“Зам гэдэг там юм. Зам засвар арчилгаа тордолт гэж алга. Замаа ч чанартай тавьж чаддаггүй улс даа манайх. Зүгээр л мөнгө үрэх юм.... гэх зэргээр байнга шүүмжлэл дагуулж байдаг салбар билээ. Энэ сэдвээр Монголын авто замчдын холбооны тэргүүн Т.Бямбаатай ярилцлаа.

-Сүүлийн үед “чанаргүй зам” гэсэн холбоо үг бий болоод байх шиг ээ. Ер нь замын чанар юунаас болоод муудаад байдаг юм бол?

-Барьж байгаа компаниас л хамаарна. Өөрөөр хэлбэл, компанид ажиллаж байгаа инженер, техникийн ажилчдын хариуцлагагүй үйл ажиллагаанаас болж зам чанаргүй баригдаж байгаа. Одоо Монголд мөрдөгдөж байгаа технологийн дагуу баривал эвдрэх нь харьцангуй бага. Гэтэл чанаргүй байгаа нь хүмүүсийн хариуцлагагүй байдалтай л холбоотой.

Ер нь өчүүхэн материалыг буруу сонгож далан, суурь, хучилт хийвэл зам эвдэрнэ.

Өөрөөр хэлбэл өвчтөнд буруу эм уулгаж байгаатай л адилхан. Тэгэхээр замын ажилчид бүх шатандаа хариуцлагатай ажиллах хэрэгтэй.

-Зам барихад дэлхий нийтээрээ нэг л стандарт мөрддөг үү. Цаг агаараас шалтгаалаад орон оронд тохирсон стандарт гэж бий юу?

-Улс орон бүр өөр өөрийн стандарттай. Тэр тусмаа цаг уур, газар нутгийн онцлогоос хамааран муж, хот өөрийн гэсэн стандарттай байдаг. Манай улсын хэмжээнд нэг стандарт мөрдөгддөг. Цаашид цаг уурын бүсчлэл, газар нутгийн онцлогоос хамаарсан стандартуудыг бий болгох шаардлагатай.

-Зам барих ажил цаг агаараас шууд хамааралтай. Бороо орж байхад болон орсны дараа замын ажил бүрэн зогсдог. Мөн далан, суурь нь нойтон үед хучилтын ажлыг хийдэггүй. Манайд тендер шалгаруулалт оройтож долоо, наймдугаар сараас зам барих тохиолдол байдаг. Ингээд арав, арваннэгдүгээр сард замаа ашиглалтад өгөх болдог. Гэтэл хүйтний улиралд хучилт хийдэггүй горимтой. Тийм ч стандарттай. Үүнийг зөрчөөд хийсэн ямар ч хучилт эвдэрдэг. Мөн суурь нь хүйтний улиралд хийхэд хөлдөж чанаргүй болдог. Энэ мэт олон зүйлээс хамаарч зам эвдэрдэг. Тэгэхээр цаг агаар зам барих ажилд гарцаагүй нөлөөлдөг.

-Монголын нөхцөлд хэдээс хэдэн сарын хооронд зам баривал тохиромжтой вэ?

-Компаниуд ихэвчлэн өвлийн саруудад бэлтгэл ажлаа хийгээд тендер шалгаруулалтыг хүлээдэг. Гэтэл тендер шалгаруулалт их удаашралтай байдаг. Уг нь бол өвлийн улиралд, тэр дундаа нэгдүгээр сард тендер шалгаруулчихвал компаниуд хоёр, гуравдугаар сардаа бэлтгэлээ хийгээд дөрөвдүгээр сараас ажлаа эхэлчихэж болно. Ингэвэл борооны улирал эхлэхээс өмнө барих замаа бүрэн дуусгах ч боломжтой.

-Монголын авто замын зузаан нь хэд байдаг юм бэ?

- Би өөрөө авто замын инженер л дээ. Миний заалгасан хичээлээр бол замын хучилт нь 7-12 см гэдэг байсан. Одоо манайд 5 см ганц үеэр хийж байгаа юм. Уг нь доод тал нь хоёр үеэр 7 см-ын хучилт хийвэл замын даац чанар нэмэгдэнэ.Замыг хоёр үеэр хучилтыг хийхээр дээд талынх нь үе их сайхан тэгш болдог. Өөрөөр хэлбэл, сайн болдог гэсэн үг. Ер нь зам барихаас өмнө зургийн байгууллагууд хучилтын даацын тооцоо хийж

Зам тавьж буй байдал

хучилтын зузааныг тооцон гаргаж зургаа хийдэг. Энэ тооцоогоор замын зузаан хучилтын тооцооноос хамаарч өөр өөр байдаг. 7 см- 12 см байх жишээний.

