууль гарахад 1960 онд төрсөн иргэдээс эхлээд энэ хуульд хамрагдана гэж хуульчилсан. Гэтэл өнгөрсөн хугацаанд бодит мөнгөн хуримт- лал бий болж чадаагүй. Өмнө нь төсвөөс олгоод явчихдаг байсан тэр тогтолцоо үндсэндээ хэвээр байгаа.

Өөрөөр хэлбэл 1995 оноос өмнө тэтгэвэрт гарсан иргэдийн мөнгийг төсвөөс хариуцдаг байсан бол 1995 оноос хойшхид нь одоогийн шимтгэл төлж байгаа иргэдийн мөнгөнөөс өгөөд, зөрүү гарвал төсвөөс татаас маягаар олгож байна. Тэтгэврийн нэрийн данс гээд байгаа юманд хоосон бичилт л хийгээд байсан нь 8.8 их наяд төгрөг болжээ гэсэн тооцоог өнгөрсөн онд хийсэн. Яг нарийвчилсан тооцоог бид Азийн хөгжлийн, банктай хам- тарч гаргахаар ажиллаж байгаа.

-Тэр мөнгө тэгээд байхгүй юм уу?

Байхгүй шүү дээ.

-Уг нь байх ёстой биз дээ?

Би сая ярилаа шүү дээ. Бичилтийн аргаар явж ирсэн гэж. Иргэн Эрдэнээгийн нэрийн төгрөг гээд бичээд л яваад байгаа. Энэ утгаараа огт байхгүй биш, байгаа гэж хэлж болно. Гэхдээ бодит мөнгөн хуримтлалаар биш, хийсвэрээр байгаа гэсэн үг.

Энэ асуудлаар манай яам Засгийн газарт санал оруулсныг Ерөнхий сайд маш сайн дэмжсэнээр нэрийн дансанд төвлөрвөл зохих 8.8 их наяд төгрөгийн 20-оос доошгүй хувийг бодит мөнгөн хуримтлал хэлбэрээр Тэтгэврийн даатгалын санд энэ ондоо багтааж байршуулахаар болсон.

-Эдийн засгийн хүндрэлтэй энэ цаг үед ийм хэмжээний мөнгийг хаанаас, . яаж олж байршуулах юм бэ?

Ипотекийн зээлийн төслийг Монголбанк хариуцаад хэрэгжүүлж байгаа шүү дээ. УИХ-аас Монгол банкинд долдугаар сарын 1 гэхэд ипотекийн хөрөнгөөр баталгаажуулсан үйл ажиллагааны зээлээ Засгийн газарт шилжүүлэх үүрэг өгсөн байгаа.

Засгийн газарт энэ зээлийн хөтөлбөрийг урт хугацаанд хэрэгжүүлээд явах сан байхгүй. Дэлхий нийтийн жишгээр ийм сан нэг бол Баялгийн сан байдаг, эсвэл Тэтгэврийн сан байдаг.

Бид ярьж байгаад Тэтгэврийн сан дээрээ хөрөнгөөр баталгаажсан үнэт цаас буюу ипотекийн хөтөлбөрийн мөнгөн хөрөнгийг татаж авахаар шийдсэн.

Шилжилтийн хугацаанд Монголбанк менежментээ хариуцаад, хамтарч ажиллах, яваандаа бүрэн шилжүүлэхээр тохироод Монгол банк, Засгийн газар хооронд хамтран ажиллах гэрээ боловсруулж байгаа.

-Ипотекийн зээлээс жилд хэдэн төгрөг тэтгэврийн даатгалын санд хуримтлагдана гэж тооцсон бэ?

Эхлээд хоёр их наяд төгрөгтэй тэнцэх үнэт цаас хэлбэрээрээ тэтгэврийн даатгалын санд ороод ирнэ. Үүн дээр нэмээд түүний хүү буюу үл хөдлөх хөрөнгийн төлбөр гэж бий. Одоо улсын хэмжээнд 80 мянган өрх ипотекийн зээлд хамрагдаад байна.

