Чингэлтэй дүүргийн ЖДҮ-ийг дэмжих Бизнес Инкубатор төвийн дарга С.Энхтайвантай ярилцлаа.

- Бизнес Инкубатор төвийг толгойлоод өрхийн үйлдвэр эрхлэгчдэд хийж буй зүйлийг нь бизнес, үйлдвэрлэл болгоход туслаад явж байхад юу анзаарагдаж байна вэ? Ямар бэрхшээлүүд тулгарч байна?

Тэр болгон бэрхшээл яриад байвал амжилт олохгүй. Бэрхшээлийн цаад руу өнгийгөөд харвал тухайн асуудлын шийдэл байдаг. Нөгөө талаас өрхийн үйлдвэрлэл, жижиг дунд бизнес эрхэлж буй хүмүүс өөрийгөө шинжиж байх хэрэгтэй. Өөрөөр хэлбэл ямар бизнес төлөвлөгөөг өөрийнхөө мэдлэгийн хэмжээнд хийж болох вэ, үйлдвэрлэл нь юун дээр гацаад байна гэдгээ тунгааж бодно гэсэн үг. 2011 оны эцсээс өнөөг хүртэл энэ ажлыг хийхдээ нэг зүйлийг голчлон анхаарсан.  Бизнес эхэлье гэсэн хүмүүс байнга шалтаг ярьдаг.  Зээл олдохгүй байна гэж. Гэтэл зээл авахын тулд тэр хүн юу хийсэн юм бэ? Бүтээгдэхүүн борлохгүй байна гэж. Борлуулахын тулд юу хийсэн юм бэ? Бусдаасаа юугаараа ялгаатай юм? Төр бол тэр болгонд зээл өгөөд борлохгүй барааг нь хэн нэгэнд шахдаг субъект биш.

Гэхдээ нөгөө талаасаа хүмүүс Бизнес Инкубаторын зорилго, үйл ажиллагааг ойлгож сайнаар ханддаг болсон. Аливааг эхлүүлэхийн тулд хамтрах нь чухал гэдгийг ойлгож эхэлж байна. Өмнө нь зөвхөн зээл авах гэж ирдэг байсан бол одоо тэгэхээ больсон. Зээл гэдэг бол худалдаж авсан өртөг, зардал гэдгийг ойлгож байна.

Хэрэв тодорхой бэрхшээлийн тухай асууж байгаа бол жижиг дунд бизнес эрхэлж буй хүмүүс багахан ч гэсэн зорилго, төлөвлөгөөтэй болох хэрэгтэй гэдгийг тэдэнд ойлгуулах нь одоохондоо бэрхшээл болж таарч байна. Гэхдээ явцын дунд гайгүй болно.

Бизнес Инкубатор төвөөр ороод гарсан хүн бусдаасаа арай ялгаатай. Ядаж бараа бүтээгдэхүүндээ хаяг, шошго хийгээд, нэрийн хуудастай явдаг болж.

Бид үзэсгэлэн, яармаг худалдаа гэж их ярьдаг. Гэхдээ тэнд очоод юм борлуулахдаа гол нь биш. Гол нь би ийм юм хийж байна, бусдаасаа ийм ялгаатай, онцлогтой юм шүү гэдгээ харуулж буй хэрэг. Худалдаж авахаас илүү дараа худалдаж авах бүтээгдэхүүнийхээ сонголтыг хийх гээд явж буй хүн олон байдаг. Түүнчлэн үзэсгэлэн, яармаг дээр бизнесийн түншүүдээ, үйлчлүүлэгчээ олж болно.

- Бизнес явуулах арга ухаан гэдэг заавал тусгай боловсролын хөтөлбөрийн дагуу эзэмшдэг мэдлэг үү, эсвэл тухайн хүний авхаалж самбаа, насан туршийн боловсролын асуудал уу?

Ер нь бол насан туршийн боловсрол. Тусгай хөтөлбөрийн дагуу боловсрол эзэмшсэн ч тодорхой цаг хугацааны дараа авсан мэдлэг нь хуучирдаг. Тэгэхээр бизнес эрхлэгч байнга өөрийгөө цэнэглэж, боловсруулж байх ёстой. Гол нь мэдээлэлтэй байх хэрэгтэй.

