Авто замын шинэчлэл бол иргэдийн хүсэн хүлээж байсан зүйл үүнийг яаж зөв үргэлжлүүлэх вэ гэдгийг л бодох хэрэгтэй...

8. Сүүлийн жилүүдэд төр засгаас авто замын сүлжээг хөгжүүлэхэд онцгой анхаарч, хөрөнгө оруулалтыг эрчимтэй нэмэгдүүлснээр авто замын их бүтээн байгуулалт өрнөж, улмаар манай орны нэг онцлог үзүүлэлт боллоо. Замчид, инженерүүд бид бүгд баяртай байна, манай орны нийт иргэд ч мөн адил. Хамгийн харамсалтай нь энэ их хөрөнгө оруулалттын үр ашиг хангалтгүй, зарим замууд дуусаагүй байхдаа эвдэрч эхэллээ. Хамгийн хоролгоонтой нь нэлээд олон чиглэлийн замын суурийг тэр чигт, нийтэд нь сольж байж сайжруулахгүй бол, өнгөц засвараар сайжруулах нь өнгөрсөн. Энэ бол маш их хөрөнгийг салхинд хийсгэж байгаа асуудал. Энэ нь төсөллөлтийн стандарт, хөрөнгө оруулалтын төлөвлөлт, замын үнэ өртөгийн болон ашиглалтын, тээврийн хэрэгслийн хөдөлгөөн, даац хяналтын зэрэг олон талыг хамарсан маш хүнд асуудал. Улс төрчид 4 жилийг л хардаг, бүтээн байгуулалтын тоон үзүүлэлтийг чухалчидаг, энэ бол олон улсын жишиг. Энд мэргэжлийн инженерүүдийн дуу, хоолой, санал бодол маш чухал, үүнийг дамжуулагч, ойлгуулагч нь авто замын бүх шатны удирдлагууд болон төрийн бус байгууллагууд юм даа. Эд маш сайн ажиллаж дээрх дутагдлуудыг яаралтай засах шаардлагатай.

Зураг төслийн үнэлгээний асуудлыг шийдэж, нэмэгдүүлмээр байна. Одоо ирэх оны төсвийн төлөвлөгөөг хийж байна. Бид зургаа зураад, хяналтын төсөвт өгч байна. Зах зээлийн үнээр явмаар байна. Тэгэхгүй бол зах зээлээс хоцроод байна. Нэг км-ийг 530 саяар тооцож хийлгээд байгаа нь болохгүй байна. Хэрвээ ийм үнээр ажил зарласаар байвал Хятадууд л ажил булаагаад байх болно.

Тендерийг шударга явуулах хэрэгтэй. Бас шууд гэрээгээр гүйцэтгүүлэх ажлыг компаниудад урилгаар өгөхдөө бүгдэд нь нээлттэй болгох хэрэгтэй. Хоёр гурван компанид өгчихөөр хэцүү юм. Нэг компани олон ажил аваад нэгийгээ ч хийж чадахгүй тохиолдол гарч байна. Үүнийг нь ажил аваагүй компаниар гүйцэтгүүлээд зөв хуваарилж, зохион байгуулах хэрэгтэй.

Ерөнхийдөө манай салбарын хэмжээнд тусгай зөвшөөрөлтэй компаниудыг зэрэглэл тогтоож, ангилья гэж ярьдаг. Техник технологи хүн хүч, төхөөрөмжтэй, чадалтай компаниудад зэрэглэл тогтоогоод 50 км зам барих чадвартай хичнээн компани байна, 30 км барих чадвартай нь аль нь вэ гээд зэрэглэл тогтоох талаар ярьдаг. Энэ бол төр засаг гэхээс илүү холбоод, замын салбарт ажиллагсдын тогтвор суурьшилтай, чадамжтай болж хөгжих нэг хэлбэр. Яагаад гэвэл тусгай зөвшөөрөлтэй компаниуд дотор техник, технологи, тоног төхөөрөмжгүй компани байдгийг нуугаад яах вэ. 200 компани бүгдээрээ тендерт оролцоод зам барих бололцоо байхгүй байгаа. Би Монголын авто замчин залуучуудын холбооны тэргүүнээр ажилладаг. Бид судалж үзэхэд инженер техникийн ажилчдын дутмаг байдгийг илрүүлсэн. Тухайлбал шинэ бүтээн байгуулалт хөтөлбөрийн хүрээнд ажил хийгээд нийт замын салбарт 500-гаад инженер байхад гүйцэтгэгч компанид 3-аас дээш замын инженер зайлшгүй байх ёстой. Нэг нь замын технологи хариуцсан, материалын инженер, хэмжилтийн инженер байх ёстой. Бодоод үзэхэд 500 инженерийг 200 компанид хуваахад яалт ч үгүй хүрэлцэхгүй байна. Миний бодлоор чадамжтай компаниудад зэрэглэл тогтоогоод ажил өгөх нь чанартай зам төдийгүй төр засагт хэрэгтэй.

Дотоодын компаниудын хүчин чадлыг нэмэгдүүлэх нь төрийн бодлогоор хийх ажил. Томоохон төслүүдийг дандаа гадны компаниуд авч, дотоодынх нь жижиг ажил л хийж байна. Томорч чадахгүй байгаа нь бас тендерийн хуультай холбоотой. Хоёрдугаарт манай хучилтын замын дизайныг өөрчлөх шаардлагатай.

Бид одоогийн байдлаар Баян-Овоогийн 210 км гүүрийг хүлээлгэж өгөөд байна. Замын салбар хөгжлийн замдаа орсон. Харин гүүр, замын бүтээц, хучилтийн зузааныг нэмэх хэрэгтэй. Таван см хучилтыг зузаан болгохгүй бол томоохон машин, механизмууд өнгөрөх даацын асуудал хэцүү болно. Түүнээс гадна шинэ гүүр барилаа гэхэд урсгал засварын хөрөнгийг нэмэх хэрэгтэй. Их өндөр өртгөөр баригдсан замыг хаяж болохгүй. 4-5 жилд ээлжит засвар хийж байх ёстой. Замын ажилчдын цалингийн асуудал. Одоогоор хөдөө өдөр шөнөгүй ажиллаад сарын 700-800 мянган төгрөг авах ажилчин олдохгүй болсон. Өнгөрсөн жил яриад 1,5 дахин нэмэх санал гаргасан ч одоогоор шийдэгдээгүй байна.

Авто зам нэг километр зам барих өртөг бага байна. Бага хэвээрээ л байгаа. Олон жилийн турш л ийм байлаа. Ийм учраас замын компаниуд хэзээ ч дэвждэггүй, томорч чаддаггүй хэвэндээ л байгаад байдаг. Барилга, орон сууцны компаниуд болохоор үнээ өөрсдөө тогтоочихдог. Зам бол улсаас тогтоосон хатуу үнэтэй. Өндөр үнэтэй техникээр хийдэг. Төрөөс ямар нэгэн дэмжлэг байхгүй. Дэмжинэ гэж хэлж байгаа ч бодитой харагдсан зүйл алга.