Тэдгээр өрхүүд дунджаар сард 500 мянган төгрөгийн ипотекийн зээл төлнө гэж тооцвол сард 40 тэрбум, жилдээ 480 тэрбум төгрөг төвлөрөх юм. Тэгвэл хэсэг хугацааны дараа таны нэхээд байгаа тэтгэврийн сан мөнгөжинө гэсэн үг. Ирэх намраас эхний мөнгөн хуримтлалынхаа хуваарилалт, бичилтийг хийнэ гэж тооцож байгаа.

-Хувийн тэтгэврийн даатгалын сантай байж болно гэж ярьдаг нь хэр бодитой вэ?

Тэтгэврийн шинэчлэлийн талаар төрөөс баримтлах бодлогын төслийг УИХ-д өргөн барьсны дотор хэд хэдэн зорилт багтсан. Тухайлбал, одоогийн нэг шатлалтай тогтолцоог олон шатлалтай болгоё, үүндээ хувийн хэвшлийн оролцоог хангая гэж байгаа. Мөн дээр ярьсан 1960 онд төрсөн'хүмүүс гэсэн томъёоллыг 1979 он болгоё гэж байгаа.

-Яагаад?

1995 онд энэ хууль үйлчилж эхлэхэд эрх зүйн хувьд үүрэг зургийг Г.Эрдэнэтуяа хариуцлага хүлээх чадамжтай болсон буюу 16 нас хүрч байсан хүүхдүүд 1979 оныхон. 1979 он болгож хойшлуулбал 2034 он хүртэл даатгалын сан хуримтлалаа бий болгох бололцоотой.

Мөн одоогийн нэрийн дансны хуулиар тэтгэвэрт гарч байгаа хүмүүсийн тэтгэврийг тооцоод үзэхээр өнөөгийн зарчмаар тэтгэвэрт гарч байгаа хүмүүсийнхээс бага тогтох гээд байна. Тиймээс 1960- 1979 онд төрөөд тэтгэвэрт гарах эрх нь үүссэн хүмүүст сонголт үлдээе гэж байгаа юм. Хэрэв хүсвэл нэрийн дансны тухай хуулиар тэтгэвэрт гарч болно, үгүй бол одоогийн хуулиар гарч болно.

ЭМД-ын салбарын бие даах эрх зүйн үндсийг тавьж чадлаа

-Тэгвэл энэ жил тэтгэвэрт гарах эрх нь үүсэж байгаа 1960 оны эмэгтэйчүүд одоо байгаа тогтолцоогоор тэтгэвэрт гарах нь дээр болох гээд байна аа даа?

Ний нуугүй хэлэхэд тийм байгаа. Ер нь нийгмийн даатгал, эрүүл мэнд, тэтгэвэр тэтгэмж гэдэг үнэхээр хүнд ажил. Заримдаа ч цөхөрмөөр болох юм. Ажиллаад л байдаг, сайн нэр ер байхгүй.

Дандаа л шүүмжлүүлж, хардуулж суудаг. Гэхдээ би нэг зүйлд бахархалтай байгаа. Эрүүл мэндийн даатгалын салбарын бие даах эрх зүйн суурийг тавьж чадлаа. Одоо тэтгэврийн шинэчлэлийн асуудлыг 2016 оноос өмнө шийдчихвэл манай салбарын хувьд нийгмийн даатгалын тогтолцооны шинэчлэл 60 хувьтай болчихно. Энэ бол асар том амжилт.

-Таны яриад байсан Хамтын тэтгэврийн тухай хууль юу болсон бэ?

Анхны хэлэлцүүлэгт бэлдэж байгаа. Ажлын хэсэг гарчихсан ажиллаж байна. Гэхдээ шуудхан хэлэхэд энэ хуулийг зарим намууд улстөржүүлээд, нэр бүхий гишүүдийн санаачилсан Малчдын тэтгэврийн насыг бууруулах хуультайгаа барьцаалаад байх юм.

