ЭМШУИС-ийн Эм зүйн сургуулийн захирал, дэд профессор Д.Энхжаргалтай ярилцлаа.   

-Та 2002 онд эмийн талаар төрөөс баримтлах бодлогыг боловсруулах ажлын хэсэгт ажиллаж байсан. Өнөөдөр шинэ бодлогыг хэлэлцэж байна. Өмнөх бодлогын амжилттай сайн  талыг яриач?

Дэлхийн улс орон бүр бодлоготой байх ёстой. Үндсэн хуульд үндэсний аюулгүй байдлын нэг хэсэг нь эмийн бодлого гэж үздэг. 2002 онд эмийн сангууд дөнгөж хувьчлагдаад, эмийн үйлдвэрүүд зах зээлд хөлөө олж ядаж байсан.

Ийм нөхцөлд бид эмийн талаар төрөөс баримтлах бодлогыг гаргахдаа олон улсын туршлагыг судалж, хамгийн гол нь  эм нь алслагдсан сум дүүрэгтээ ч хүртээмжтэй, боломжийн үнэтэй, чанар аюулгүйн баталгаа хангасан байх ёстой гэдгийг ойлгосон. Ингээд энэ санаагаар бодлогынхоо цөмийг хийсэн. Тухайн үед ард иргэдийн амьдрал хүнд худалдан авах чадвар сул байлаа. Харин өнөөдөр арван хоёр жилийн дараа байдал өөрчлөгдсөн.

2012 оноос бодлогын шинэчлэх асуудал яригдаж, ЭМЯ-ны дэргэд ажлын хэсэг байгуулагдаж, салбарын мэргэжилтнүүдээс санал авч хэлэлцүүлж, эцсийн хувилбараар засгийн газарт өргөн барьсан. Өмнөх бодлого таван бүлэг, 40 зүйлтэй байсан бол Энэ удаагийн бодлого нь Эмийн чанар, аюулгүй байдал, Эмийн зохистой хэрэглээ, Үндэсний эмийн үйлдвэрлэл зэрэг үндсэн хэсгүүдтэй, эмийн хангамжинд бус өвчтөндөө чиглэсэн, илүү, оновчтой, тодорхой  заалтуудтай болж байна. Бид бодлого хэрэгжилтийн шатандаа алдаагүй, зөв хэрэгжих бодлого байгаасай гэсэн үүднээс их сайн судалгаа, шинжилгээ хийсэн.

-Шинэ бодлогод орох асуудлыг салбарын хүрээнд маш сайн хэлэлцсэн гэсэн. Гэхдээ Засгийн газар яаралтай хэлэлцэж, идэвх гаргахгүй байгаа нь ямар учиртай юм бол. Хяналтын тогтолцоонд асуудал байгаа юу. Өнгөрсөн жил эмийн үйлдвэрүүдэд таван өөр газраас таван удаа шалгалт ирсэн гэсэн?

Яаманд арав хүрэхгүй хүн ажиллаж бодлогоо бариад, хянаад бас

Америкийн FDA

хэрэгжүүлээд явж байна. Уг нь үйл ажиллагааны жижиг зүйл рүү ормооргүй санагддаг. Манайд хэн, хаана байх ёстой газраа байх ёстой цагтаа байж чадахгүй байгаа болохоор ажил үүрэг, хяналтын чиг үүрэг давхцах тохиолдол гарч цаг алддаг. Бодлого хэрэгжих шатандаа хөрсөн дээр буухдаа доголддог. Манай оронд давхцаад байгаа асуудлыг бусад оронд FDA/Эм, хүнсний хяналтын зохицуулалтын агентлаг/ л зохицуулдаг.

-Төр FDA-г яагаад зөвшөөрдөггүй юм бэ?

Хэрвээ FDA байгуулагдвал эм, хүнсний хяналтыг базсан, том эрх мэдэлтэй, өндөр түвшний лабораторийн туршилт, судалгаа явуулдаг үйл ажиллагаатай байгууллага бий болно. Харин мэргэжлийн хяналтын газар хөндлөнгөөс давхар хянаж байх ёстой. Том эрх мэдэлтэй газар бас нэг анхаарах зүйл байгаа нь авилгалаас сэргийлэх явдал.

Том эрх мэдэлтэй газар бас нэг анхаарах зүйл байгаа нь авилгалаас сэргийлэх явдал.

