“Нахиа” эмийн үйлдвэрийн  гүйцэтгэх захирал Г.Тайванбаттай ярилцлаа.

-Юуны өмнө уншигчиддаа компаниа танилцуулна уу. Танайх ямар эмийг үйлдвэрлэдэг вэ?

Манай эмийн үйлдвэрлэл,худалдааны  Нахиаимпэкс  компани 1994 онд байгуулагдсан. Хорин жилийн турш тасралтгүй үйл ажиллагаа явуулж байна.  Манай үйлдвэр  шахмал, гален, үрэл, тарилгын  нунтаг антибиотик, туншилтэй эмийн  гэсэн таван хэсэгтэй,   нийт 60 гаруй нэр төрлийн эмийг үйлдвэрлэж байна.

Харин үндэсний зайлшгүй шаардлагатай эмийн 20 нэр төрлийг үйлдвэрлэдэг.  Ерөнхийдөө бид импорт орлох,олон нэр төрлийн чанартай эмийг олон улсын эм үйлдвэрлэлийн дүрэм GMP-ийн шаардлагад нийцсэн үйлдвэрт үйлдвэрлэж  “Чанартай эм таны амьдралын баталгаа” гэсэн уриатай, зорилгоо болгон  ажилладаг.

-Эмийн үйлдвэрлэлд тулгамдаж буй асуудлыг та юу гэж нэрлэх вэ. Түүнийг хэрхэн шийдэх вэ?

Манай улс нийт эмийнхээ бараг 70-80 хувийг импортоор авдаг.  Харин дотоодын 34 эмийн үйлдвэр үлдсэн хувийг нь үйлдвэрлэж байна. Уг нь импорт  орлох эмийн бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлийг дэмжвэл үндэсний  үйлдвэрүүд нь манай улсад хэрэглэж байгаа нийт эмийн 50-60 хүртэлх хувийг үйлдвэрлэх боломжтой гэж бид үздэг.

Тулгамдсан асуудал гэвэл нилээд олон асуудал бий. Эм үйлдвэрлэлийн  олон улсын  дүрмийн шаардлага / GMP / өндөр учраас энэ нөхцлийг хангахын  үнэтэй , тусгай тоног, төхөөрөмж, тусгай зориулалтын байр, эрүүл ахуйн нөхцөл, бэлтгэгдсэн өндөр мэргэжлийн боловсон хүчин шаардлага нь хөнгөлөлттэй, урт хугацаатай их хэмжээний зээл шаардагдаг. Гэтэл ийм  зээлийн олдоц болон хэмжээ бага байна.

Манай орны эмийн үйлдвэрүүдэд үйлдвэрлэдэг болон үйлдвэрлэх боломжтой эмүүд нь манай улсын эмийн бүртгэлд олноор бүртгэгдсэн байдаг учраас тэр хэмжээгээрээ ихээр импортлогддог. Энэ нь мэдээж үндэсний эмийн үйлдвэрүүдийн өсөлт хөгжилтөнд нөлөөлж байна.

Үндэсний эм үйлдвэрлэгчид маань өөрсдийн үйлдвэрлэдэг эмийн талаар ард олондоо тэр бүр сурталчилаад, зөв ойлгуулаад, чанарын хувьд импортын эмнээс аль ч талаараа  дутахгүй байгаа гэдгээ таниулж чадахгүй байгаа нь бас нэгэн тулгамдсан асуудал.

Монгол хүний сэтгэхүйд Монголдоо  үйлдвэрлэсэн бол муу гэдэг буруу хандлага байсаар байна. Гадны зүйлийг сайн гэж хэт туйлшрахаа болимоор байна. Иймээс зөвхөн эмэнд ч биш , манайхны гадны юмыг шүтэх сэтгэлгээнд өөрчлөлт оруулж чадахгүй байна. Энд эмийн мэргэжилтнүүд бидний буруу их бий. Монголчууд маань сэжгээр өвдөж,сүжгээр эдгэнэ гэж ярьдаг. Энэ нь ч үнэн.