-Уг нь нэлээд хүлээлт үүсчихээд байгаа юм биш үү?

Ахмад настнуудын хувьд маш чухал хууль. Манай улстөрчид эрхбиш ойлгоод баталж өгөх байлгүй.

-Тэтгэврийн насыг цаашлуулах тухай яриад байдаг. Болох нь уу?

Тэтгэврийн шинэчлэлийн талаар төрөөс баримтлах зорилго дотроо энэ талаар оруулж байгаа. Тэтгэврийн насыг 2017 он гэхэд эрэгтэйг 62, эмэгтэйг 58 болгоё гэж. Манайд эрэгтэйчүүдийн дундаж наслалт 65-67, эмэгтэйгийнх 70 хүрчихлээ.

Монголчуудын дундаж наслалт өсөж байхад 55, 60 настайд нь тэтгэвэрт гаргах нь ямар вэ? Ерөөсөө тэтгэвэрт гарна гэдэг тийм ч сайхан зүйл биш шүү дээ. Тэтгэвэр гэдэг бол хөдөлмөрлөх чадваргүй гэж үзээд төрөөс өгч байгаа тэтгэмж. Дээр нь тэтгэвэрт гарснаар иргэний эрхийн маш олон оролцоо хаагддаг.

-Тэтгэврнйн зээлийн хүүг бууруули талаар МАН-ын нэр бүхий гишүүд яриад байгаа. Тийм боломж бий юү?

Хамгийн утгагүй асуудал. Тэтгэврийн зээл арилжааны зээл болчихоод байгаа. Дэлхийн улсуудад тэтгэврээр нь барьцаалж зээл олгохыг хуулиар хориглодог. Гэтэл манайд анх Хаан банкны Питер Морроу гэж нөхөр үүнийг гаргаж ирсэн юм. Зээлийн хүү нь анх 2.5 хувь байсан. Улмаар 2.0 болсон, одоо 1.0 хувьтай байна.

Зээлийн хүү . буурах хэмжээгээр тэтгэврийн зээл авагчдын тоо өссөөр ирсэн. Одоо дахиад тэтгэврийн зээлийн хүүг бууруулах юм бол ахмад настнууд бараг 100 хувь зээл авдаг болно шүү. Ахмадуудын авч байгаа тэтгэврийн зээлийн зориулалтыг бид судалж үзсэн. Дийлэнх нь хүүхдийн сургалт, байрны зээл, машины лизингэд зориулагдсан байдаг. Энэ бол ахмадуудад төрөөс өгч байгаа тэтгэмж болохоос цалин, эсвэл хувь хишиг биш. Ний нуугүй хэлэхэд зарим ахмадууд “Хэцүү юм, тэтгэврийн зээлийг больчихвол яасан юм” гэдэг.

-Хүүхдүүддээ үгүй гэж хэлж чаддаггүй байх л даа.

Тийм шүү дээ. Хүүхдүүд нь гуйдаг, үгүй гэж хэлж чаддаггүй л байхгүй юу. Түүн дээр нь манай улстөрчид дахиад популизм хийх хэрэггүй л дээ. Яаж буулгах юм бэ гэхээр өнөөдрийн шимтгэл төлж байгаа иргэдийн мөнгөөр бий болсон чөлөөт үлдэгдлийн хэдэн цаасыг ярьдаг.

-Нийгмийн даатгалын сангийн чөлөөт мөнгөн үлдэгдэл одоо хэдэн төгрөг байгаа вэ?

Намайг 2012 онд энэ ажлыг авч байхад 240 орчим тэрбум төгрөг байсан. Маш замбараагүйгээр энд тэнд байршуулчихсан байсныг бүгдийг нь хяналтад оруулаад, татан төвлөрүүлсэн. 2014 оны жилийн эцсийн байдлаар нийгмийн даатгалын сангийн чөлөөт мөнгөн үлдэгдэл 890 тэрбум төгрөг болж, бараг дөрөв дахин өссөн.

