Улсын Их Хурлын 2009 оны намрын чуулганыг нээж Улсын Их Хурлын дарга Д.Дэмбэрэлийн хэлсэн үг

Эрхэм хүндэт Ерөнхийлөгч өө,

Ерөнхий сайд аа,
УИХ-ын Эрхэм гишүүд ээ,
Хатагтай, ноёдоо

Улсын Их Хурлын 2009 оны намрын ээлжит чуулганыг эхлүүлэхээр Та бид хуран цуглаад байна.

Улсын Их Хурлын хаврын чуулганы завсарлагаанаар ээлжит бус чуулган хуралдуулж, Улсын Их Хурлын гишүүд тойрогтоо ажиллаж иргэд, сонгогчидтой уулзаж, тэдний санал бодлыг сонслоо. Улсын Их Хурал урьд гаргасан тогтоол, тодорхой хугацаатай үүргийн хэрэгжилтийн дүнг гаргаж, Байнгын хороод өөр өөрсдийн чиг үүргийн дагуу хяналт шалгалтын ажлыг зохион байгуулсан. Улсын Их Хурлын гишүүд газрын тос, ураны ашигт малтмалын хайгуул, ашиглалтын байдал, нийслэл хотын орчны бохирдлыг бууруулах, байгалийн аюул гамшгаас сэргийлэх ажлын явц, Таван толгойн ордыг ашиглах бэлтгэл ажил, Эрдэнэт, Шивээ-Овоогийн ажилтай танилцсан байна.

УИХ-ын гишүүдийн сонгогчидтой хийсэн уулзалт, ажил танилцсан байдлаас үзэхэд санхүү, эдийн засгийн хүндрэлийг богино хугацаанд гэтлэн давах, үйлдвэрлэл, үйлчилгээ эрхлэгчдийг дэмжих, томоохон орд газруудыг ашиглах асуудлыг түргэтгэх, мал эрүүлжүүлэх, бүтээгдэхүүнийг нь борлуулах, үйлдвэрлэх ажилд илүүтэй анхаарах, зардал хүрэлцээгүйгээс орон нутагт төсвийн зарим байгууллагын иргэдэд үзүүлэх үйлчилгээнд учирч байгаа хүндрэлийг арилгах, удирдлагын бүх түвшинд төрийн албан хаагчдын хариуцлагыг өндөржүүлэх, төрийн үйлчилгээг шуурхай болгох, батлагдсан хуулийг хэрэгжүүлэх талаар шийдэмгий, тодорхой ажиллах шаардлагатай гэсэн санал олонтоо гарчээ. Байгууллага, иргэд сонгогчдын зүгээс дэвшүүлсэн эдгээр асуудлыг Улсын Их Хурал, Засгийн газар ажил хэрэг болгох талаар тодорхой арга хэмжээ авч ажиллах шаардлагатай байна.

Намрын чуулганаар Улсын Их Хурал 65 асуудал хэлэлцэхээр тогтоол гаргаснаас бэлэн болсон байдал, ач холбогдолыг нь харгалзан хэлэлцэх асуудлын дарааллыг тогтоолоо. Бодлогын талаасаа ч, цаг хугацааны хувьд ч зайлшгүй гэж үзэхээр олон хууль, шийдвэрийн төсөл шил шилээ харан биднийг хүлээж байна.

Энэ хугацаанд Улсын Их Хурал 2010 оны эдийн засаг, санхүү, хөрөнгө оруулалт, нийгмийн халамжийн талаар төрөөс явуулах үйл ажиллагааны үр дүн, дүр төрхийг бүхэлд нь тодорхойлох улсын төсөв, үндсэн чиглэл, төрийн мөнгөний бодлогыг хэлэлцэн батлах болно.

Үүний зэрэгцээ Улсын Их Хурлын 2008 оны сонгуульд оролцохдоо та бид сонгогчиддоо байгалийн баялагийн орлогоос иргэн бүрт хишиг хүртээхээр амласан амлалтынхаа эрх зүйн орчинг гүйцээж бүрдүүлэх хэрэгтэй байна. Энэ нь Эх орны хишиг сангийн тухай болон Эрдэнийн хувийн тухай хуулийг эцэслэн батлана гэсэн үг. Байгалийн баялагаас ард түмэндээ хүртээх асуудал цаанаа ашигт малтмалын томоохон ордууд болон нэн түрүүнд зэс, алтны нөөцийн ашиглалттай шууд холбоотой.

