Монгол хүн бүр өөрчлөгдөж, шинэчлэгдсэн шинэ нийгмийг хүсэж байна. Энэ нь хувь хүний өөрчлөлтөөс эхэлдэг. Өөрчлөлтийн эхний алхам СЭТГЭЛ ЗҮЙН өөрчлөлт. Өнөөдөр хүн бүр байр, машин, хувцас…зэрэг материаллаг олон зүйлд хөрөнгө оруулалт хийдэг ч сэтгэл зүйдээ огт хөрөнгө оруулалт хийдэггүй. Харин маш цөөн тооны хүмүүс үүнд хөрөнгө оруулж, шийдвэр гаргахдаа зөвлөгөө авдаг. Хэрвээ тухайн хүний шийдвэр гаргалт өөрчлөгдөхгүй бол амьдрал өөрчлөгдөхгүй. Энэ нь та асуудалд хандах хандлагаа өөрчил гэсэн үг. Хандлага өөрчлөгдөхөд “ҮНЭТ ЗҮЙЛЭЭ” хамгаалж, ЗӨВ шийдвэр гаргадаг. Нэг:Манай нэг үйлчлүүлэгч мэдрэмжээ дагавал нөхөртэйгөө эвлэрмээргүй байна, үнэт зүйлээ харвал эвлэрмээр байна, яах вэ? гэж асууж байсан. Та үнэт зүйлээ дагах ёстой, энэ бол төлөвшил гэж би зөвлөсөн. Өнөөдрийг хүртэл хүн төрөлхтний дагаж ирсэн үнэт зүйлсийн дагуу ажил хэзээ ч гэр бүлээс дээгүүр байгаагүй. Та гэр бүлээ ажлаас дээгүүрт тавьж сурах хэрэгтэй. Нөхөртөө, эхнэртээ өөрийн ажлаа хүлээн зөвшөөрүүлж, дэмжлэг авч сурах нь хувь хүний төлөвшлийн зорилго байх ёстой. Ихэнх хүмүүс энэ өөрчлөлтийн талаар бодож, төлөвлөөгүй том ажил руу орж, гэр бүлээ эрсдэлд оруулдаг. Иймд аливаа шийдвэр гаргахдаа сэтгэл хөдлөлдөө биш үнэт зүйлээ харж шийдвэр гарга.Хоёрт,Нас ахих тусам идэж буй хоол, хүнс, дасгал хөдөлгөөн, ажил гэх мэт амьдралын хэв маяг өөрчлөгдөх ёстой гэдгийг хүлээн зөвшөөр. Тухайлбал, 40 настай хүн, 30 настай хүний амьдралын хэв маягаар амьдардаг, гэтэл бие нь бодлоосоо зөрж, эрсдэл гардаг. Сайнаар нөлөөлдөггүй найз нартаа бага цаг зарцуул, архи, тамхины зохисгүй хэрэглээг зогсоож, байнга сурч хөгжих боломжийг эрэлхийлээрэй. Амьдралын сайн зөвлөхтэй байхыг алгасаж болохгүй. Ялангуяа эрчүүд амьдралын туршлагатай, сайн көүч, ментортой болоорой. Яагаад гэвэл хэн нэг хүнд “таны алдааг” хэлэх эрх өгөхгүй бол хэн ч таныг засаж чадахгүй. Та өөрөө тусламж хэрэгтэй гэдгээ хүлээн зөвшөөрч, дээрх алхмыг хийгээрэй. Гуравт:Манай улсад хаягдаж буй нэг том асуудал гэр бүлийн боловсрол. Хатуухан хэлэхэд хүүхэд хийж чадна, өсгөж, хүмүүжүүлж мэдэхгүй, аав, ээж, хамаатан садандаа хүүхдээ даатгадаг олон гэр бүл бий. Ерөнхий боловсролын сургуульд хийсэн судалгаагаар хүүхдийн 50-аас илүү хувь нь бүтэн гэр бүлд өсөж чадахгүй байгаа нь тогтоогдсон, туйлын харамсалтай. Тэнцвэргүй гэр бүлд өссөн хүүхэд гэр бүлийн ерөнхий суурь боловсролыг авч чадахгүй өсдөг. Цаашлаад манай улсын бүх салбарт төлөвшил бий болохгүй. Би 25,26 тай байхдаа гэр бүлээ эрсдэлд оруулж, салах дээрээ тулж, үүнийг ойлгосон. Гэр бүлээ аварч үлдэж чадсан. Дөрөвт:Манайхан карьерын талаар буруу ойлголттой байна. Ямар салбарт орвол мөнгө их олох вэ гэсэн бодлоо өөрчилж, дарааллаа зөв болгоорой. Харин би улс эх орныхоо болон нийгмийн, хүмүүсийн ямар асуудлыг шийдэж өгч чадах вэ гэж өөрөөсөө асуу. Цалин