Эмчилгээ оношлогоо зохистой болоогүй цагт эмийн зохисгүй хэрэглээ байсаар л байна

Эрүүл мэндийн салбарын хөгжил-4 төсөл, Эмийн салбарын зохицуулалтын зөвлөх З.Зузаантай ярилцлаа.   

-Эм хангамжийн салбарт хууль эрх зүй, бодлогын орчин харьцангуй бүрдсэн ч хуулийг хэрэгжүүлэх хяналтын тогтолцоо алдагдсан гэж мэргэжилтнүүд үздэг. Чухам юунаас болоод ийм болов. Энэ нь ямар хор хохиролтой вэ?

Тиймээ, Эрүүл мэндийн салбарын дотроос эм хангамжийн салбар нь 1990-ээд оноос  хувийн хэвшилд шилжиж үе үеийн мэргэжилтнүүдийн идэвх санаачилгаар хууль эрх зүйн орчны анхны суурийг цаг үеийн байдалд тохируулан бүрдүүлж, хэрэгжүүлсээр ирсэн. Хууль тогтоомжийг бодит амьдралд бүрэн хэрэгжүүлж нийгмийн хөгжлийг дагалдуулан улам боловсронгуй болгож байх нь аливаа салбарын хөгжлийн хандлагыг тодорхойлох хамгийн чухал зүйл. Чухамхүү хэрэгжилтийг ямар түвшинд байгааг  бид зайлшгүй хянаж, үнэлэх шаардлагатай байдаг.

Тэгэхээр хяналтын тогтолцоог оновчтой бүрдүүлэх нь салбарын үйлчилгээг аль ч талаар үр ашигтай болгох ач холбогдолтой. Үүний тулд харилцан хамааралтай чиг үүргүүдийн уялдааг хангасан зөв бүтэц зохион байгуулалтыг эн тэргүүнд бүрдүүлэх шаардлагатай. Одоогоор бидэнд ийм уялдаатай тогтолцоо алга.

Энэ байдал удаан үргэлжлэхгүй болов уу. Учир нь нийгэмд нөлөөлөх хор хохирол асар их. Өөрөөр хэлбэл чанартай, аюулгүй, өндөр идэвхтэй, үнэн зөв мэдээлэл бүхий эмийн бүтээгдэхүүнээр хангалгүй, салбарын бүх үйл ажиллагааг цогц байдлаар зохицуулахгүйгээр эмийн эмчилгээ, цаашлаад эмнэлгийн тусламжийг чанартай  хүргэх боломжгүй юм.     

-Төрөөс эмийн талаар баримтлах бодлого батлагдаад арван жилийн хугацаа нь дуусгавар болж байна. Одоо шинээр гарах бодлогод юуг голчлон тусгах ёстой вэ.

Эмийн талаар төрөөс баримтлах бодлого түүний хэрэгжилт нь зөвхөн ЭМЯ-нд хамаатай бус Монгол улсын нийт хүн амын төлөө төрөөс баримтлах бодлого байх учиртай. Тиймдээ ч бусад тусгаар улсуудын жишгээр бодлогын баримт бичиг болж батлагддаг. Энэ жишгээр манай улсад 2002 онд Монгол Улсын Их хурлын тогтоолоор Эмийн талаар төрөөс баримтлах бодлогыг батлан хэрэгжүүлж ирсэн. Энэ нь цаг үеийг даган шинэчлэн боловсронгуй болгох хэрэгцээ шаардлага одоо гарч байна.   

Төрөөс эмийн талаар баримтлах бодлогын шинэчилсэн төслийг боловсруулахад ДЭМБ-ын суурин төлөөлөгчийн газар, ЭМСХХ-4 төслийн

Аливаа өвчин эмгэгийг эмчлэх, оношлох болон түүнээс урьдчилан сэргийлэх зориулалттай, эмчилгээний үр нөлөө нь судалгаагаар бүрэн нотлогдсон, орчин үеийн эмийн хэлбэрт оруулан тодорхой тун хэмжээгээр савласан бэлдмэлийг эм гэнэ.

