УИХ ын гишүүн, Монгол Японы парламентын бүлгийн дарга Д.ГАНХУЯГТАЙ ярилцлаа. Тэрээр Ерөнхий сайдын Япон улсад хийсэн албан ёсны айлчлалын бүрэлдэхүүнд багтсан юм.

-Ерөнхий сайд Японд хийсэн айлчлалаа хугацаа наас нь өмнө дуусгаж эх орондоо ирсэн. Айлчлал хэр амжилттай болсон бэ?

-Ерөнхий сайдын айлчлал маш амжилттай болсон. Энэ айлчлалын талаар гуравдугаар сараас ярьж эхэлсэн. Монголд Ерөнхийлөгчийн сонгууль болж, Япон улсын хувьд ч гэсэн дотоодод нь үүссэн улс төрийн байдлаас шалтгаалан хойшилсоор байгаад сая айлчиллаа. Ерөнхий сайдын айлчлал богино хугацаанд үргэлжилсэн боловч төлөвлөсөн бүх асуудлаараа яриа хэлэлцээ хийж амжсан. Сүүлийн жилүүдэд Монгол, Японы харилцаа өндөр төв шинд хүрсэн гэж ойлгож болно. Япон бол манай улсын гурав дахь хөрш. Дэлхийн хамтын нөхөрлөлийн гишүүн орнууд, ОУВС гийн гишүүн орнууд дотроо манай хоёр улсын харилцаа, хамтын ажиллагаа хамгийн өндөр төвшинд хүрсэн. Ардчилал, шинэчлэлийн 20 жилд манай улсад тусламж, дэмжлэг үзүүлсэн донор орнууд дотор Япон улсын зээл тусламж 40 хувийг эзэлдэг. Энэ харилцааг цаашид улам амжилттай хөгжүүлэхэд Япон улс дахь Монголын ЭСЯ, Монгол Улсын ГХЯ, Монгол дахь Японы ЭСЯ, Японы ГХЯ тасралтгүй үйл ажиллагаа явуулснаараа их ач холбог долтой. Саяын айлчлалаар төлөвлөсөн бүх асуудлаа богино хугацаанд шийдэж чадсан. Товчхондоо бол Мон гол, Япон хоёр улсын иж бүрэн түншлэлийн харилцаа 1991 оноос эхэлсэн. Энэ бол улс төрийн төвшнөөс эхлээд урлаг, соёл, нийгэм, эдийн засаг, хүмүүнлэгийн салбарт харил цаа, хамтын ажиллагаа хөгжсөн гэсэн үг. Ерөнхий сайдын айлчлалаар энэхүү иж бүрэн түншлэл стратегийн түншлэл рүү шилжлээ гэдгийг хоёр тал мэдэгдсэн.

-Стратегийн түншлэл гэдгийг тодруулна уу. Үүнд улс төр, эдийн засаг, соёл, боловсролын салбарын харилцаа бүгд багтаж байгаа байх?

-Хоёр орны хооронд мэдээж эхлээд соёлын харилцаа үүссэн. Дараа нь дипломат харилцаа тогтоосон. Ардчилал, зах зээлийн үед 1991 оноос хойш харилцаа өргөжиж, 2007 онд хамтын ажиллагааны 10 жилийн хөтөлбөр баталсан. Иргэд, байгууллага, аж ахуйн нэгж хоорондын харилцааг хөгжүүлэх ийм хэлэлцээр бай гуулсан. Төр, засгийн хооронд гэрээ хэлэлцээ хийдэг ч хэрэгжилт тааруу байдаг. Тиймээс Япон улс Тайланд, Тайвань, Солонгос гээд Азийн олон оронтой хамтын ажиллагааны хэлэлцээ байгуулж ажилласан. Хамгийн сүүлд Вьетнамтай хамтын ажиллагааны гэрээ байгуулсан. Жил бүр хамтын хэлэлцээгээ дүгнэж хоёр талын хөрөнгө оруулагчид, хувийн хэвшлийнхнийг үүндээ оролцуулдаг. Тэр нь эдийн засгийн түншлэлийн суурь болж өгдөг. Тиймээс Монгол, Японы хамтын ажиллагаа иж бүрэн түншлэлээс эдийн засгийн түншлэлд шилжиж байна. Эдийн засгийн иж бүрэн түншлэл бол хамтын ажиллагааны хамгийн боловсронгуй хэлбэр. Дэлхийн худалдааны байгууллагын гишүүн 150 орон бий. Тэдгээр улс хамтын ажилла гаандаа тус байгууллагын дүрэм, журмыг мөрдөж ажилладаг. Гэхдээ өндөр хөгжилтэй болон буурай хөгжилтэй улс орнуудын хоорондын худалдааны зөрүүгээс болоод хамтын ажиллагаанд бэрхшээл учирдаг. Энэ тохиолдолд бүс нутаг, хоёр улс хоорондын ' гэрээ хэлэлцээ маш эрчимтэй хөгжиж байна.