бол шагнал гэдгийг ойлгоорой. Миний хувьд үнэтэй багш, өөрийнхөө ярих зүйлийг мөнгөнөөс дээр тавьдаг, энэ бол миний зарчим. Агуулга нь үнэ цэнтэй учраас би үнэлж байгаа юм. Энэ нь “3 сая 500 мянган төгрөг өгчих таны дуртай зүйлийг яриад өгье” гэж хэлэхээс өөр зүйл. Би бизнесийн салбараас боловсролын салбарт орж ирсэн. Бид авлига, улс төрийн төлөвшлийн тухай ярьдаг. Яг үнэндээ энэ нь нэг улстөрч, нэг хувь хүний төлөвшлийн асуудал байдаг. Үүнийг өөрчлөхөд хөрөнгө оруулахаар өөрийнхөө 20 жилийг зарцуулаад ажиллаж байна. Иймд нэгт агуулга, дараа нь мөнгө орно гэдгийг хүлээн зөвшөөрч, үзэл бодлоо, өөрчлөөрэй..Тав:Санхүүгийн боловсрол маш чухал, мөнгөний үнэ цэнийг хүүхдүүддээ багаас нь зааж сургаарай. Бага мөнгөн дээр итгэмжтэй байхыг багаасаа сурсан хүүхэд том мөнгөн дээр ч итгэмжтэй ханддаг. Үүнийг эцэг, эхчүүд өөрсдөө үлгэрлэн харуул, ийм гэр бүлд өссөн хүүхэд санхүүгийн суурь боловсролыг багаасаа авч чадна. Мөн санхүүтэй холбоотой асуудлаа илэн далангүй ярилцдаг гэр бүлд, итгэлцэл үүсэж, санхүүгийн аюулгүй байдал бий болдог. Эндээс төлөвшил эхэлдэг. Үүнийг хувийн санхүүгийн төлөвшил гэж яриад байгаа юм. Миний ярьсан дээрх 5 зүйлийг амьдралдаа хэрэгжүүлж эхэлбэл таны хандлага өөрчлөгдөж, амьдралын дараагийн шинэ түвшинд гарах боломжтой.
Улс орнууд зогсолтгүй хөгжиж, техник технологийн өөрчлөлт хүний төсөөллөөс ч давж, ШУ-ны салбар бүрт амжилт гарч хүн төрөлхтөн гайхамшигт улам ойртсон мэт. “Хүн төрөлхтний сайн сайхны төлөө” салбар бүр ийн амсхийх завгүй тэмүүлж, хөгжиж буй ч төв нь болсон хүний эрх, эрх чөлөө л ганцаараа нэг алхам урагшилж, хоёр алхам ухарсан байдалтай байгаа нь харамсалтай. Дэлхий дахинд хүний эрхийг хангах чиглэлээр ахиц дэвшил гарч байгаагийн зэрэгцээ ухралт ч гарсаар байна. Гарч байгаа ухралт нь ахиц дэвшлээсээ илүү өргөн хүрээтэй байна. Палестины Хамас бүлэглэл Израйльд халдлага хийн олон мянган гэм зэмгүй иргэд гэмтэж бэртэхээс эхлээд амиа алдаж, хүүхдүүд өнчирч буй гэх өр өвтгөм мэдээлэл дэлхий даяар эдийн засгийн хямралаасаа түрүүлээд хүний эрхийн хямралын давалгаанд цохигдож байгаагийн харамсам жишээ. Засгийн газрууд улс төрийн өрсөлдөгчдөө нухчин дарах, улс төрийн өрсөлдөгчид хийгээд хүний эрх хамгаалагчид, хүний эрхийн идэвхитнүүдийг дур мэдэн баривчлах, үзэл бодлоо илэрхийлэг жагсагчдын эсрэг хууль бусаар цэрэг цагдаагийн хүчийг хэтрүүлэн хэрэглэх, цахим болон цахим бус орчинд үзэл бодлоо илэрхийлэх эрхийг аль болох хумих алхамуудыг шат дараатайгаар хийсээр, ингэхдээ техник технологийн шинэчлэлийг зүй бусаар ашиглаж байгаа жишээ олон. Зөвхөн эдийн засгийн өсөлтийн араас хөөсөн, өөрсдийн эрх мэдлээ нэмэгдүүлэх шунаг бодлогууд явуулж байгаа нь эргээд хүний эрүүл аюулгүй орчинд амьдрах, боловсрол, эрүүл мэнд гэхчлэн суурь эрхүүдийг зөрчиж буй. Товчхондоо Хүний эрхийн түгээмэл тунхаглалын ихэнх зүйл заалтууд дэлхийн өнцөг булан бүрт, хором мөч бүрт зөрчигдсөөр байна. Хүний эрхийн түгээмэл тунхаглалын 75 жилийн ой тохиож буй ч хүн төрөлхтөн энэ тунхаглалаа ор тас мартсан гэмээр үйл явдлууд өдөр бүр гарсаар байгаа нь харамсалтай. /НҮБ-ийн Ерөнхий нарийн бичгийн дарга А.