За даа монголдоо хийсэн энэ эм ч ямар л сайн байхав дээ гэж бодоод , аваад хэрэглэж байгаа нөхцөлд ямар сайн эм байгаад ч хүний  биенд нөлөөлж өвчнийг анагааж чадахгүй. Хүн төрөлхтөн одоог хүртэл хүний сэтгэл, оюунаас хүчтэй зэвсгийг бүтээж чадаагүй л байгаа шүү дээ.

Дээр нь эмийн талаар явуулж байгаа төрийн бодлого нь их сайхан тунхаглалын хэлбэртэй ч хэрэгждэггүй явсаар ирсэн нь эмийн үйлдвэрлэлийн хөгжил дэвшилд тушаа болж хөгжих боломж олгохгүй  байгаа юм.

-Яагаад боломж олгохгүй байна гэж үзэх болов оо?

Энэ нь төрөөс эмийн үйлдвэрлэлийг дэмжих дэмжлэг нь үндэсний үйлдвэрлэлийг бүх  талаар  дэмжихэд биш импортыг шүтэхэд чиглэгдэж байгаатай холбоотой.

Миний бодлоор дотооддоо үйлдвэрлэж  чадаж байгаа   эмийг импортлоод байх нь төрийн   бодлого ямар байгаагийн нэг илэрхийлэл юм уу даа. Жишээлэхэд л парацетамол агуулсан 40 шахам нэг төрлийн эмийг улсын бүртгэлд бүртгүүлэн импортолж байна.  Ингээд тоочоод байвал олон нэр төрөл гарна даа. Тухайлбал ампициллин, амоксациллин, цитрамон, парацетамол гэх мэтийн олон нэр төрлийн эмийг  манай үндэсний үйлдвэрүүд чанартай, баталгаатай  үйлдвэрлэж чадаж байхад энэ төрлийн  эмийг  гаднаас импортлох шаардлагагүй мэт санагддаг.

Ингэснээр импортыг орлох эмийн үйлдвэрлэл дэмжигдэнэ

Тэр тусмаа манай  олонхи эмийн үйлдвэрүүд олон улсын эм үйлдвэрлэлийн дүрэм GMP –ийн шаардлагад нийцүүлсэн буюу нилээд ойртуулсан  нөхцөлд эм үйлдвэрлэлээ явуулж эхэлж  байна.

Цитрамоныг гэхэд дотоодын арван үйлдвэрлэгч хийж байгаа атал Оросоос болон бусад улсаас өөр нэрээр импортолсоор л байна.

Дотоодын эмийн үйлдвэрлэлээ дэмжиж, хаана ямар түүхий эдийг хэрэглэсэн, яаж баталгаажуулсан, ямар хяналттай гэдэг нь тодорхой дотоодын эм үйлдвэрлэгчдийн эмийг хэрэглэх нь ард түмэнд  хэрэгтэй. Гэтэл гадны импортын эмийг хэт шүтэж хаана ямар газар үйлдвэрлэсэн нь эргэлзээтэй, сайхан савалгаатай,   эмийг хэрэглэх нь аюултай.

Энэ бүхэн хууль бодлогоо хэрэгжүүлэхгүй байгаатай л холбоотой. Миний бодлоор 2002 оны  эмийн бодлого сайн болсон ч ерөөсөө хэрэгжүүлээгүй. Одоо гарах бодлого ч гэсэн хэрэгжүүлэхгүй бол тунхаглал болж үлдэх вий гэхээс айж байна.

-Тухайлбал ямар ажил хэрэгжээгүй юм бэ?