Эмийн аюулгүй байдлыг бэхжүүлэх баг, ЭМС-ын тушаалаар байгуулагдсан ажлын хэсгийн гишүүд, эм хангамжийн салбарын ажилтанууд болон бусад хамтрагч талуудын оролцоо их байсныг онцлон дурьдахыг хүсэж байна. Шинэчилсэн төслийг шат шатанд хэлэлцүүлсэний дараа  Засгийн газрын хуралдаанаар хэлэлцүүлэхээр 2013 оны 8 дугаар сард өргөн бариад шийдвэрийг хүлээж байна.  Энэхүү бодлогын баримт бичгээр манай улсын нөхцөлд эмийн талаар тулгамдсан асуудлыг олон улсын жишиг, цаг үеийн байдалд тохируулан хэрхэн шийдвэрлэхийг тодорхойлсон дараах бүрэлдэхүүн хэсгийг багтаасан болно. Үүнд:

• Эмийн чанар, аюулгүй байдлын баталгаа
• Эмийн зохистой хэрэглээ
• Эмийн хүртээмж, хангамж
• Эм худалдан авах боломж
• Эм зүйн салбарын зохицуулалт, засаглал
• Хүний нөөц
• Судалгаа, шинжилгээ

Хяналт, үнэлгээ зэрэг болно.

-Яагаад эдгээр асуудлыг зайлшгүй тусгах ёстой вэ?

Олон зүйл нурших шаардлагагүйгээр бодит байдал бэлхнээ харуулж байна. Тэгээд ч бид дэлхийн хүн төрөлхтний нэгээхэн хэсэг, бидний хөгжлийн түүхийг туулаад гарсан улс орнуудаас туршлага солилцон өөрийн нөхцөлдөө тохирсон бодлого баримтлах нь бидэнд тустай. Дараах бүрэлдэхүүн хэсгүүд үндсэн агуулгаараа харилцан хамааралтай тул хэсэгчлэн хэрэгжүүлсэн тохиолдолд ч бодлогын бичиг баримт маань  цогц байдлаар батлагдсан байх нь эн тэргүүний асуудал юм. Тодруулвал эрх зүйн орчны баталгаа талаасаа ч, үйл ажиллагааг цэгцтэй, хэрэглэгчдэд үр ашигтай байлгах талаасаа ч ач холбогдолтой.  

-Танай төслийн арга хэмжээ юунд голчлон хандаж ажиллаж байгаа вэ. Эмийн чанар аюулгүй байдлыг хэрхэн хангах талаар ямар зөвлөмжийг Засгийн газарт болон үйлдвэрлэгч, ханган нийлүүлэгчдэд өгч байгаа вэ?

ЭМСХХ-4 төслийн 3 дугаар бүрэлдэхүүн хэсэг Эмийн чанар аюулгүй байдлын дэглэмийг бэхжүүлэх талаар ажиллаж байна. Дараах 5 дэд хэсэгтэй, Үүнд:

• Эмийн зохицуулалтыг боловсронгуй болгож эмийн зохицуулалтын агентлаг байгуулах
• Эмийн хяналтын лабораторийг шинэ түвшинд гаргах
• Эмийн үйлдвэрт Олон улсын Эм үйлдвэрлэлийн зохистой дадлыг нэвтрүүлэх
• Эмийн зах зээлийн дараах тандалт болон гаж нөлөөний судалгааг бэхжүүлэх
• Эмийн сайн засаглалыг бэхжүүлэх буюу ЭМЯ-ны эмийн аюулгүй байдлыг удирдан зохион байгуулах үйл ажиллагааг бэхжүүлэх

Манай баг нь АХБ болон Монгол улсын Засгийн газрын хооронд байгуулсан гэрээний дагуу дээрх үйл ажиллагааг хэрэгжүүлэхээр ажиллаж байгаа зөвлөх баг юм.  Эрх зүйн орчны боловсронгуй болгоход төрөөс баримтлах бодлогоо батлуулах, батлагдсан бодлогодоо үндэслэсэн хууль тогтоомж, дүрэм журмаа тодорхой, боловсронгуй болгож хэрэгжилтийг хангаж ажиллах нь чухал байгаа юм.

-Гол зорилт болох хүн эмчилгээний үр дүн өндөр байлгах, тасралтгүй хангаж, зохистой хэрэглээг төлөвшүүлэх байгаа. Энэ зорилт өнгөрсөн арван жилд ямар байдалтай байсан бэ?