-Япон улстай ямар чиглэлээр түлхүү хамтарч ажил лахыг чухалчилж байгаа вэ?

-Японтой яагаад эдийн засгийн түншлэл байгуулав гэхээр нэгдүгээрт, Монгол Улс түүхий эдээр баялаг, газар нутаг өргөн уудам. Байгалийн баялаг аль ч улс оронд байна. Түүнийгээ сайн технологиор боловсруулснаар иргэд нь хөгждөг, орлого нь нэмэгддэг. Япон улсын нэг хүнд ногдох дотоодын нийт бүтээгдэхүүн нь 52 мянган доллар, бодит орлого нь 32 мянган доллар байна. Японд техник, технологи өндөр хөгжсөн. Тиймээс бид түүхий эдээ Японы өндөр технологиор боловсруулбал хоёр хөрш улс маань ч худалдаж авна, бусад улс орон ч худалдаж авна.

Нөгөө талаар Япон улс өндөр орлоготой, хүн ам олон той. Зүүн өмнөд Азийн Малайз, Сингапур, Тайланд, Тайвань зэрэг арав гаруй оронтой эдийн засгийн нягт харилцаатай. Энэ өнцгөөс нь харвал Монгол Улс Японтой иж бүрэн түншлэлийн харилцааг хөгжүүлснээр дээрх улс орнуудын зах зээл дээр эдийн засгийн эргэлтэд орох нь чухал. Хоёрдугаарт, бид Японд хүнээ сургахыг чухалчилж байгаа. Японд санхүүгийн хямд үүсвэр, өндөр техник, технологи, эрчимтэй хөгжил байна. Монголд баялаг нь байна. Бид хоёр хөршийнхөө техник, технологийг аваад тэднээс дор бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэвэл хэн ч авахгүй. Харин Японы техник технологиор үйлдвэрлэл явуулбал Монголын бүтээгдэхүүн хаана ч борлогдоно. Нөгөө талаар манай улс газар тариаланг хөгжүүлэх, органик хүнс үйлдвэрлэх бүрэн боломжтой. Түүнийгээ өндөр технологиор боловсруулан Японд гаргах талаар ярилцаж байгаа.

-Ерөнхий сайдын айлчлалын үеэр өөр ямар асуудлыгхэлэлцэж шийдсэн бэ?

-Хямралын энэ үед ОУВС гаар дамжуулан 50 сая долларын хөнгөлөлттэй зээл, 60 сая долларын буцалтгүй тусламжийг Япон улсаас авахаар болсон. Япон улсын тусламжаар хэрэгжүүлж буй ерөнхий боловсролын сургуулийн хүчин чадлыг өргөтгөх төслийн дөрөв дэх үеийг эхлүүлэхээд болов. Дарханы инженерийн байгууламжийг сайжруулах төсөлд буцалтгүй тусламж авах асуудлыг мөн шийдсэн.

-Франц, Япон зэрэг улс тай цөмийн энерги, ураны салбарт хамтран ажиллах санал тавиад байгаа тухайгаа Засгийн газрын тэргүүн мэдэгдэж байсан. Тиймээс түүний энэ удаагийн айлчлалын нэг гол зорилго нь цөмийн энергийг хамтран ашиглах асуудал байсан болов уу?