Өнөөдөр бид зэсийн баяжмалын гэнэтийн ашгийг харж суух шаардлагагүй болсон. Уг татварыг 2011 оны 1 дүгээр сарын 1-нээс эхлэн зогсоохоор Улсын Их Хурал хуульчилсан билээ. Зэсийн үнийн цаг зуурын өсөлт, түүнийг баяжмал хэлбэрээр борлуулах гэсэн сонирхолд хөтлөгдөн цаг алдаж, бодлогогүй явж ирсэн дутагдалдаа дүгнэлт хийж засах шаардлагатай байна. Асуудлыг ирээдүйтэй төгс шийдье гэвэл зэсийн баяжмалыг боловсруулах үйлдвэр байгуулах зорилго тавьж, бодит ажил болгох хэрэгтэй. Манай оронд зэс хайлуулах үйлдвэр барих түүхэн шийдвэрийг энэ удаагийн Улсын Их Хурал, чухамхүү бид л гаргах боломжтой гэж үзэж байна. Улсын Их Хурлын гишүүд ч энэ санаачлагыг дэмжинэ гэдэгт бүрэн итгэж байна. Нэгэнт баялаг нөөц бидэнд заяасан болохоор зөвхөн зэс хайлуулаад зогсохгүй, түүгээр төрөл бүрийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх бүхэл бүтэн салбарын түвшинд хүргэж хөгжүүлбэл монголчууд өөрсдөө шинжлэх ухааны өндөр түвшинд хөгжиж буй электрон техникийн болон бусад чиглэлийн шинэ технологи эзэмших, мэргэших, залуучуудад ажлын байр гаргах боломжийг нээж өгөх болно.

Газрын хэвлийн баялагийг сорчлон ашиглах, гадаадад экспортлох нь бидний цорын ганц зорилго биш ээ. Харин ашиглавал зохих орд газар, түүний хэсгийг тодорхой тогтоож, түүнийгээ түшиглэн үйлдвэрлэлийг өргөтгөн явуулах замаар уул уурхайг хөгжүүлэх нь чухал. Уул уурхайн салбарыг улс орны хөгжлийн тэргүүлэх чиглэл болгон тавихдаа ашигт малтмалын бүх нөөцөө өнөө үеийнхэн ашиглачих юм шиг, эсвэл нөөц нь шавхагдашгүй юм шиг сэтгэгдэл төрөхөөр бид ажиллаж байгаа нь харамсалтай. Улс орны ирээдүй болон залгамж хойч үеээ бодолцож газрын хэвлийн баялагийг дэс дараатай, үр ашигтай, зохистой ашиглах бодлого төрөөс явуулах нь зүйтэй байна.

Монгол улс зөвхөн түүхий эдийн хавсарга орон байх уу, уул уурхайн аж үйлдвэрийн орон болох уу гэдэг нь ашигт малтмал ашиглалтын өнөөгийн гэрээ хэлэлцээрүүдэд бидний тавьж буй нөхцөл, шаардлагуудаас багагүй хэмжээгээр шалтгаална. Ийм атал дэндүү хялбар нөхцлөөр найр тавьж өөр хоорондоо өрсөлдөн гэрээ хэлцэлийн нөхцөлүүдийг доройтуулж эдийн засагт багагүй хохирол учруулж байна. Энэ удаагийн чуулганаар Эрдэс баялагийн салбарыг 2015 он хүртэл хөгжүүлэх талаар төрөөс баримтлах бодлогын баримт бичгийг хэлэлцэн батлахдаа бид энэ бүхнийг авч үзэх боломжтой юм.

Улсын Их Хурлын нэр бүхий гишүүдээс Ашигт малтмалын хуульд төрийн оролцоог 50-иас доошгүй хувиар тогтоох, гэрээ хийх хугацааг 15 жилээр хязгаарлах санал тавьж хуулийн төсөл өргөн мэдүүлсэн. Иргэд, иргэний нийгмийн байгууллагууд, эрдэмтэн судлаачид, мэргэжилтнүүдийн удаа дараа тавьж буй санал, тэдний зүгээс ашигт малтмалын хуулийн зарим заалт улс оронд хохиролтой байна гэсэн шүүмжлэлийг харгалзан үзэж Ашигт малтмалын хуульд зохих өөрчлөлт оруулах нь зүйтэй гэсэн бодолтой байна. Стратегийн болон баялаг нөөцтэй орд газрын тухайд нөхцөл байдлыг харгалзан төрийн мэдлийн хувийг 50-иас доошгүй байлгах чиглэл баримтлах нь зүйтэй юм.

Газрын хэвлийн баялаг зуун жил, магадгүй түүнээс ч богино хугацаанд шавхагдах магадлалтай байхад мал аж ахуй, газар тариалан хүний хөдөлмөрөөр шавхагдахгүй нөөцтэй гэдгээ хэдэн мянган жилийн турш нотлон харуулсан билээ.