Чухам юунаас болоод 5 см болгосныг ойлгодоггүй юм. Тухайн үеийнхээ Засгийн газартай холбоотой юу, дарга нартай нь хамаатай юм уу, би хэлж мэдэхгүй байна. Бас үнэ нь хэт өндөр байна гээд замын хучилтын зузааныг багасгаж хийлгэж байгаа нь замын чанарыг муутгаж байна. Зам барьдаг компаниудын өрсөлдөөн дундаас л чанартай зам баригдана шүү дээ. Хэмнэлт хийж байгаа нь энэ гээд нэг жилийн настай зам бариад байж болохгүй биз дээ. Гэхдээ чанартай зам байгааг бас үгүйсгэж болохгүй.

-Зам барихад ямар материал ордог вэ. Хямдыг нь харж, материалыг буруу сонгосноос үүдэн зам эвдэрдэг гэсэн хар байдаг шүү дээ?

-Зам барихад ордог материалуудыг нэг бүрчлэн яриад байх шаардлагагүй гэж бодож байна л даа. Ер нь бол авто замын далан, суурь, хучилт хийхэд стандарт, техникийн шаардалагуудын дагуу хийх ёстой. Авто замын далан барихад ордог материалуудад жишээ нь: шаврын агууламжийн хувь, чулуун материалуудын ширхэглэлийн хэмжээ, усны хэмжээ зэргийг тусгайлан заасан байдаг.

Ер нь мэргэжлийн бус хүмүүс хамаагүй шороо асгаад л авто замын даланг барьдаг гэж ойлгодог юм. Замын далан барих материалыг урьдчилан лабораторийн шинжилгээгээр оруулж тэнцсэн шороон ордыг ашигладаг. Суурь, хучилтын материалуудыг мөн адил тусгайлсан орцоор хийдэг. Замын барилгын ажлын явцыг бие даасан хяналтын баг өдөр тутмын хяналтыг хийж үе шатны ажилбар бүрт зөвшөөрөл өгч дараагийн ажлыг эхлүүлдэг.

Гол нь тэнд ажиллаж байгаа, хяналтын баг, гүйцэтгэгч байгуулагуудын ажилтнууд жаахан л хариуцлага алдахад замын чанар муудах аюултай. Витумыг 5.5 хэмжээтэй хийх ёстой байхад зургаа болгоод хийчихвэл ихдэнэ. Тогтоосон хэмжээнээс бага хийвэл багадна. Тиймээс орц, найрлагийг сайтар анхаарах хэрэгтэй.

-Зам цөмрөөд байгааг инженерийн шугам сүлжээтэй холбон тайлбарлах нь их байдаг. Энэ үнэн юм уу?

-Үнэн. Инженерийн шугам сүлжээг засварлах гээд зам ухлаа гэж бодъё. Шугам сүлжээгээ тавьчихаад нүхээ дүүргэхдээ шороог үе үеэр, ойр ойрхон услаж нягтруулах ёстой. Тухайн хийж байгаа дүүргэгч материалыг усны агууламжтай байхад нягтралаа бүрэн авна гэж лабораториор тогтоосон байдаг.

Үүний дагуу хийлгүйгээр зүгээр нэг шороо асгаад булаад орхичихоор тэр нь суулт өгч хонхойгоод зам цөмөрдөг. Мэргэжлийн бус байгууллагынханд бол шороо хийчихсэн, ухсан нүх нь дүүрчихсэн л харагдаж байгаа байхгүй юу. Энэ мэтээс болоод зам цөмөрдөг. Тиймээс инженерийн шугам сүлжээ засварлах, шинээр хийхдээ ухсан нүхээ замын байгууллагуудаар хийлгэх хэрэгтэй.

-Монголын замд ус зайлуулагч байдаггүйгээс эвдрэл их гардаг гэдэг. Энэ тал дээр таны бодлыг сонсъё?

-Тийм шүү. Улаанбаатар хотод ус зайлуулах байгууламж байхгүй гэж хэлж болно. Харин одоо зам барих, засварлахдаа ус зайлуулах байгууламжуудыг

Борооны улиралд ус зайлуулах хэсэг маш их хэрэгтэй нь мэдрэгддэг.

шинээр хийж байгаа нь ололттой тал гэж үздэг. Замын хучилтанд хумсны толио шиг жаахан нүх байхад бороо орсны дараа төө болох жишээтэй. Тиймээс зам эвдэрдэг. Ус бол угаасаа л замын дайсан шүү дээ. Ер нь ус зайлуулах байгууламж сайжраад эхлэхээр замын эвдэрэл багасана.

-Улаанбаатарт давхар зам барина гэж ярьдаг. Энэ нь манай нөхцөлд хэр боломжтой гэж бодож байна вэ?