2002 оны бодлогоор эмийн үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх таван заалт байснаас ганц ч хэрэгжүүлээгүй. Үүнд:

1. Эмийн үндэсний үйлдвэрийн үйлдвэрлэл, технологи болон бүтээгдэхүүний чанарыг сайжруулах зорилгоор шинэ техник, технологи нэвтрүүлэхэд дотоодын болон гадаадын хөрөнгө оруулалтыг дэмжих
2. Эмийн үндэсний үйлдвэрээс зайлшгүй шаардлагатай эмийн үйлдвэрлэлийг нэмэгдүүлэхэд дэмжлэг үзүүлэх
3. Эмийн үйлдвэрийг үндэсний “Эм үйлдвэрлэлийн дүрэм” GMP-ийн түвшинд хүргэх арга хэмжээг үе шаттайгаар авч хэрэгжүүлэх
4. Эмийн үндэсний үйлдвэрийн бүтээгдэхүүнийг экспортод гаргахад дэмжлэг үзүүлэх
5. Патентаар хамгаалагдсан эмийг Монгол улсад импортлох, үйлдвэрлэх тохиолдолд Оюуны өмийн эрхийн худалдаатай холбогдсон асуудлын тухай хэлэлцээр ба нийгмийн эрүүл мэндийн талаархи 2001 оны Дохагийн тунхаглалыг удирдлага болгох гэж заасан.

-Танай үйлдвэр олон улсын GMP стандартыг хэр хангаж байгаа вэ?

Нахиаимпэкс ХХК нь   2006 онд тарилгын нунтаг  антибиотик, туншилтэй эмийн  үйлдвэрээ  олон улсын эм үйлдвэрлэлийн дүрэм   GMP-ийн шаардлагад нийцүүлэн  барьсан . Харин   энэ оны долоон сар гэхэд шахмал, үрлэн эмийн цехийг энэ шаардлагад нийцүүлэн шинэчлэх төлөвлөгөөтэй ажиллаж байна. Үндсэндээ 2014 оны эцэс  гэхэд эмийн  үйлдвэрлэлийн бүх цехээ олон улсын эм үйлдвэрлэлийн дүрэм  GMP-ийн     стандартад нийцүүлнэ.

   Манай улсад гүн хөлдөөж, хатаах аргаар гарган авдаг кокарбоксилаза мэтийн нилээд хэдэн төрлийн эмийг импортоор авахад жилд   1.7 сая доллар зарцуулдаг. Энэ төрлийн  импорт орлох эмийн үйлдвэрлэл шинээр явуулахаар төсөл боловсруулж Чингис бондоор санхүүжүүлэх төслийн шалгаруулалтанд өгсөн. Шинэчлэлийн засгийн газраас энэ төслийг минь дэмжих байх гээд л хүлээж ,горьдож сууна.

-Дотооддоо бүрэн үйлдвэрлэх боломжтой ямар бүтээгдэхүүн байна вэ?

Монгол улсын эмийн бүртгэлд  давхардсан тоогоор 2900 нэрийн эм бүртгэгдсэн байдаг. Эдгээр эмүүд нь давхардаагүй тоогоор тооцоолбол 650 нэрийн эмийг манай монгол улс хэрэглэдэг.

  Эдгээрээс  ерөнхий 400 гаруй   төрлийн эмийг манай улсын эмийн үйлдвэрүүдэд  тоног төхөөрөмжийн  тодорхой шинэчлэл хийсний дараа үйлдвэрлэх боломж, мэргэжилтнүүдийн мэдлэг чадвар, эдийн засаг,санхүүгийн боломж, хэрэгцээ байна гэж бид тооцоолж байгаа.

    Өөрөөр хэлбэл манай үндэсний үйлдвэрлэгчдэд чанартай, олон нэр төрлийн чухал хэрэгцээтэй, үйлчилгээний өндөр идэвхтэй,импорт орлох, нэмүү өртөг шингээсэн  бүтээгдэхүүнүүдийг үйлдвэрлэж олон зуун  сая валютийн нөөцийг Монгол улсдаа жил бүр авч үлдэх боломж байна.

Энэ зорилгоор манай эмийн үйлдвэрүүдийн боловсруулсан болон  хэрэгжүүлээд эхэлсэн төслүүд хэд хэд байна.

