-Ингэснээр Засгийн газар хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж буй хуулийн хүрээнд гэрээ байгуулах үүрэг хүлээж байна-

Таван жил дуншсан Оюутолгойн хөрөнгө оруулалтын гэрээний асуудлыг өчигдөр УИХ шийдвэрлэлээ. Ингэхдээ Оюутолгойн ордыг ашиглах хөрөнгө оруулалтын гэрээ байгуулах эрхийг Засгийн газарт өгөх тухай тогтоол УИХ гаргалаа. Гэрээг УИХ-аар хэлэлцэн батлахгүй, харин энэ асуудлыг Засгийн газар шийдвэрлэх нь зүйтэй гэж үзжээ.
УИХ-аас баталсан тогтоол ёсоор Засгийн газар гэрээг одоо хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж буй хуулийн хүрээнд байгуулах үүрэг хүлээж буй юм. өөрөөр хэлбэл, одоо хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж хуулйар гэрээ байгуулбал хөрөнгө оруулагч талд татварын ямар нэгэн хөнгөлөлт огт үзүүлэхгүй юм байна.

Тэгвэл хөрөнгө оруулагч “Рио Тинто” компанитай гэрээний байгуулах хэлэлцээрийг дахин эхлүүлнэ гэсэн үг аж. Засгийн газраас боловсруулан УИХ-аар хэлэлцүүлсэн гэрээний төслөөр бол хөрөнгө оруулагч дөрвөн төрлийн татвараас чөлөөлөгдөхөөр байгаа юм. Нэг талаас харахад Оюутолгойн гэрээний асуудал алхам урагшилж мэт боловч нөгөө талаас Засгийн газар хөрөнгө оруулагчтай дахин хэлэлцээрийн ширээний ард суух шаардлагатай болж байна.
Зарим эх сурвалж Оюутолгойд хөрөнгө оруулагч “Рио Тинто” компани одоогийн хууль тогтоомжийн хүрээнд татварын хөнгөлөлт эдлэхгүйгээр гэрээ байгуулна гэвэл Оюутолгойгоос татгалзаж ч магадгүй нөхцөл байдал үүсч болзошгүйг үгүйсгэхгүй байна. Олйн жил сунжирсан энэ асуудал Засгийн газарт эрх өгснөөр шийдвэрлэгдэж байгаа мэт боловч гэрээ байгуулсны дараахь хариуцлага бүрхэг болж байна гэж гишүүд хуралдааны үеэр шүүмжилж байсан.
Оюутолгойн ордыг түшиглэн байгуулах компанийн төрийн эзэмшлийн хувьцааны доод хэмжээг 34 хувиар тогтоох, хөрөнгө оруулалтын гэрээг Монгол Улсад хүчин төгөлдөр үйлчилж буй хууль, тогтоомжийн хүрээнд нийцүүлэн байгуулахыг Засгийн газарт зөвшөөрөх, анхны хөрөнгө оруулалтаа нөхсөний дараа төрийн эзэмшлийн хувь хэмжээг 50-иас доошгүй хувиар нэмэгдүүлэхээр Засгийн газарт үүрэг болгох зэргийг тусгасан тогтоолын төслийг Эдийн засгийн байнгын хорооноос санаачилсан юм. Өчигдрийн УИХ-ын чуулганы нэгдсэн хуралдаанаар Засгийн газрын өргөн мэдүүлсэн Оюутолгойн ордыг ашиглах хөрөнгө оруулалтын гэрээг батлах тухай болон түүнийг дагалдсан Татварын ерөнхий хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай, Ашигт малтмалын тухай хуульд нэмэлт оруулах тухай зэрэг хуулийн төслүүдийн анхны хэлэлцүүлгийг хийхээр байсан ч тэдгээрийг нэгэнт буцаасан тул Эдийн засгийн байнгын хорооноос боловсруулсан тогтоолын төслийг анхны хэлэлцүүлгээр дэмжив.
Нэгдсэн хуралдаааны хэлэлцүүлгийг товчлон хүргэж байна.