Мэдээлэлтэй хүнд боломж үргэлж байдаг. Тиймээс мэдээлэл хүргэх гэдэг бол нэн түрүүнд тавигдах асуудал. Өрхийн үйлдвэрлэл эрхлэгчид мэдээллийн ач холбогдлыг тэр болгон ойлгохгүй байх нь түгээмэл. Түүнээс гадна өрхийн үйлдвэрлэгч олон хүний ажлыг хийдэг. Борлуулагчаа хийнэ, бүтээгдэхүүнээ үйлдвэрлэнэ, маркетинг, менежментээ хариуцна, бүр болохгүй бол санхүүгээ өөрөө удирдана гэх мэт. Ийм олон ажил хийгээд байхаар бизнесийн өсөлт, өргөжилт гардаггүй. Мэдээлэл авах тал дээр бүр ч цаг гардаггүй. Тиймээс манай төв дээр төрөл бүрийн сургалт явуулахаас гадна шаардлагатай мэдээллийг байнга өгдөг. Тухайлбал 1500 өрхийн үйлдвэрлэгчид мессэж хүргэдэг. Олон нийтийн сүлжээнүүдээр дамжуулж мэдээлэл өгч байна. Эндээс ажиглахад мэдээлэлтэй хүмүүс өмнөхөөсөө өөр болчихсон. Мөн бид Худалдаа аж үйлдвэрийн танхим, Бизнес Инкубатор төвүүдийн холбоо зэрэг гишүүнчлэлд нь элссэн байгууллагуудаараа дамжуулж мэдээлэл авч, төрөл бүрийн хөнгөлөлт авдаг. Үзэсгэлэн гарлаа гэхэд хямдхан павильон авах гэх мэт.

- Өрхийн үйлдвэрлэгчдэд зориулж ямар сургалтууд явуулж байна вэ?

Төсөл хөтөлбөр бичих, бизнес төлөвлөгөө боловсруулах чиглэлээр олон сургалт явуулдаг. Гэхдээ цаашдаа үүнээс илүү системчлэгдсэн хөтөлбөртэй болж хэнд юу заах вэ гэдгийг сайн төлөвлөх хэрэгтэй гэж бодож байна. Дунд шатны мэдлэгтэй хүнд анхан шатны хичээл, гүнзгий мэдлэгтэйд нь дунд шатны хичээл заах гээд байвал утгагүй биз дээ? Ер нь бизнес болгонд зориулсан өөр өөрийн модультай сургалтыг хийх шаардлага гарч байна. Өнөөдөр бид 10 ажилчинтай, тоног төхөөрөмжтэй хүнд яаж бизнес эхлэх талаар хичээл заагаад хэрэггүй шүү дээ. Харин дөнгөж өрхийн үйлдвэрлэл эрхэлж буй хүнд өртөг тооцох, зээлийн төсөл бичих зэрэг анхан шатны юм заагаад өгөхөөр түүгээрээ нэг хэсэгтээ ажиллаад явчихдаг.  Дараа нь бизнес төлөвлөгөө, бүтцээ хийхийг зааж өгнө. Дараа нь зах зээлийн судалгаа хийх гэх мэт.

Цаашдаа сургалтуудыг төрөлжүүлнэ. Тухайн салбарт дагнасан мэргэжилтнийг урьж сургалт явуулна гэж бодож байгаа.

- Мэдээлэлжүүлэх ямар сувгуудыг ашиглаж байна вэ?

Бид сэтгүүл гаргадаг. Олон нийтийн сүлжээнүүдээр мэдээллээ цацдаг.  “Бизнес радио 98,9” радиотай хамтраад “Би бизнестэй хүн” нэвтрүүлэг хийдэг. Мөн бусад хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүдээр дамжуулаад судлаачид, мэргэжлийн хүмүүс ямар бодолтой байгааг үйлдвэрлэгчид маань мэдэж аваг, суралцаг гэсэн бодолтой ажилладаг.

Ер нь манай төвийн энэ жилийн зорилго бол мэдээлэл авах, солилцох, нэг нэгнээсээ суралцах, хамтрах явдал. Ийм замаар тодорхой сүлжээ, түншлэлийн харилцааг бий болгохыг зорьж байна.

Манай сүлжмэлийнхэн “Монгол ноос” компанитай хамтраад жинхэнэ монгол утсаар бүтээгдэхүүн хийж байна. Сүлжмэлийнхний хувьд зуны цагт борлуулалтгүй болдог. Энэ байдлыг халах зорилттой ажиллаж байна. Хэд хэдэн хамтарсан борлуулалтын цэг байгуулаад туршаад явж байна. Энэ мэт эрвийх дэрвийхээрээ л ажиллаж байна.

- Судлаачдын үзэж буйгаар манай өрхийн үйлдвэрлэл эрхлэгчид, тэр дундаа гар урлалынхны нэг том алдаа нь бүтээлээ эзэнжүүлэх, гэрчилгээжүүлэх асуудалд хойрго ханддаг. Энэ талаар та юу гэж бодож байна вэ?