Эмийн талаар төрөөс баримтлах бодлого нь өнгөрсөн 10 жилд эрх зүйн орчин талаасаа асар их үүрэг гүйцэтгэсэн. Энэхүү бодлогын бичиг баримтыг улам боловсронгуй болгох хэрэгцээ шаардлага цаг үеийн хөгжлийг даган гарч байгаа. Тухайлбал хэрэгжилтийг нарийвчлан үнэлэх шалгуур, хяналт үнэлгээ хийх салбар дундын хороог байгуулах гэх мэт нарийн асуудлууд бий. Шинэ бодлогын төслөөр бид тулгамдсан асуудлуудыг цогц байдлаар  шийдвэрлэхээр тусгасан болно.   

-Эмийн салбар бол үндэсний аюулгүй байдалтай салшгүй холбоотой. Тиймээс энэ онцгой бүтээгдэхүүнийг төр онцгой бодлого, хяналттайгаар зохицуулах хэрэгтэй. Бусад улс оронд байдал ямар байдаг вэ?

Дэлхийн олон улс орнуудад үндэсний аюулгүй байдлын салшгүй хэсэг гэдэг утгаар Эмийн буюу Эм хүнсний нэгдсэн зохицуулалтыг хариуцсан бие даасан хараат бус байгууллагыг ажиллуулж байна. Тухайн улс орны нөхцөл байдлаас хамааран тухайн байгууллагын статусыг харилцан

Солонгос улс дахь Эм, Хүнсний хяналтын байгууллагын ажилтан

адилгүй байна. Жишээ хэлэхэд; Зүүн өмнөд азийн бүс нутгаас БНХАУ болон БНСУ-д Хүнс болон Эмийн эрх бүхий байгууллагыг яамны статустай ажиллуулж байхад бусад улс оронд бие даасан хараат бус байгууллага ажиллаж байна.     

Дэлхийн бусад улсын жишгээс үзэхэд Европийн улсын 92.6%, Зүүн өмнөд азийн орны 72.7%, Америк тивийн улс орнуудын 62.8%, Ази номхон далайн бүс нутгийн орнуудын   51.8 хувьд Эм хүнсний эсхүл Эмийн нэгдсэн зохицуулалтыг хариуцсан бие даасан эрх бүхий байгууллагууд ажиллаж байна.

-Эмийн үйлдвэрлэлийг цаашид хөгжүүлэхийн тулд юуг анхаарах вэ. Манай орны нөхцөлд ямар загвар туршлагыг үндэслэх нь зохимжтой вэ?

Ерөнхийдөө ДЭМБ-ын үзэл баримтлалыг хэрэгжүүлнэ. Үүнд Эм үйлдвэрлэлийн зохистой дадлыг нэвтрүүлэх, их хэмжээгээр савлагдсан судсаар сэлбэх тарилгын шингэний дотоодын үйлдвэрлэлийг дэмжих г.м ДЭМБ-аас зөвлөмж болгож буй асуудалд түлхүү анхаарах нь зохимжтой болов уу. Цаашид манай улсад яг Эмийн үйлдвэрлэлийн хөгжлийн чиг хандлага, бодлогыг дагнан хариуцаж байх мэргэжилтэн эсхүл нэгжийг ажиллуулах хэрэгцээтэй нь харагдаж байгаа.       

-Эм үйлдвэрлэгчид нийлээд цогцолбор байдлаар үйлдвэрийн тусгай бүсэд үйл ажиллагаа явуулах гээд ярьж байгаа юм билээ. Юуг анхаарах ёстой вэ?

Төрөөс баримтлах бодлогын бичиг баримтууд ил тод, тодорхой, харилцан уялдаатай байх асуудал энд бас урган гарна.

Бодлого, хуулийн тухай хууль, тэдгээрийг боловсруулан батлаж мөрдөхөд баримтлах үндсэн чиглэл тодорхойгүй, хамтрагч талуудын мэдээлэл солилцоо хангалтгүйгээс мэргэжлийн үйл ажиллагаанд  хүндрэл учирдаг.

Тухайлбал Монгол улсад үйлдвэржилтийг хөгжүүлэх бодлогод Эмийн үйлдвэрлэлийн асуудлыг хэрхэн тусгасан, Эмийн талаар төрөөс баримтлах бодлого, гааль татварын хөнгөлөлт, хилийн боомтоор эм, эмнэлгийн хэрэгслийг нэвтрүүлэх, салбарын мэргэшсэн хяналтын байгууллага хууль сахиулах үйл ажиллагааг хэрхэн хэрэгжүүлэх зэрэг нь хэр зэрэг уялдаатай байгаа, нэгдсэн бодлого нь оновчтой эсэхийг эргэж нягтлах  шаардлагатай юм. Ингэснээр жинхэнэ бодит хэрэгжилт үр дүнтэй гарах байх.    