Х.Жекей:

-Ийм тогтоолын төсөл санаачилсан нь зөв. Гэхдээ гэрээг батлахад өмнө нь тус байнгын хорооноос боловсруулсан санал, дүгнэлтийг мөрдөнө гэж үзэж байна уу. Нөгөө талаас тогтоолын төслийн нэгдүгээр заалтад төрийн эзэмшлийн доод хэмжээг 34 хувиас эхэлж тогтоосугай гэсэн нь хуульд 34 хувь хүртэл гэж заасантай зөрчилдөж байна. Мөн анхны хөрөнгө оруулалтыг нөхсөний дараа гэдэг нь хэдэн жилийн дараа гэсэн үг вэ?

Эдийн засгийн байнгын хорооны дарга Ц.Баярсайхан:

-Эдийн засгийн байнгын хорооноос батлагдсан үндсэн зарчим, удирдамж, санал дүгнэлтэд нийцүүлнэ. Мэдээж анхны хөрөнгө оруулалтын хэмжээ, барилгын ажлын эхлэл, зэсийн үнээс хамаарна. Ер нь нэг тонн зэсийн үнийг 5000 орчим ам.доллар байна гээд 2007 онд яригдаж байснаар нь хөрөнгө оруулалтын хэмжээг 2.7 тэрбум ам.доллар гэж үзвэл үүнийг нөхөх хугацаа гурван жил байна гэсэн тооцоо бий. Харин хөрөнгө оруулалтын хэмжээг таван тэрбум ам.доллар гэвэл нөхөх хугацаа нь тодорхой хэмжээгээр хойшилно. Энэ чиглэлээр Засгийн газар хөрөнгө оруулагч талтай олгогдсон эрхийн хүрээнд гэрээг хийхдээ нарийн тооцоо гаргах учиртай.

Ажлын хэсгийн ахлагч Х.Бадамсүрэн:

-Энд редакцын чанартай алдаа гарсан байна. 34 хувиар гээд найруулчихад болох байх. Анхны хөрөнгө оруулалтыг нөхөх тухайд Засгийн газраас сүүлд оруулж ирсэн гэрээний төсөлд хөрөнгө оруулагч тал төслийн санхүүжилтийн асуудлыг хоёр, үйлдвэр барихыг тав, сүүлийн урьдчилсан техник, эдийн засгийн үндэслэлээр таван жил буюу 12 жилийн дараа байхаар байгаа юм. Ер нь ямар ч байсан 15 жилийн дотор багтана гэсэн баримжаа гарч байгаа.

О.Чулуунбат:

-Тогтоолын төсөл санаачилсан гарцыг боломжийн гэж бодож байна. УИХ-ын удирдамж, дүгнэлтэд нийцүүлэн Засгийн газар гэрээ байгуулна гэжээ.
Энэ удирдамж, дүгнэлт чинь хууль биш гэдгийг анхаарах хэрэгтэй. Үүний зэрэгцээ “Рио Тинто” компани Хятадад томоохон хэмжээний хахуулийн хэрэгт холбогдоод байна. Өөрөөр хэлбэл, “Рио Тинто” Хятадад хамтын ажиллагаа эхлүүлэхэд хүнд болж магадгүй болоод байна. Тиймээс энэ компани бидэнд амласан ёсоороо хоөр жилийн хугацаанд хөрөнгө босгож, Хятадын зах зээл рүү бүтээгдэхүүн гаргаж чадах болов уу?