-Арилжааны банкинд байршуулдаг юм уу?

Тодорхой арилжааны банкуудад байршуулж байгаа. Гэхдээ тухайн банкны нийт активын 25 хувиас хэтрүүлдэггүй. Яагаад гэвэл эрсдэлээ тооцох ёстой.

-Хэдэн хувийн хүүтэй хадгалуулдаг вэ?

Монголбанкны хүүтэй уялдуулж тогтоодог. Өмнө нь 10.5 хувь байсныг сая 11.8 хувь болгож өсгөсөн. Арилжааны банкинд энэ мөнгө байршсанаар нийгмийн даатгалын сангийн мөнгөн хуримтлал л өснө. Өөрөөр хэлбэл даатгуулагчдад хэрэгтэй. Харин тэтгэврийн зээлийн хүүг бууруулснаар хэнд ч ашиггүй.Энэ хөрөнгийг зөв зохистой ашиглаж. цаашдаа хөрөнгө оруулалтын сан болгох хэрэгтэй. Олон улсын жишиг ийм.

Вьетнам, Тайланд зэрэг оронд тэтгэврийн даатгалын сан улсынхаа хамгийн том хөрөнгө оруулалтын сан байдаг. Тэд “их муу санаатай”, эрсдэлтэй зүйлд ерөөсөө хөрөнгө оруулдаггүй.

Дандаа улсын чанартай зам барилга, банк, зочид буудлын сүлжээнд хөрөнгө оруулалт хийж, өндөр хүү авдаг. Вьетнамын хувьд энэ жил нийгмийн даатгалын сангийн үйл ажиллагаанд төрөөс оролцох гэрээ нь дуусч байгаа.

-Нийгмийн даатгалын сан нь төртэйгээ гэрээ хийдэг хэрэг үү?

Хорин жилийн хугацаатай гэрээ байгуулсан юм билээ. Яг манайх шиг 1995 онд нийгмийн даатгалын сангийн тогтолцоонд шилжсэн. Хорин жил төр нь ахмадын тэтгэвэр, тэтгэмжийг даасан.

Харин сан нь мөнгөн хуримтлалаараа хөрөнгө оруулалт хийж түүнийгээ өсгөсөн. Энэ жилээс эхлээд тэтгэвэр, тэтгэмжээ нийгмийн даатгалын сан нь 100 хувь хариуцахаар болж байгаа.

-Уг нь манайх яг тэгж хийх байж дээ.

Тийм. Гэхдээ тухайн үед соц орнуудаас эхлээд дундыг баримталж байсан бүх улс нийгмийн даатгалын тогтолцоонд шилжсэн. Хэнд нь ч туршлага байгаагүй. Манайх Германы загвараар нийгмийн даатгалын тогтолцоонд шилжсэн.

-Нийгмийн халамж хүртдэг хүмүүс хэт хавтгайрсан нь өөрчлөгдсөн биз дээ?

Одоо бол хүүхдийн мөнгө, ахмад настны нийгмийн хамгааллын хуулиар үзүүлэх ёстой халамж, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд, амьжиргааны түвшин доогуур иргэдийн халамжийг өгч байна.

-Өгөх ёстой халамжуудаа л өгч байгаа гэж ойлголоо.

Тийм. “Алдарт эх” одонгийн мөнгө гэж МАН-ынхан яриад байдаг даа. Ийм мөнгө соц нийгмийн үед ч байсан. Гэхдээ “Хүүхдийн мөнгө” нэртэй, хүүхэд нь 16 нас хүрэхээр зогсоочихдог, хүүхэд рүү чиглэсэн мөнгө байсан. Сүүлдээ улс төрийн амлалт болж, Одонгийн мөнгө болж хувирсан. Хамгийн бага хүүхэд нь 18 нас хүрвэл Одонгийн мөнгийг зогсоодог байя гэсэн саналыг манай Засгийн газар оруулсан л даа.