Энэ бол үнэн. Захаар дүүрэн, дэлгүүрээр дүүрэн ижил бүтээгдэхүүн байдаг. Гэтэл зарим үйлдвэрлэгчид миний бүтээгдэхүүн борлохгүй байна гэж ярьдаг. Үнэндээ тэр хүн ядаж бусдаас ялгарах хаяг шошго, бренд нэр, бүтээгдэхүүний марк тэмдэг хийгээгүй байх жишээтэй. Манай төвийн хувьд хаяг шошго, барааны тэмдэг, оюуны өмчийн баталгаа байх ёстой гэсэн шаардлага тавьдаг.

Гар урлаачдын хувьд үнэ өртөг илүү шингэсэн бүтээлийг паспортжуулах хэрэгтэй гэдгийг зөвлөдөг. Олон монгол айл гэрийнх нь модыг хэн хийснийг мэддэггүй.

Тухайн бүтээгдэхүүн эзэнтэй, буцах хаягтай байна гэдэг бол захиалагчид, худалдан авагчидтай эргэх холбоо үүснэ гэсэн үг.

- Танай төвд бойжоод бие даагаад зах зээлд гарчихсан ямар компаниуд байна вэ? Ямар салбарын компани илүү амжилттай явж байна вэ?

Энэ нь явж явж эдийн засгийн нөхцөл байдалтай бас холбоотой. Бизнес Инкубатор төв хоёр жил бойжуулаад гаргадаг. Үндсэн үйлдвэрлэгчид, сүлжээнийхэн гэсэн бүлгээс бүрддэг. Үндсэн үйлдвэрлэгчид байраар хангагдаад эндээ үйлдвэрлэлээ явуулдаг. Сүлжээнийхэн байраар хангагдаагүй ч байнгын холбоотой, мэдээлэлтэй ажилладаг. Сургалтанд хамрагддаг. Саяхан бид анхныхаа төгсөлтийг хийсэн. Бойжоод гарсан хүмүүс дунд судалгаа хийгээд үзэхэд үйлдвэрлэлээ багасгасан хүмүүс байна. Учир нь тэд энд хоёр жил байхдаа цаашдаа яах вэ гэсэн тодорхой зорилготой ажиллаж чадаагүй. Харин зорилго тавьж чадсан нь өргөжөөд явчихсан байна. Тухайлбал барилгын материал үйлдвэрлэдэг “Монгол ташуур” компани байна. Саяхан “888” төслөөс 200 орчим сая төгрөгийн төсөл аваад хоёр дахь үйлдвэрээ бариад явж байна. Ингээд бодохоор эдийн засгийн байдал тухайн секторын хөгжилд тодорхой нөлөө үзүүлдэг нь харагдаж байна. Хэрэв аялал жуулчлалын салбарт ВООМ гарвал гар урлалынхан маань ч дагаад хөгжих болно.

- Монголын мал аж ахуйн салбарт бренд болгочихмоор олон  бүтээгдэхүүн байдаг. Бренд болгохын тулд төрөөс ямар бодлого байх хэрэгтэй гэж та бодож байна вэ?

Дэлхий нийт органик хүнс рүү анхаарал хандуулж буй энэ үед наад асуудал чинь маш чухал. Хамгийн гол нь хадгалалт, савлагаа, ложистик дээр гацчихдаг. Төр бодлогоо гаргах хэрэгтэй. Гэтэл манайд аливаа бодлогыг чухам хэн хариуцах вэ гэдэг нь бүрхэг. Хариуцдаг субъектууд маш олон. Харин болж бүтэхгүй байгаа юмыг хариуцах хүн байхгүй болчихдог. Тиймээс дээр дурьдсан бренджүүлэх ажлыг эзэнжүүлэх хэрэгтэй. Тухайлбал дүүргийн хэмжээн дэх өрхийн үйлдвэрлэлийг Инкубатор төвүүд, орон нутгийн өрхийн үйлдвэрлэлийг аймаг, сум хариуцна ч гэдэг юм уу. Өнөөг хүртэл бид орон нутагт өрхийн үйлдвэрлэлийг дэмжих олон төсөл хэрэгжүүлж байсан ч амжилт олоогүй. Яагаад гэвэл асуудал эзэнгүй явж ирсэн.

Төр бодлогоор дэмжээд өгвөл айраг, ааруул мэт олон сайхан бүтээгдэхүүний хадгалалт, савлагааны технологи, шаардлагатай тоног төхөөрөмжийг нь хийчих хүмүүс олон бий. 40 гаран сая хүрчихсэн Монголын малаас гарах ашиг шим мөн ч их дээ. Хэрэв жинхэнэ үйлдвэрлэл маягаар хөгжүүлээд ирвэл олон хүн ажилтай болноо доо.