Ц.Баярсайхан:

-Ер нь ийм томоохон хөрөнгө оруулалтын гэрээг УИХ-аар урьд нь хэлэлцэж байгаагүй. Цаашдаа ч хэлэлцэх бололцоогүй гэдэг нь харагдаж байна. Тийм учраас Ашигт малтмалын хуулийн 29, 30 дугаар зүйлийн дагуу хөрөнгө оруулалтын гэрээг УИХ-аар хэлэлцэнэ гэдгээр цаашид иймэрхүү жишигт ойртоно гэж ойлгож байгаа. Хоёрдугаарт, хоёр талаас байгуулагдах гэрээ, хэлэлцээрт нэг талаас шууд санал оруулж, өөрчлөх үндэслэл байхгүй учраас цаашид хөрөнгө оруулалтын гэрээ байгуулах бол холбогдох байнгын хороодтой зөвшилцөөд тэндээс өгсөн санал, зөвлөмжийг тусган Засгийн газар нь баталж, хариуцлагаа хүлээгээд явбал илүү зохимжтой гэж үзэж байгаа юм. “Рио Тинто”-гийн тухайд хэвлэл, мэдээллийн төвшинд л ойлголттой байгаа.

Д.Тэрбишдагва:

-Хэд хэдэн тогтоол гаргаж байгаагийн хувьд хяналтаа сайжруулаарай. “Рио Тинто”-гийн талаар дэлхий нийтээрээ шуугиж байна. Засгийн газрын хэлсэнчлэн техник, эдийн засгийн үндэслэлийг шалгахад шаардлагатай гурван сараас 21 хоног нь өнгөрөөд байна. Бараг шалгагдаагүй зүйлийн эхний үр дүнгээс харахад зөрчилтэй зүйл байв уу?

Х.Бадамсүрэн:

-Тус төслийн амин сүнс нь геологийн нөөц баялгийн асуудал. Урьд нь нөөцийн талаар янз бүрийн л тоо явж байсан. Одоо үндсэндээ нөөцийн асуудал цэгцэрсэн гэж ойлгож болно. Яагаад гэвэл, өмнө нь хийсэн хайгуулын үр дүнд зэс 45 сая, алт 1800 тонн агуулсан 6.4 тэрбум тонн нөөц бий. Энэ нь Монгол Улсын нөөцөд бүртгэгдсэний эцэст баталгаажиж, үйлдвэрлэлийн нөөц болох учиртай. Энэ сарын эхээр Эрдэс, баялгийн зөвлөл хуралдаж, 2.4 тэрбум тонн хүдэрт агуулагдах 22.6 сая тонн зэс, 800 орчим тонн алтыг улсын балансад авсан. Үүнд тулгуурлаж техник, эдийн засгийн үндэслэл хийгдэх ёстой.

Тийм учраас цаашид нөөц баялгийн хувьд асуудал байхгүй гэсэн уг. Үлдсэн тэн хагас нөөцийн тухайд цаашид гүйцээх хайгуулын үр дүнд ашиглалтын хайгуулын явцад баталгаажиж, улсын бүртгэлд авах шаардлага хангасан тохиолдолд бүртгэж авна. Зэсийн хувьд авч үээхэд сая бүртгэлд авсан нөөц нь “Эрдэнэт” үйлдвэрийн анх ашиглаж байсан нөөцөөс хоөр дахин их нөөц юм. Ер нь том ордуудын нөөцөөс эхний ээлжийн боломжтойг нь бүртгээд цаашид нэмэгдээд явдаг юм. Одоогоор жилийн олборлон баяжуулах хүчин чадлыг 58 сая тоннд хүргэх асуудал яригдаж байгаа. Гэхдээ уул геологийн болон усны хэрэглээ талаас нь бодоход ч 1500 метрийн гүнд ашиглах далд уурхай бол “хатуу боорцог”. Амар ажил биш. Ингэж бодвол оновчтой хүчин чадал нь 30-40 сая тонн байх болов уу. Ингээд гол юм нь шийдэгдсэн учраас техник, эдийн засгийн үндэслэл зөв явах ёстой.