-Эмийн зохистой хэрэглээг хэрхэн бүрдүүлэх вэ. Жор бичилтийг хийхгүй байгаа нь эмч нарын ачаалал ихтэй холбоотой гэсэн. Өөр ямар шалтгаан байна вэ. Үүнийг хэрхэн шийдэх ёстой юм бол?

Эмийн зохисгүй хэрэглээг бууруулахад ЭМЯ дангаараа ажиллаад үр дүнд хүрэхгүй нь ойлгомжтой. Учир нь энэ үйл ажиллагаа олон талын оролцоотой. Өөрөөр хэлбэл эмийн хэрэглээг зөв болгоход эмч, эм зүйч зэрэг эмнэлгийн мэргэжилтэнээс гадна иргэдийн мэдлэг хандлага оролцоо чухал. Аль аль оролцогч тал руу чиглэсэн урт хугацааны тууштай цогц бодлогоор төлөвшүүлнэ.

Жорыг цахим болгоно гэж сүүлийн үед их ярих болсон.

Энэ хэрэгтэй юу гэвэл хэрэгтэй ч эмчилгээ оношлогоо зохистой болоогүй цагт эмийн зохисгүй хэрэглээ байсаар байна. Зөвхөн цахим жор бичсэнээр бүгдийг шийдэх боломжгүй. Иймд цогц бодлогоор суурь арга хэмжээг оновчтой хэрэгжүүлж, үйл ажиллагааг хэрэгжүүлэх хөтөлбөрийг батлуулан дагаж мөрдөх нь зөв гэж бодож байна.   

-Эм хүнсний агентлагыг байгуулахаар хуулинд тусгасан ч хэрэгжихгүй байгаа нь ямар шалтгаантай вэ. Хяналтыг хэрхэн зохицуулах вэ?

Хуулинд тусгаагүй харин Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөмж 2013 оны 1 дүгээр сард гарсан. Засгийн газрын мөрийн хөтөлбөр зэрэг улс төрийн амлалтуудад тусгагдсан, нийгэмд тодорхой хүлээлт үүссэн болохоор дээрх зөвлөмжийг хэрэгжинэ гэж найдаж байгаа.

-Хэрэв агентлаг байгуулагдвал хяналтыг хэрхэн зохицуулах вэ?

Хэрэв тийм бол Эмийн зохицуулалт цогц болсон тохиолдолд хяналтыг Эмийн зохицуулалтын байгууллага хэрэгжүүлнэ. Яагаад гэхээр эм хангамжийн салбарын үйл ажиллагаанд тавих хяналт нь салбарын мэргэшсэн хяналтыг шаардах болно. Эм үйлдвэрлэл, Эмийн түгээлт хадгалалтын гэх мэт олон төрлийн зохистой дадлын хэрэгжилтэд энэ чиглэлээр мэргэшсэн байцаагч нар хяналт тавьж, холбогдох хууль журмыг албадан хэрэгжүүлдэг. 

-Эмийг хүнстэй хамтран хяналтын тогтолцоог бүрдүүлж байгаа дэлхийн туршлага нь ямар учиртай юм бэ. Хүнстэй байх шалтгаан нь юу вэ?

Энэ тал дээр дэлхийн улс орнууд харилцан адилгүй шийдвэр гаргадгийг дээр дурьдсан. Зарим улс оронд эм болон хүнсний зохицуулалт хамт, эсхүл тус тусдаа байгууллага хяналт зохицуулалтыг удирдан зохион байгуулж байна. Ямар ч атугай эм болоод хүнсэнд төрийн зүгээс хяналт тавьж үндэсний аюулгүй байдал, удмын сангаа хамгаалж байгаа олон улсын жишиг байгаа болохоор манай улс ч энэ замыг сонгох нь эргэлзээгүй.

Дашрамд хэлэхэд үндэсний аюулгүй байдлыг хангах, нийтийн эрх ашгийг хамгаалахад тулгамдаж байгаа чухал асуудлаар ярилцсанд талархал илэрхийлье. Танай редакцийн хамт олонд зорилтот бүлэгтээ бодит, үнэн зөв, тэнцвэртэй мэдээллийг хүргэх ажилдаа өндөр амжилт гаргахыг хүсье.       

-Баярлалаа. Таны үйлсэд бас их амжилтыг хүсье.