-Давхар зам барьж болно. Гадныхныг хараад байхад барилга байгууламж барихаасаа өмнө замаа барьчихдаг. Гэтэл манайхан барилгаа барьчихаад түүндээ нийцүүлж замаа барих гэдэг. Одоо манайд барилга байшин хамаагүй баригдсанаас болоод гудамж, замгүй болчихсон байна шүү дээ. Хаагуур гарах нь тодорхойгүй гудамж, мухар зам их байна.

Эдийн засгийн хөгжлийн яамнаас санаачлан “Гудамж” төслийг хэрэгжүүлж байна. Энэ төслийн хүрээнд замыг өргөсгөж сайхан чөлөөтэй болголоо. Өмнө нь замын голд нэг хөшөө, түүнийг тойрч явах гэж сүйд болдог байлаа шүү дээ. Бөглөрөл, түгжрэл ч их байсан. Одоо сайхан цэлгэр зам болсон байна. Замын салбар хэсэг хугацаанд Улаанбаатараа орхиж, хөдөө орон нутаг руугаа чиглэн ажилласан нь үнэн.

Одоо бид “Гудамж” төслийг дэмжин ажиллаж байгаа. Гадны улс орнуудад гудамж замын төлөвлөлтөө сайн хийсэн байдгаас түгжрэл үүсэх нь харьцангуй бага байдаг. Бид тэдний туршлагаас судалж, нийслэлийнхээ гудамж, замуудыг сайжруулж байна.

-Зам барьдаг дотоодын хэдэн компани байдаг вэ?

-Олон шүү. Манай гишүүн болсон нь 186. Түүнээс чанартай зам барьдаг, үйл ажиллагаагаа тогтмол явуулдаг нь 50 орчим байна. Бид үндэсний компаниудаар зам бариулахыг хичээдэг. Засгийн газраас үүнийг дэмжиж байгаа.

Энэ бол үнэхээр хэрэгтэй зүйл байгаа юм. Гадны компаниуд бол манайд зам барих нэрийдлээр мөнгө угаагаад л гараад явчихаж байна. Бид гадны компаниудыг цааш түлхээд байгаа юм биш л дээ. Дотоодын компаниар толгойлуулаад гадаадын түншлэл байж болно. Монгол компаниуд сүүлийн үед сайжирч байна. Гуравдагч орны хүчтэй техникүүдийг оруулж ирж байна. Нэг үгээр хэлбэл, Монголын туршлагатай компаниуд томорч байна. Шинээр байгуулагдсан компаниуд ч хэрдээ таарсан техникээ аваад бага сага ажил хийж, мэрийж байна. Энэ нь их сайшаалтай юм.

-Дотоодын компаниудад ажил өгнө гэх сургаар замын компани байгуулж буй хүн олон болжээ. Тэдэнд хандаж юу хэлэх вэ?

-Ийм сургаар замын компани байгуулсан хүмүүс байна л даа. Үүссэн болгон нь зам авахгүй нь ойлгомжтой. Тиймээс шинээр байгуулагдаж байгаа болон жижиг компаниуд туршлагатай компаниа дагаад түншлэлээр орж суралцаад, түүнээсээ цаашаа салбарлаад биеэ даасан компани болоосой гэж хүсч байна. Тийм болгохын төлөө бид зохих хүмүүст нь хэлж ярьж, ойлгуулж ажиллахыг эрмэлзэж байна.

-Хоёулаа замын салбарын боловсон хүчний талаар яриагаа цааш үргэлжлүүлье?

-Ямар ч салбарт боловсон хүчин чухал байдаг. Манай холбоо замчин, инженер, техникийн ажилтнуудаа дотоод, гадаадад бэлтгэх, давтан сургалтад хамруулах зэрэг ажлыг хийж байна. Энэ онд олон улсын хамгийн сүүлийн үеийн шинэ технологи, тоног төхөөрөмжийг оруулж ирж Монголдоо авто замын үзэсгэлэн яармаг зохион байгууллаа. Ингэснээр дотоодын компаниудын зам барих хурд, чанар нэмэгдэнэ.

Одоо ажиллаж байгаа компаниудыг харахад Монголын компаниуд хурдтай болсон байна. Бас гайгүй чанартайгаар ажлаа гүйцэтгэж байна. Мэдээж замыг чанаргүй хийвэл хар дансанд ороод зам барихаа болино. Тийм учраас тэр олон техник, тоног төхөөрөмж авч, хөрөнгө оруулалт хийчихээд чанаргүй зам баримааргүй байна биз дээ. Тэгэхийн тулд ажиллаж байгаа боловсон хүчнийхээ чадавхийг сайжруулах нь ямагт чухал байдаг.