-Гэхдээ дэмжлэг аваагүй.

Тэгсэн. “Та нар муу сайнууд эхчүүдийн мөнгийг хасах гэлээ” гээд дайрчихсан шүү дээ. Уг нь бидний санал тийм буруу зүйл байгаагүй. Хүүхэд нь 18 нас хүрээгүй бол ээж авдаг мөнгөө аваад л явна. Хуучин олгодог байсан хэлбэр л шүү дээ.

Надад дүүрэг дүүргэх ах дүүс байхгүй

-Хамтарсан Засгийн газар байгуулагдаад нэлээдгүй хугацаа өнгөрлөө. Энэ сонголтод та ямар байр суурьтай байсан бэ. Хамтарсны үр дүн гарч байна уу?

Шуудхан хэлэхэд надад бол хамтрах сонирхол байгаагүй. Үүрэг хариуцлагаа үүрснээрээ үүрээд дуусгавал зүгээр байсан. Би хамтарсан Засгийн газар байгуулагдсанаар хэд хэдэн нааштай үр дүнд хүрэх болов уу гэж дэмжсэн юм.

-Ямар үр дүн?

Жишээлбэл өрийн тааз гэж ярьсаар улс орон нь хамт нурж унах ёстой юу? Ер нь мөнгөгүй улс орон юу хийж чадах юм. Хүнд цус дутагдвал ухаан алдаад л унадаг биз дээ.

Улс орны нийгэм эдийн засагт хамгийн чухал нь мөнгө байдаг. Мөнгөний нийлүүлэлт багасаад ирэхээр эдийн засаг уруудна уу гэхээс өөдлөхгүй. Тиймээс хөрөнгө оруулалтыг дэмжмээр байна. Гэтэл Америк гэх мэтийн дэлхийн хэмжээний улс орны өрийн таазтай өөрсдийгөө харьцуулж халаглаад л. Жаахан бодох хэрэгтэй л дээ.

Бид Сингапур, Япон биш. Бидэнд асар уудам газар нутаг, байгалийн баялаг байна. Баялгийн үнэ цаг зуур унаа л биз, өсөх өдөр ирнэ шүү дээ. Энэ байдал арилах болов уу гэдэг үүднээс хамтарсан Засгийн газрийг дэмжсэн.

Гэвч ийм нэгдмэл зорилго алга л байна. Өрсөлдөгч нам нь л унаж байвал, улс орон ард түмэн хамт унах нь хамаагүй юм шиг л байх юм байна шүү дээ. Гэхдээ би хаврын чуулганд их найдаж байгаа. Амин чухал хэд хэдэн хуулийг баталчих байх, улстөрчид бодит байдлыг зөв талаас нь харах болов уу гэж. Болохгүй бол хэлдэг үгээ хэлнэ дээ.

-Та Ардчилсан намын Намын байгуулалт хариуцсан нарийн бичгийн дарга. Намынхаа ажилд хэр оролцож байна?

Оролцож байгаа. Намын маань 25' жилийн ой болох гэж байна. 1990 оны дөрөвдүгээр сарын 7-нд Ардчилсан нам байгуулагдаж байсан юм. Ой тэмдэглэж байна гээд баяр хийж, найрлаж цэнгэхээс илүү 25 жил туулсан замаа эргэж нэг харъя, дүгнэе гэж бодож байгаа. Энэ ойрын үеийн ажил. Орон нутгийн намын байгууллага руу хандсан ажил нэлээд өрнөх байх.

-Ардчилсан нам олон фракцтай.Улам л нэмэгдээд, салаалаад байх шиг байна. Энэ хэвийн үйл явц уу, эсвэл ямар нэгэн зорилготой хийгдэж байгаа ажил уу?

Шинэ фракцууд байгуулагдаад, албан ёсоор зарлачихсан нь байхгүй шүү дээ.