Өнөө ба ирээдүйг эргэцүүлэн бодвол бидний ихээхэн анхаарал тавьж хөрөнгө оруулалт хийх, орчин үеийн арга ажиллагаа нэвтрүүлэх, нийгмийн үйлдвэрлэлийн үр ашгийг зохих түвшинд хүргэж болох салбар бол мал аж ахуй, газар тариалан гэдэг нь тодорхой байна.

Малчид орлогын хомсдолд орох болсон нь энэ салбарын ирээдүйг сайтар тунгаан үзээгүй, мал аж ахуйн үндэсний үйлдвэрлэлд төдийлөн ач холбогдол өгөөгүйгээс үүдэлтэй юм. Газар тариалан, мал аж ахуйн бүтээгдэхүүний жижиг дунд үйлдвэрлэлд зарж байгаа хөрөнгө, түүний үр ашгийг сайжруулахад Улсын Их Хурал анхаарал тавих болно. Саяхан батлан гаргасан Малчдын талаар төрөөс баримтлах бодлогод тусгагдсан зорилтод арга хэмжээг хэрхэн ажил хэрэг болгож буйд холбогдох Байнгын хороо хяналт тавих нь зүйтэй. Улсын Их Хурлын зарим гишүүд “Монгол мал” хөтөлбөр боловсруулж байгааг ч дэмжих хэрэгтэй юм.

Байгаль хамгаалах экологийн тэнцвэртэй байдлыг алдагдуулахгүй байх зорилтыг нийт байгууллага, иргэдийн үйл хэрэг гэж үзэж байна. Гол мөрний эх, усны болон ойн сан бүхий газарт ашигт малтмал хайх, ашиглахыг хориглох, зулзган модыг барилгын тулаасанд ашиглахгүй байх, агаарыг бохирдуулагч шатахууныг хийн түлшээр солих талаар Улсын Их Хурлаас гаргасан хууль, шийдвэрийн эсрэг зориудын ажил зохион байгуулж байгаа юм шиг үйлдлүүдтэй Улсын Их Хурал эвлэрч чадахгүй гэдгийг онцлон тэмдэглэе. Нэг хэсэг нь хууль гаргаж түүнийг биелүүлэхийг чармайж байхад нөгөө хэсэг нь эсэргүүцээд байвал Монгол оронд хууль хэрэгжих боломжгүй шүү дээ.

Намрын энэ чуулган Төв банкны болон банкны хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах болно. Санхүү эдийн засгийн хүндрэлтэй байдлын донсолгооноос иргэдийн банкинд итгэх итгэлийг хамгаалсан арга хэмжээ нь зөв болохоо харуулав. Одоогийн байдлаар инфляци нэг оронтой тоонд хүртэл буурч, төгрөгийн ханш тогтворжин, гадаад валютын нөөц тэрбумд хүрч, Монголбанкны мэдээгээр арилжааны банкууд зээлийн зохих эх үүсвэртэй болсон байна. Гэхдээ эдгээр нааштай өөрчлөлтийг өөрсдийгөө тайвшруулах, санаа амрах үзүүлэлт болгон ашиглаж болохгүй нь ойлгомжтой. Чанаргүй зээлийн эзлэх хувь нэмэгдэж, арилжааны банкууд зээл олгохдоо хэт болгоомжлон зээлийн тасалдал үргэлжилж, барилгын салбар, хөнгөн болон бусад боловсруулах үйлдвэрүүдэд мэдэгдэм сэргэлт ажиглагдахгүй байна. Эдийн засгийн сэргэлтийн үед хөрөнгө оруулалт, зээл, санхүүжилтийн шаардлагыг арилжааны банкууд хэрхэн хангах, бүтцийн ямар өөрчлөлт хийхийг тэдгээрийн үйл ажиллагаанд хөндлөнгийн бие даасан аудит хийсэн дүн харуулна гэж үзэж байна.

Улсын Их Хурлын Эрхэм гишүүд ээ,

Улсын Их Хурал ийнхүү бодлогын болон эрхзүйн шийдлийн олон асуудлыг энэ намрын чуулганаар хэлэлцэх болж байна.

Улсын Их Хурлын 2009 оны намрын ээлжит чуулганы ажиллагаа нээснийг мэдэгдье.

Д.Дэмбэрэл: Ашигт малтмалын бүх нөөцөө өнөө үеийнхэн ашиглачих юм шиг, эсвэл нөөц нь шавхагдашгүй юм шиг сэтгэгдэл төрөхөөр бид ажиллаж байгаа нь харамсалтай