Монгол Улсын 2010 оны төсвийг хэлэлцэж батлах хуулийн хугацаа дуусахад хэдхэн хоног үлдээд байна. Тиймээс ирэх оны төсвийн хоёр дахь хэлэлцүүлгийг хийж эхлээд байгаа. Энэ талаар УИХ-ын гишүүн Ч.Улаантай ярилцлаа.

-Төсвийн хоёр дахь хэлэлцүүлэг явж байна. Ер нь, хэр сайн болсон гэж үзэж байна вэ?

-Жил жилийн төсөв онцлог шинж чанартай байдаг. Энэ удаагийнх ч мөн адил өөрийн гэсэн онцлогтой. Тухайлбал, “Хүний хөгжлийн сан” бий болж, урьд байсан Монгол Улсыг хөгжүүлэх санг татан буулгалаа. Үүнтэй холбоотойгоор халамжийн асуудлыг цэгцлэхээр болсон байгаа. Ер нь, хавтгайрсан халамжийг нэгдсэн бодлогод оруулах алхам хийж байгаа нь давуу тал. Зарлага талд нь авч үзвэл төдийлөн хумьж чадаагүй. Эдийн засаг өсөлттэй байх үеийнхтэй адил харагдаад байна л даа. Тиймээс энэ чиглэлд хийх ажил нэлээн байна. Захиргааны зардал, төрийн нүсэр бүтцээ боловсронгуй болгох тал дээр гишүүд олон санал гаргасан. Ерөнхийдөө төсвөө баталж өгөөд хэрэгжүүлэх зохион байгуулах, хяналт тавих асуудал дээр нь УИХ-аас тогтоол гарган, хийх ажлаа тусгах зарчмын чиглэл баримталж байгаа.

-Чухам юу хийх ёстой вэ?

-Мэдээж хэрэг, захиргааны зардлаа багасгаж, төрийн бүтцээ өөрчилж аль болох хөнгөлөх, хавтгайрсан халамжаа зогсоож, зайлшгүй шаардлагатай байгаа зорилтод хэсэгт хүргэх зэрэг асуудал тогтоолд зайлшгүй тусгагдана. Үүнийг Засгийн газар боловсруулж, УИХ-д оруулж ирсний дараа төсөвт тодотгол хийх асуудал үүсч болзошгүй.

-Төсвийн зарлага ДНБ-ний 40 хувьд хүрэх хандлагатай байгаа. Энэ нь ямар үр дагавар дагуулах бол?

-Төсвийн тэнцвэрийг шалгадаг тодорхой шалгуур үзүүлэлт байдаг. Одоогоор арай ч 40 хувьд хүрээгүй. Гэхдээ түүн рүү тэмүүлсээр байгаа. Энэ нь, зарлага чинь их байна шүү гэсэн дохио. Цаашид зарлагаа багасгаж, оновчтой зүйлд хөрөнгө оруулалт хийхгүй бол алсдаа манай улсын эдийн засаг, санхүү төсвөө даахаа болино. Төгрөгийн ханш буурна. Ийм зүйл тулгарвал зээл, тусламж маш ихээр авч их өрөнд баригдах аюултай.

-Жил бүр алдагдлаа тэдэн хувьд барина гэдэг ч түүнээс нь их гардаг. Ирэх оны алдагдлыг хэдэн хувьд барихаар тооцож байгаа вэ?

-Дэлхий дээр төсвийн алдагдалгүй улс орон гэж үгүй. Алдагдлаа нөхөх эх үүсвэр нь тодорхой байх учиртай. Ер нь, эдийн засгийнхаа хүчин чадалд тохирсон алдагдалтай байхыг зөвшөөрдөг. Гэхдээ нэгэнт зорилт тавьсан бол тухайн хэмжээнд нь барих ёстой. Ирэх онд ДНБ-ний таван хувиас хэтрүүлэхгүй байх зорилго тавьсан. Жил бүр зорилго тавьдаг ч биелдэггүй. Учир нь, гүйцэтгэлээр нэмэгдсээр байгаад өсдөг нь нууц биш. Энэ жилийн эхний арван сарын байдлаар 200 тэрбум төгрөгийн алдагдалтай гарсан. Одоо дахиад 150 тэрбум төгрөг шаардлагатай байна гээд байгаа. Ямар ч юм бүтээхгүйгээр 350 тэрбум төгрөг салхинд хийсгэх нь. Энэ хөрөнгөөр юм хийсэн бол хэчнээн их зүйл байгуулах вэ.

-Таван хувь гэдэг өндөр гэж ярьж байгаа?

-Тийм л дээ. Эдийн засгаа бодвол өндөр тоо. Төсвийн алдагдал нэг, хоёр хувиас хэтрэхгүй байх нь олон улсын жишиг.

-Зарлагаа нөхөх орлого хэрэгтэй. Бид өнөөдөр зөвхөн ашигт малтмалаас орлого олохоо бодож байна. Үүнээс өөр эх үүсвэр бий болгох тал дээр ямар бодолтой байна?

-Орлогоо аль болох тогтвортой, найдвартай байлгах тал дээр анхаарах ёстой. Төсвийн орлого зөвхөн уул уурхайн салбараас орж ирж байгаа нь үнэн. Тиймээс ашигт малтмалын ханшаас хамааралтай болж, эдийн засаг маань савлаад байгаа. Үүнээс гарах арга зам нь харилцан хамаарал багатай олон эх үүсвэртэй болох явдал юм. Тухайлбал, хөнгөн болон боловсруулах үйлдвэр, газар тариалан, аялал жуулчлал, хөдөө аж ахуйн салбараа төсвийн тогтвортой эх үүсвэр бүрдүүлэгч болгох хэрэгтэй.

-Тогтвортой ажиллах үйлдвэр хэрэгтэй гэж та хэллээ. Сайншандад хүнд үйлдвэрийн парк байгуулах асуудал яригдаж байгаа. Энэ талаар?

-Энэ бол одоохондоо төсөл, санал, санаачлагын шатанд яригдаж байгаа л даа. Яг төрийн бодлого болж, УИХ, Засгийн газрын төвшинд яриагүй. Тиймээс одоохондоо ямар нэгэн үнэлэлт дүгнэлт өгөх хэрэггүй гэж бодож байна. Байгалийн баялаг ихтэй хэд хэдэн бүс нутагт үйлдвэр байгуулж, хот байгуулах боломж бий. 2021 он хүртэл хөгжүүлэх Үндэсний хөгжлийн үзэл баримтлал байгаа. Үүнд тулгуурлан бодлогоо боловсруулах хэрэгтэй гэж боддог.

Ч.Улаан: Хавтгайрсан халамжийг нэгтгэнэ