Төрийн ордны шав тавигдсан нь

Монгол улсын төрийн ордны барилгын суурь 1947 оны дөрөвдүгээр сард тавигдаж байжээ. Тухайн үед дотоод 700, гадаадын буюу Орос, Хятад, Япон нийлсэн 500 хүн ажилласан байна. Монгол улсын төрийн ордны зураг, баримал чимэглэлийг барималчин С.Чоймбол хийжээ. Тэрбээр жанжин Д.Сүхбаатар, Д.Самбуу зэрэг төр засгийн өндөр албан тушаалтны баримлыг барьж олон түмэнд танигдсан бөгөөд хожим нь Төрийн шагнал хүртсэн юм.

Төрийн ордны барилга 1951 онд ашиглалтад орсон байна. Төрийн ордон нь хааш хаашаа 100 метр, өндөр нь 18,7 метр 491 албан өрөө тасалгаатай, 932 цонхтой. Төрийн ордны бунхант индрийг 1957 онд барьсан байна. Өргөтгөл, урсгал их засварыг 1957, 1981, 2007 онд хийж гүйцэтгэжээ.

Монгол улсын төрийн сүлд

Төрийн сүлд нь ариун цагаан өнгийн бадам цэцэг суурьтай. Төгсгөлгүй үргэлжлэн дэлгэрэх түмэн насан хээгээр хөвөөлсөн, мөнх тэнгэрийг бэлэгдсэн дугараг хөх дэвсгэртэй. Сүлдний төв хэсэгт Монгол улсын тусгаар тогтнол бүрэн эрхэт байдал, цог хийморийг илтгэсэн алтан соёмбо, эрднийн хүлгийг хослуулан бүтээсэн байна.

Сүлдний хүрээний магнай хэсэгт эрт, эдүгээ, ирээдүй гурван цагийг бэлгэдсэн хүслийг хангагч чандмань эрдэнэ дүрслэгджээ. Доод хэсэгт их газрыг төлөөлсөн ногоон өнгийн уулан хээ, ашид дэвжихийн өлзий хутаг оршсон  хүрдийг тус тус дүрсэлжээ. Хүрдийг хадгаар дээдлэн сүлжсэн байдаг.

Төрийн сүлдийг өнгө ялган дүрсэлбэл соёмбо, эрдэнийн хүлэг, түмэн насан хээ, хүрд нь алтан шар, тэнгэр нь хөх, уулан хээ нь тодоос шингэрүүлж гурваар дагнасан ногоон, бадам цэцэг нь алтан шар өнгийн хүрээтэй цагаан, хадаг нь алтан шар утсаар хүрээлсэн цэнхэр, чандмань эрдэнэ нь ногоон, улаан, хөх өнгийг дөрвөөр дагнаж алтан шар өнгийн зураасаар хүрээлсэн өнгөтэй.

Төрийн есөн хөлт цагаан туг

Төрийн хүндэтгэлийн есөн хөлт цагаан тугийг 1994 онд дахин сэргээн бүтээхдээ Монгол Улсын 21 аймаг, нийслэл хотын шилмэл адуун сүргийн дотроос сонгосон цагаан зүсмийн азарганы дэл сүүлний дээжээс бүрдүүлэн авч урлажээ. Дотоод засал, суурийн ажлын зургийг архитекторч Я.Амарсайхан, тугийг СУИС-ийн багш дархан Д.Энхдаваагийн удирдлагаар дархчууд урлан бүтээсэн байна.

Төрийн түгны оройн гилбэр нь өнгөрсөн, одоо, ирээдүй цагийн нэгдлийг илэрхийлнэ. Их цагаан тугны гилбэрийн дүрэлзэж байгаа галын дүрс нь Монгол Улс үүрд мандан бадарч байхыг бэлгэддэг. Тугны сууринд тусгайлан бэлдсэн металл бортогонд нийслэл хот, 21 аймгийн хөрсний дээжийг хийж байрлуулсан нь энэхүү туг Монгол Улсын газар нутаг дээр байрлаж байгааг илтгэнэ.

Улсын их хурлын чуулганы нэгдсэн хуралдааны танхим

Төрийн ордны 1957 оны өргөтгөлөөр энэ танхимыг барьж, кино үзвэр болон дайллага цайллагын зориулалтаар хэрэглэж ирсэн байна. 1990 оны анхны ардчилсан сонгуулиар сонгогдсон Ардын Их Хурлаас Улсын Бага Хурал байгуулагдахад уг танхимыг хуралдааны танхим болгон засварлажээ.

Уран сайхны ажлыг зураач, архитекторч Д.Батдорж, гоёл чимэглэл, ар ханын түмэн наст хээ болон сүлдийг Гар урлалын үйлдвэрийн хамт олон бүтээжээ. Улсын их хурлын чуулганы нэгдсэн хуралдааны танхимыг 1996 онд засварлаж, санал хураах системийг шинэчилсэн байна. Харин 2006 онд тус танхимд өргөтгөл хийсэн байна.