Гэхдээ үүнийг хүндрүүлж ойлгож болохгүй. Уг нь энэ агентлаг байгуулагдвал үйл ажиллагааны давхардал арилах, хүнд суртал багасах, эмийн зохистой хэрэглээг бүрдүүлэх, эмийн чанар аюулгүй байдлыг хангах лабораториуд бий болох зэрэг хүндрэлтэй байгаа өнөөгийн бүх асуудал цэгцлэгдэх боломжтой. ЭМЯ бодлогоороо чанга бариад, FDA-ийн үйл ажиллагааг мэргэжлийн хяналт хөндлөнгөөс хянаад байж болно. Нийслэлийн эрүүл мэндийн газар гэхэд хоёрхон хүн 800 эмийн санг хариуцан ажиллаж байна.  Хаана ч зохицуулалт, хуваарилалт сул байгаа учраас  FDA хэрэгтэй гээд С.Ламбаа сайд байх үед биднээр нэлээд их судалгаа хийлгэсэн. Даан ч засаг солигдоод шинэ удирдлагад дахиад л эхнээс нь энэ ажлыг хийх болсон үндэслэл, шалтгаан, гарах үр дүн, ажлын явц гээд бүх ажлаа тайлбарлах, шинээр эхлэх шаардлагатай болдог.

-Иргэдийн эрүүл мэнд, эмчилгээний өндөр үр дүн талаас харвал эмийн зохистой хэрэглээ өнгөрсөн жилүүдэд ямар байсан бэ. Эмийн зохистой хэрэглээг хэрхэн төлөвшүүлэх вэ?

Эм нь зөвхөн онош тавигдсаны дараа хэрэглэх онцгой бүтээгдэхүүн. Гэтэл манайхан эмчийн жоргүйгээр эм хэрэглэж байгаа нь эмийн бодлогыг шинэчлэх цаг болсныг харуулж байна. Өнөөдөр эмийн зохисгүй хэрэглээ газар авсан. Мэргэжлийн талаас харахад зохисгүй хэрэглээг бий болгож байгаа нь эмийн салбарт ажиллаж буй мэргэжлийн бус хүний нөөцтэй холбоотой.  Эмийн санд ажиллах ёстой эм зүйч нарын оронд мэргэжлийн бус хүмүүс ажиллаж, хаалгаар орж ирсэн хүнд ямар нэгэн эм гарт нь атгуулаад л гаргаж байна.

-Мэргэжлийн бус хүмүүст хэн зөвшөөрөл өгч байна вэ. Мэдээж зөвшөөрөлтэй л үйл ажиллагаа явуулж байгаа шүү дээ?

Энэ бол шийдэж болох  асуудал. Төрийн байгууллага, бодлого баригчдаас экспертүүдийн төлөөлөл оролцсон орон тооны бус комисс байгуулагдаж, тусгай зөвшөөрлийг олгодог.

Эмийн үйлдвэр, эм ханган нийлүүлэх байгууллагын тусгай зөвшөөрлийг Эрүүл мэндийн яамны дэргэд, эмийн сангийн тусгай зөвшөөрлийг Нийслэлийн эрүүл мэндийн газар олгодог. Тусгай зөвшөөрлийг олгох шалгуурыг өндөрсгөх, тусгай зөвшөөрлийн комиссын гишүүн нь хараат

Монгол Улсад Эм хангамжийн Байгууллага үүсч хөгжсөний 90 жилийн ойд зориулсан Олон Улсын эрдэм шинжилгээний бага хурлын үеэр эм зүйчид чуулсан. 2013.10 сар

бус, авилгалд өртөхөөргүй, ашиг сонирхлын зөрчилдөөнгүй байх ёстой. Гэвч манай улсын 3000-аад эм зүйчид ихэнх нь бие биенээ мэддэг. Тиймээс комиссын гишүүнийг хараат бус байлгахын тулд санхүүгийн хөшүүрэг хэрэгтэй.

Эмийн санд эм зүйч, эм найруулагч гэсэн хоёр мэргэжилтэн ажилладаг. Эм зүйчийн туслагч нь эм найруулагч байж,  эм зүйч үйлчлүүлэгчдэд зөвлөх үүрэгтэй, Гэтэл манайд эм найруулагчид нь эм зүйч хийгээд байгаа нь мэргэжлийн бус үйлчилгээ үзүүлэх байдлыг үүсгэдэг. Индонез, Чад, Орос, Монгол зэрэг арваад оронд л эм найруулагч/тухайн орнуудад эмийн туслах ажилтан гэж нэрлэгддэг/ мэргэжилтэн бэлтгэдэг, лиценз олгодог харин бусад оронд эм найруулагч  буюу эм зүйчийн туслах ажилтанд эм барих эрхийн лиценз олгодоггүй. Эмийн зохисгүй хэрэглээг халах үүднээс төрийн хатуу бодлогоор цэгцлэх ёстой гэж бодож байна..

-Эмийн хүртээмж хөдөө орон нутагт харилцан адилгүй байгаа. Энэ асуудлыг хэрхэн цэгцлэх вэ?