Тогтоолын төслийг хэлэлцэхээр болсны дараа Эдийн засгийн байнгын хороо анхны хэлэлцүүлгийг хийж, анхны хэлэлцүүлгээр батлах горимын саналын хамт үдээс хойшхи нэгдсэн хуралдаанд танилцуулсан. Байнгын хорооны санал дүгнэлтээс гишүүд дараахь асуултыг асууж, саналаа хэлсэн юм.

С.Оюун:

-68 хувийн татварын 98 хувийг “Эрдэнэт” үйлдвэр бий болгодог байсан. Энэ үйлдвэр улсын үйлдвэр тулдаа л 68 хувийн татвараа төлж байсан юм. Өөрөөр хэлбэл, бусад нь татвараас зайлсхийж, нуун дарагдуулах байдлаар төлөөгүй шүү дээ. Тиймээс гэнэтийн ашгийн татварыг чухам яана гэж энэ тогтоолын төсөлд оруулсан бэ?

Ц.Баярсайхан:

-Энэ асуудлыг янз бүрээр л ярьсан. Хамгийн гол нь үүнийг хөрөнгө оруулагч талтай хэлэлцээр хийх үеийн гол механизм болгож, Монголын талд ашигтай байхаар ашиглахаар оруулсан. Ер нь 6-7 жилийн дараа л 68 хувийн татвартай холбоотой харилцаа үүснэ.

Ч.Сайханбилэг:

-Засгийн газрын хувилбарыг бодвол илүү “мөрөөдлийн” гэмээр тогтоолын төсөл хэлэлцээд сууж байна. Хэрэв гэрээ батлагдахгүй бол Засгийн газрын төслийг буцааснаараа УИХ-ын гишүүд, эсвэл тогтоолын төсөл санаачилсан байнгын хороо хариуцлага хүлээх үү. Хэн хариуцлага хүлээх вэ?

УИХ-ын дарга Д.Дэмбэрэл:

-Цөмөөрөө, шат шатандаа хариуцлага хулээнэ.

Ц.Баярсайхан:

-Гэрээ сайн болвол бүгдээрээ, муу болвол хариуцлага хүлээх хүн олддоггүй шүү дээ. Тогтоолын төслийн дагуу Засгийн газар гэрээ байгуулах эрх олж авна гэдэг нь их том зүйл. Дотооддоо дэмжлэг үзүүлэх зүйлсийг хийж чадвал гэрээг сайн хийж чадна.

Н.Энхболд:

-”Рио Тинто”, “Айвенхоу майнз” хоёрын хоорондох гэрээний хугацаа дуусч байгаа. “Рио Тинто” гараад явчих гээд байгааг хэлэлцээрийн ажлын хэсгийнхэн хэлж байсан. Тэднийг гараад явчихвал өөр улс, өөр компанитай гэрээ байгуулах нь. Хэи “Айвенхоу”-г хамгийн ихээр сонирхож байгаа билээ. “Айвенхоу”-гийн хувьд лицензээ худалдах эрх нээлттэй. байгаа шүү дээ. Энэ гэрээ байгуулагдсанаар “Айвенхоу” дуртай хүндээ лицензээ өгөх нь ч хаагдах байсан юм.

Д.Энхбат:

-Тогтоолын төслөөр бол татвараас нь хөнгөлөхгүй хэрнээ 34-өөс дээш хувийг улс худалдаж авна гэнэ. Төр бизнестэй хутгалдахаараа юу болдгийг бид мэднэ шүү дээ. Энд ердөө улс төрийн зорилгоор тархи угаах үйл ажиллагаа явагдаж байна. Тиймээс хоёр гол улс төрийн нам сонгуулийн амлалтаасаа татгалзаж болдоггүй юм уу гэв.
Хэлэлцүүлгийн төгсгөлд анхны хэлэлцүүлгээр батлах горимын саналын дагуу санал хураалт явуулснаар 31 гишүүн дэмжиж, 63.3 хувийн саналаар УИХ-ын тогтоолын төсөл батлагдан Засгийн газар хөрөнгө оруулагч талтай хэлэлцээний ширээний ард дахин суухаар боллоо.