-Манай улс замын салбартаа ихэвчлэн аль улсаас тоног төхөөрөмж авдаг вэ?

-Дийлэнхдээ БНХАУ-аас авдаг. Хятадын техник харьцангуй хямд. Эвдрэл гэмтлийн хувьд хоёр жилдээ гайгүй юм шиг байна. Сүүлийн үед Герман, АНУ, Японоос замын машин механизм, тоног төхөөрөмж авч эхлээд байгаа.

Эдгээр орны техник иж бүрэн автоматжсан байдаг. Тухайлбал, эдгээр улсаас асфальтбетоны үйлдвэрүүд орж ирж байна. Зам засварлахдаа манайхан асфальтан замын хуучин хучилтыг хуулаад, ачиж аваачаад хаядаг. Үүнийг зөөх гэж бөөн ажил болоод зогсохгүй хөрөнгө мөнгө их зарцуулдаг байсныг асфальтбетон хуучин хучилтыг хуулаад газар дээр нь боловсруулж, буцаагаад суурь болгодог Герман, АНУ-ын тоног төхөөрөмжийг үндэсний компаниуд маань ашиглаж байна.

Өөрөөр хэлбэл, олон үйлдвэрийн хийх ажлыг нэг үйлдвэр гүйцэтгэж байна гэсэн үг. Энэ нь их хэмнэлт хийж байгаа. Бас хуучин хучилтыг хаяхдаа байгаль бохирдуулахгүй байна. Энэ мэт байгальд ээлтэй шинэ технологиуд Монголд орж ирж байна.

-Замын түгжрэлийг багасгахын тулд эхлээд замаа өргөсгөх ёстой юу. Чанарт нь илүү анхаарч, онгорхой цоорхойг нь цаг алдалгүй нөхөх учиртай юу. Энэ хоёрын алинд нь илүү анхаарах хэрэгтэй юм бол?

-Аль аль нь чухал. Зам цоорох нь жилээс жилд багасч байгаа гэж би боддог. Монголчууд амны билгээс ашдын билэг гэж ярьдаг даа. Зам муу л гээд байвал муу л байна. Тэгж яах гэсэн юм бэ. Түүнийг сайжруулахын тулд юу хийж байна вэ гэдгийг асууж, ярьж хэлдэг л байх ёстой. Хүмүүс ч харж байгаа байх.

Монголын компаниудын зам барьж байгаа хурд нэмэгдсэн. Онгорхой нүх байдаг нь багасч байгаа. Уг нь бол бодлогоор л зохицуулчих асуудал юм шүү дээ. Замын компаниудад дүүрэг, багт нь байгаа замыг “Танайх үүнийг арчлаарай” гээд хуваарилаад өгчих хэрэгтэй. Бодлогоо зөв тодорхойлчихвол түүнийг хэрэгжүүлэхгүй хүн гэж байхгүй. Замын

Дарханы цөмөрсөн зам

компанитай хүмүүс ажил олдвол хурдан хийчихээд дараагийн ажлаа авахаа л бодно биз дээ.

Манайхан ингэж хийж чадна. Сая хар л даа, олон улсын хурал болох сургаар замуудыг янзлаад тэр битгий хэл, зарим замын хоёр талынх нь цэцэрлэгийг хүртэл тохижууллаа. Монголчууд чадаж байна ш дээ. Тэгэхээр бодлогыг нь зөв тодорхойлчихвол ямар ч асуудалгүй ажил хэрэг болоод явчихна.

-Замын компанид ажил өгөхдөө ямар шалгуур тавьдаг вэ. Энэ жил ажил аваад хийж чадаагүй бол ирэх жил тэр компанид ажил өгөхгүй байж болох уу?

-Одоогоор ингэж хассан юм байхгүй. Ажил авсан ч хийж чадаагүй компаниудыг хар дансанд оруулаад, нэгэнт нэр нь хар дансад орсон компаниудад ажил өгөхгүй байх тухай яриа бий. Манайд Худалдан авах ажиллагааны агентлаг гэж бие даасан агентлаг бий болсон. Миний бодож байгаагаар энэ агентлаг компаниудыг шалгаруулж байна.

Шалгаруулсны дараагаар тухайн компанийн гүйцэтгэж байгаа ажил хэр үр дүнтэй байна, чанартай баригдаж уу гэдгийг Худалдан авах ажиллагааны агентлаг эргэж харах байх гэж бодож байна. Манайх ч гэсэн үүнд оролцож, чадахгүй байгааг нь орхиод чаддагийг нь дэмжье гэж бодож байгаа. Чаддаггүй нь чаддаггүйгээрээ дуусах хэрэгтэй. Ингэж байж л замын чанар сайжирна.

Т.Бямбаа: Ус бол замын дайсан