-”МоАН” гэж байгуулснаа зарла- сан шүү дээ?

Албажсан зүйл байхгүй. Аливаа улс төрийн үйл явц идэвхждэг мөчлөг байдаг. Тэрний л нэг хэсэг гэж харж байгаа. Ер нь манай намын эрүүл байх суурь нь олон ургальч үзэл шүү дээ. Түүнийгээ нээлттэй зарладаг, хүлээн зөвшөөрдөг. Манай өрсөлдөгч намууд ч гэсэн бөөн л фракцтай шүү дээ. Нуудаг л болохоос. Бид бол нэр өгөөд ил зарлачихдаг. Энэ нь илүү амар.

-ХАХНХЯ, Баянгол дүүрэг, нийслэлийн ИТХ С.Эрдэнэ гэдэг хүний тойрон хүрээлэгчдээр дүүрсэн гээд бичээд байх юм. Бүр “Эрдэнэ вангийн дүүрэг” гэсэн нэр хүртэл гарсан. Та үүнд ямар тайлбар өгөх вэ?

Би улс төрийн идэвхтэй үйл ажиллагаагаа Баянгол дүүргээс эхэлсэн хүн. 1995 онд Баянгол дүүргийн Ардчилсан намын дарга, 1996 онд дүүргийн Засаг дарга болж байлаа. Намайг Баянгол дүүргээр овоглож сайнаар ч хэлдэг, муугаар ч дууддаг. Гэхдээ Вант улс гэж ямар юм байхав дээ. Би Баянгол дүүргийн 240 мянган иргэнийг захирахгүй шүү дээ. Хүн бүр өөрийн гэсэн бодолтой, хүсэлтэй, сонголттой. Намайг юу ч гэж хэлж болно, гэхдээ дүүргийн 240 мянган иргэнийг доромжилж болохгүй.

-Дүүргийн ИТХ-д таны ойр тойрны яг хэдэн хүн байдаг юм бэ?

Би Баянгол дүүргийн Ардчилсан намын дарга. Дүүргийн даргын хувьд өнгөрсөн сонгуулиар ИТХ-ын 41 суудалд хүмүүсийнхээ нэрийг дэвшүүлж, 30 суудал авч чадсан. Энэ 30 дотор надтай хамаатан садан болох дөрвөн хүн байгаа нь үнэн.

Би сонгуулийн урьд өдөр гурав дөрвөн телевизийн ярилцлагад ороод “Миний ах дүү тийм хүмүүс байгаа. Хамаатан садан байж болдоггүй юм бол битгий сонгоорой” гэж хэлсэн. Гэтэл эсрэгээрээ хамгийн өндөр санал аваад л гараад ирсэн. Хоёрдугаарт С.Эрдэнийн хамаатан гэхээр иргэнийхээ эрхийг эдэлж болдоггүй юм уу. Үндсэн хуульд буй иргэний эхний эрх нь сонгох, сонгогдох биз дээ. Сонгогдох эрхээ эдэлж болдоггүй юм бол, сонгох эрхээ яах болж байна. Нэг зоосны л хоёр тал шүү дээ.

Ер нь бол би ах дүү цөөтэй хүн. Дүүрэг дүүргээд байх хамаатай садан даанч байхгүй. Би эхээс хоёулаа. Дүү маань 2004 онд бурхан болсон. Түүнээс хойш ганцаараа л болсон. Ээж, аавын маань хэдэн дүү нар бүгдээрээ л хувийн аж ахуй эрхэлдэг хүмүүс. Надад төрд ажиллуулж, бүтэн дүүрэг дүүргэх ах дүү байхгүй. Гэхдээ би бэлэгшээдэг юм аа, их олуулаа болох юм байна гэж.

-Танд баярлалаа. Ажилд тань амжилт хүсье.

Би бэлэгшээдэг юм аа их олуулаа болох юм байна гэж