-Айлчлалын хамгийн том зорилго нь ураны салбарт хамтран ажиллах талаар гэрээ хэлэлцээ хийх явдал байсан. Энэ хавар бид энэ талаар нэлээд судалгаа хийсэн. Японы талд тодорхой асуудлыг тавьсан. Хоёр улсын 10 жилийн хамтын ажиллагааны хөтөлбөрт энэ талаар туссан байгаа. Ураны салбар, цөмийн энергийг ашиглах асуудал их чухал. XXI зуунд агаарын бохир дол, дулаарал гэсэн хоёр асуудал дэлхий нийтийн анхаарлыг татаж байна. Энэ тохиолдолд цөмийн энерги ашиглах нь үр дүнтэй. Япон улс эрчим хүчнийхээ 40 орчим хувийг цөмийн энергиэр хангадаг. Ойрын таван жилд үүнийгээ 16 хувиар нэмэгдүүлэхээр төлөвлөж байгаа. "Их найм" болон өндөр хөгжилтэй бусад улс орон ч гэсэн цөмийн эрч хүчийг ашиглах хэмжээгээ 18 хувиар нэмнэ гэж байгаа. Тиймээс манай улсын хувьд цөмийн энергийн салбарт хамтарч ажиллах хамгийн боломжтой түнш бол Япон улс.

-Газар нутгийн хувьд уу, эсвэл өөр агуулгаар хамгийн боломжтой түнш гэж үзэж байна уу?

-Дэлхий нийтэд цөмийн энергийг эрчим хүчинд ашиг лах үйл ажиллагааг дандаа хувийн хэвшлийнхэн хийж байна. АНУ ын "Вестерн", Францын "Арева" гээд томоохон группууд энэ салбарт хамгийн нэр хүндтэй. Үүн дээр Японы хэд хэдэн компанийг нэрлэж болно. АНУ ын цөмийн энергийн компаниудын 50 хувиас дээш хувьцааг нь японууд худалдаад авсан. Учир нь тэдний техник, технологи маш өндөр. Энэ бүхнээс үүдээд бид цөмийн салбарт Япон улстай хамтран ажиллахыг чухалчилж байгаа. Мөн ашигт малтмалын салбарт ч Япон улстай хамтран ажиллах талаар ярилцсан. Манай улс стратегийн ордуу даа ашиглаад эхлэхэд төмөр замаар тээвэрлэх ганц гарц нь Хятад. Ийм тохиолдолд нүүрс, зэс, уран аль нь ч байсан хятадууд худалдаж авна. Тиймээс гурав дахь гарц буюу Япон улстай түншлэлийн харилцааг хөгжүүлэх хэрэгтэй.

-Айлчлалын мөрөөр цаашид ямар алхмууд хийх вэ?

-Хамтын ажиллагааны 10 жилийн хүрээнд ирэх арван нэгдүгээр дүгээр сард хам тарсан чуулга уулзалт зохион байгуулна. Монгол Улс далайд гарцтай болохын тулд хэрхэн хамтарч ажиллах талаар Монгол, Японы Засгийн газар, хувийн хэвшил хоорондын уулзалт болно. Монгол, Японы парламентын гишүүдийн зүгээс хоёр орны эдийн зас гийн харилцааг хөгжүүлэхэд эрмэлзэх 11 зүйлийг баталсан. Үүний дагуу тодорхой ажлууд зохион байгуулна.
Саяын айлчлалын үр дүнд ойрын гурван жилд 1000 залууг Японы их, дээд сургуулиудын сургалтад хамруугдахаар болсон. Товчхондоо бол ашигт малтмал, уран, дэд бүтэц, боловсрол, хөдөө аж ахуйн салбарт хамтран ажиллахаар тохирлоо.

Д.Ганхуяг: Монгол, Японы харилцаа иж бүрэн түншлэлээс стратегийн түншлэлд шилжлээ