Өмнөх бодлогын гол цөм энэ байсан. Тийм учраас бодлого гарсны дараа 2003 онд хөдөө орон нутагт эргэлтийн эмийн сангууд бий болсон. Тус эмийн санг эм найруулагч, эм зүйч ажиллуулах бөгөөд өөрийнхөө орлогоор өөрийгөө санхүүжүүлнэ. Зөвхөн тухайн орон нутгийн эмнэлгээс бага хэмжээний төсөв л гаргаж тэр эмнэлгийг эмээр тасралтгүй хангах ёстой. Эхний үед эмийн сангууд хөл дээрээ тогтоход хэцүү байсан. Өнөөдөр харьцангуй сайжирсан ч эргэж харах асуудлууд байна.

-Ямар асуудлууд байгаа юм бэ?

Хэдхэн эргэлтийн эмийн сан өөрийн байртай, маш бага цалинтай мөртлөө нийгмийн даатгал хөнгөлөлт, чөлөөлөлтөд хамрагддаггүй. Улсын хэмжээнд 330 сум байдаг гэхээр 300 гаруй эмийн эргэлтийн сан байна. Бид нар дандаа хүнээ бодох ёстой.

Одоо шинэ батлагдах бодлогод эргэлтийн эмийн сантай холбоотойгоор хүртээмжийн талаасаа хоёр гурван заалт орсон. Эмийн хүртээмж хангалттай байгаа газар чанар аюулгүйн асуудал хөндөгдөх боллоо.

-Шинэ бодлогод нэлээн нарийвчилсан чанар аюулгүйн байдлын талаар тусгасан гэж мэргэжилтнүүд ярьж байна. Таны бодлоор эмийн аюулгүй байдал юунаас эхэлнэ гэж үздэг вэ?

Эмийн аюулгүй байдал, чанар гэж ярихын тулд эмийн чанарыг хянадаг лабораториудаа чадавхижуулах хэрэгтэй. Мэргэжлийн хяналтын газарын лабораториос гадна дахин хөндлөнгийн лабораториор хянуулах ёстой.

Дэлхий нийтээрээ эм үйлдвэрлэлийн GMP стандартыг хэвшүүлэхээр ажиллаж байна.

Хөндлөнгийн үнэлгээ хийлгэж байвал чадавхижна. Жишээ нь манай Эм зүйн сургуулийн дэргэд магадлан итгэмжлэгдсэн эмийн шинжилгээний хоёрдох лаборатори байна. Бид шинэ байрандаа олон улсын хөрөнгө оруулалтаар багаж тоног төхөөрөмжөө шинэчилж, орчин үеийн шинэ арга аргачлал шинжилгээндээ хэрэглэхээр ажиллаж байна.

-Чанар аюулгүй байдал гэхээр хуурамч эмийн асуудал сөхөгддөг. Мэргэжлийн хүний хувьд манай улсад хуурамч эм хэр их байдаг гэж боддог вэ?

Хуурамч эм маш цөөхөн 3-5 хувь л байгаа байх, энэ нь товчхондоо, эмийн үндсэн үйлчлэгч бодис хэмжээндээ хүрэхгүй, үйлдлээ үзүүлэх боломжгүй л гэсэн үг.  Эмийн санд ямар ч зоригтой эм зүйч хуурамч эмийг зарж чадахгүй. Хувь хүмүүс л ханцуйндаа нууж оруулж ирдэг байж магад. Харин судалгаагаар, стандартын бус эм буюу шошго, савлалт хаяглалт, хэрэглэх зааврын зөрүүтэй цөөн нэрийн эмүүд байгааг илрүүлсэн байдаг.

Монгол улсын хүний эмийн зөвлөлийн хурлаар шинэ эмийг бүртгэдэг. Хэн бүртгүүлж байгаа нь тодорхойгүй, тухайн эмийн түүхий эд, үйлдвэрлэгч, олон улсад бүртгэгдсэн эсэх, хэрэглэгдсэн байдал гэх эмийн тухай маш зузаан материалыг удаан хугацааны турш мэргэжлийн экспертүүд уншиж, хянаж шалгаж байж эмийг бүртгэдэг. Нууц албаныхан шиг ажилладаг. Ямар компани энэ эмийг оруулж ирж байгаа, хэн шалгаж байгаа гэдэг нь хоёр талдаа мэдэгддэггүй. Эцэст нь яам дүгнэлтийг цуглуулаад хүний эмийн зөвлөлийн хурлаар оруулж хэлэлцүүлдэг. Тэнд Монгол улсын эмийн бүртгэлд бүртгэх эсэх талаар эцсийн шийдвэрийг гаргадаг.

 Ярилцсанд баярлалаа.