Зурагт "А" гэж тэмдэглэсэн сандал дээр Монгол улсын Ерөнхийлөгч сууна. Харин "Б" дээр Монгол улсын их хурлын дарга, "В" дээр Монгол улсын Ерөнхий сайд сууна.

Ардын их хурлын танхим

Ардын Их Хурлын танхимыг 800 хүний суудалтайгаар 1957 онд нэмж барьжээ. Энэхүү танхимыг 1981 оны өргөтгөлөөр 1200 хүний суудалтай болгожээ. Танхимын урт нь 28м юм. Энэ танхимд байрлуулсан тоног төхөөрөмжийн туслалцаатайгаар 12 хэлээр шууд орчуулга, соронзон бичлэг хийх боломжтой. Тус танхимд таваас 85 салаа бүхий гоёмсог гэрлийн бүрхүүл 69 ширхэг байдаг.

Хан төрийн долоон эрдэнэ

Төрийн ордонд буй ховор нандин бүтээлүүдийн нэг нь зураач Н.Лхагвасүрэнгийн бүтээсэн "Хан төрийн долоон эрдэнэ" нэртэй, 18 м урт, 1.5 м өргөнтэй монгол зураг юм. "Төрийн долоон эрдэнэ" нь хүрд, чандмань, хатан, түшмэл, заан, морин, баатар эрдэнэ байдгийг дараалуулан бүтээхдээ нүүдэлчин монгол ахуйн нэг өдрийн амьдралын 108 үйл явдлыг 999 хүнтэйгээр дүрслэн харуулжээ. Зурагт 1996-2000 оны УИХ-ын болон Засгийн газрын гишүүд, олны танил хүмүүсийн зургийг уран сайхны аргаар дүрслэн харуулснаараа нэн сонирхолтой юм.

Манай эх орон туурган хивс

Ардын Их Хурлын танхимын хананд байрлах хивсний урт нь 20, өргөн нь дөрвөн метр. Зураг, дизайныг Ардын зураач Ц.Гомбосүрэн зурж, УГЗ Д.Цэрэнпилийн удирдлагаар гар урлалын үйлдвэрийн 20 хивсчин хоёр cap гаруй хугацаанд урласан байна. Уг бүтээлд БНМАУ-ын социалист нийгмийн бүтээн байгуулалт, сэхээтэн, ажилчин, малчин анги, хүүхэд сурагчид түүнчлэн энх тайван, найрамдлыг дүрсэлжээ.

Төрийн хүндэтгэлийн өргөө гэр

Төрийн хүндэтгэлийн өргөө гэрийг Монгол Улсын гал голомт хэмээн үзэж XVII жарны шороон Хулгана жилийн өвлийн адаг хөхөгчин үхэр сарын 30-ны билэгт сайн өдөр МУГЗ, зураач сийлбэрч Д.Төртогтохын удирдлагаар Төрийн ордонд бүтээн залжээ.

Төрийн хүндэтгэлийн өргөө гэр нь Монгол Улсын тусгаар тогтнол, энх амар амгалангийн бэлгэдэл юм. Өргөөний үүд хаалга нь гурван давхар бөгөөд төрийн ёслол дэгийн дагуу нээгддэг.

Өргөө гэрийн хойморт Их Эзэн Чингис хааныг бурханчлан залж, "Монголын нууц товчоо", Их хөлгөн шастир, Төрийн хан хуурыг дээдлэн, Төрийн алтан соёмбот, эрдэнийн чимэглэлт Хан сэнтий, Хаш ширээ, монгол төрийн гал голомт Гантулгыг хүндэтгэлтэйгээр байрлуулсан байна.

Их эзэн Чингис хааны хөшөө цогцолбор

2006 онд Их Эзэн Чингис хааны мэндэлсний 840 жил, Их Монгол улс байгуулагдсны 800 жилийн ойг тэмдэглэн өнгөрүүлэх ажлын хүрээнд "Их Эзэн Чингис хааны хөшөө цогцолбор"-ыг барьж байгуулжээ. Их Эзэн Чингис хааны хүрэл баримал нь Эзэнт гүрний их хааны сэнтийд заларч буйгаар бүтээгдсэн бөгөөд хааны дээр зөвхөн "Мөнх Хөх Тэнгэр" л оршино гэсэн утгыг илэрхийлнэ.

Цогцолборын баруун, зүүн жигүүрт түүний хөвгүүдийн төлөөлөл болгон Өгөдэй хаан, Хубилай хааны хүрэл хөшөө, хүндэтгэлийн 45 шатны хоёр талд 20 гишгүүрийн дор, дэлхийн талыг эзэлсэн монгол цэргүүдийн төлөөлөл Их Эзэн Чингис хааны хүлэг баатар Боорчи, Мухлай нарын морьт хөшөөг тус тус бүтээж, хоёр талын шилэн дээр Их Монгол улсыг байгуулсан түүхэн үйл явдлыг дүрсэлжээ.