Жишээ нь Манай оронд судсаар сэлбэх шингэн эмийн хангамж хүрэлцээ сайнгүй хэвээр байна. Энэ төрлийн зарим эмийг   Орос, Хятад,Энэтхэг улсаас  маш ихээр импортолсоор байна. Гэтэл бидэнд дотооддоо үйлдвэрлэх бүрэн боломж байна шүү дээ.

Энэ талаар л гэхэд манай “Эм” холбооны гишүүн   таван компани санаачилж  тарилгын шингэний “Энхийн шүүдэр” нэртэй үйлдвэр  байгуулахаар төслөө хийчихсэн, үйлдвэрийн барилгаа барьж эхлээд байна. Хэрвээ төсөл дэмжигдвэл бид гаднаас давстай ус зөөх шаардлагагүй болж,  импортыг бүрэн орлох хэмжээний хүчин чадалтай үйлдвэртэй болно.

-Жилд хичнээн хэмжээний судсаар сэлбэх тарилгын шингэн хэрэгтэй байдаг вэ?

Бидний тооцоогоор 9 сая  шахам ширхэг тарилгын шингэн хэрэглэдэг   ч жил тутам хэрэглээ нь   өссөөр байна.

-Хэрвээ төсөл дэмжигдвэл хичнээн ажлын байр бий болох боломжтой вэ?

Бидний тооцоогоор 71 ажлын байр шинээр бий болно. Тэгээд импортыг бүрэн орлох бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэнэ. Орчин үеийн /Non-PVC bag—Дэлхийн улс орны  60-70% хэрэглэдэг / уутан савлагаатай технологоор үйлдвэрлэгдэх  болно.  Энэ үйлдвэр нь олон улсад бүрэн зөвшөөрөгдөхүйц хэмжээний үйлдвэр болох ба Америкийн FDA, европын стандартуудыг бүрэн хангасан байх юм.  

-Эмийн үнийг өндөр байна хэмээн иргэд шүүмжилдэг. Үүнд дотоодын үйлдвэрлэгчид ямар байр суурьтай байдаг вэ. Үнийг багасгах боломжтой юу?

   Ер нь дотоодын үйлдвэрийн эмийн үнэ  манай орны зах дээл дээр борлуулагдаж байгаа бүх төрлийн эмээс хамгийн хямд нь байгаа. Манай хэрэглэгчид ч  сайн мэдэж байгаа. Импортын бүтээгдэхүүнүүд л харин үнэ өндөртэй байдаг.

  Харин дотоодын үйлдвэрлэл нэмүү өртөг шингээсэн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж, ажлын байр бий болгож, цалин хөлс олгож, татвараа төлж байна. Түүхий эд  болон туслах материалаа гаднаас авдаг учраас гааль,НӨАТ нэмэгддэг.

   Гэхдээ үндэсний үйлдвэрийн эмийн хувьд харьцангуй тогтвортой байгааг бас хэлэх хэрэгтэй.

10 ширхэгтэй Цитрамоны  бөөний үнэ  гэхэд 160 төгрөг ,  тал буузны ч үнэ хүрэхгүй л байна.  Түүхий эдийн үнэ өсөөд байдаг.   Цахилгаан,дулаан,шатахуун гээд юм юмны үнэ өсөөд байхад үндэсний үйлдвэрлэгчдийн эмний үнэ өсч л таарах байх. Гэхдээ л импортын эмний үнэээс хамаагүй хямд л байхаар байна. Ийм л нөхцөл байдалд байна

Үйлдвэрлэгч улс орон л үнийг барьж хянаж болдог. Манай улс импортийн эдийн засагтай улс болчихоод байгаа. Хэрвээ импортийн улсаас үйлдвэрлэгч улс болж чадвал үнийг барих боломж байна.

Импорт орлох бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлийг төрөөс дэмжээд өгвөл өндөр үнэтэй ,  өөр өөр нэрээр орж ирдэг ,хэрэгцээ ихтэй, олон нэр төрлийн  эмний  үнийг бууруулах боломж үндэсний үйлдвэрлэгчдэд байна.

 Ярилцсанд баярлалаа.