Гутерреш/Монголчууд бид дэлхийн хөгжилтэй эн зэрэгцэн өрсөлдөхүйцээр хөгжин цэцэглэж чадахгүй байгаа атлаа хүний эрхийн зөрчлөөрөө, эрх баригчдын гаргадаг хүнлэг бус, хүний эрхийг үл тоомсорлосон хууль, шийдвэрүүдээрээ харин мөр зэрэгцэг байгаа гэдгээ бид өдөр тутмын амьдралаараа мэдэрч, амсаж яваа. Б.Алтантуяа, Монголын эмнести интернэшнл ТББ-ын гүйцэтгэх захиралМонгол Улсын Их хурлаас Хүний эрх хамгаалагчийн эрх зүйн байдлын тухай хуулийг баталж, тус хуулийг хэрэгжүүлэх механизмийг байгуулсан нь Ази тивдээ анхдагч болж, Монгол улс хүний эрх хамгаалагчийн үйл хэргийг хүлээн зөвшөөрч түүхэнд тэмдэглэгдэх чухал дэвшил гаргасан. Мөн ХЭҮК-ын гишүүдийн сонгон шалгаруулалтыг ил тод, олон нийтийн оролцоотой болгож, нэр дэвшигчдийн томилгооны сонсголыг хийн, Хүний эрх хамгаалагчийг хамгаалах, Эрүүдэн шүүхээс урьдчилан сэргийлэх механизмуудыг байгуулсан гээд хүний эрхийг хамгаалах тогтолцоонд томоохон ахиц ч гараад буй. Эрх баригч нам хүний эрхэд суурилсан бодлого хэрэгжүүлэхээ тунхаглаж, ЗГХЭГ-ын дэргэд Хүний эрхийг Хангах Үндэсний Хороо байгуулж, Бизнес ба Хүний эрхийн чиглэлээр 2023-2027 онд хэрэгжүүлэх үндэсний төлөвлөгөөг баталсан зэрэг нааштай алхам олныг хийснийг дурдахгүй өнгөрч болохгүй. Хэдийгээр дээр дурдсан нааштай өөрчлөлтүүдийг хийсэн ч гаргасан алдаа, ухралт нь илүү их хор уршигтай байгааг ч нүдээ аниад, ам чихээ дараад өнгөрөх аргагүй. Жишээлбэл, 2015 онд Хууль тогтоомжийн чанар үр нөлөөг дээшлүүлэх, хууль тогтоох явцад иргэдийн оролцоог бататгах зорилгоор Хууль тогтоомжийн тухай хуулийг баталсан хэдий ч хэрэгжүүлэх нь бүү хэл дордуулсан өөрчлөлтүүд хийн “хуулийн хонгил” бий болгосон. Ингэснээр хуулийн төслийг олон нийтээр хэлэлцүүлэхэд ухралт болж иргэдийн оролцоо, иргэний орон зайг хумьсан нь хүний эрхэд халтай, ялгаварлал, тэгш бус байдлыг өөгшүүлсэн хуулиуд гаргахад хүргэсэн юм. Олон нийтийн сүлжээнд хүний эрхийг хамгаалах тухай (хожим хүчингүй болгосон), Гэр бүлийн хүчирхийлэлтэй тэмцэх тухай, Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай, Зөрчлийн тухай, Ашигт малтмалын тухай, Нийслэл улаанбаатар хотын замын хөдөлгөөний түгжрэлийг бууруулах, гэр хорооллыг орон сууцжуулах тухай хуулиудыг батлан хэрэгжүүлэх болсон нь нэг гараараа толгой илж, нөгөө гараараа хацар алгадаж буйгаас ялгаагүй. 2024 он сонгуулийн жил. Манай улсад сонгуулийн жилд сэтгүүлчдийг мэргэжлийн үйл ажиллагаа явуулсных нь төлөө шүүх, цагдаад дуудах үзэгдэл олширч, гомдол нэхэмжлэлийн тоо нь огцом өсдөг, цахимд үзэл бодлоо нийтэлсэн иргэд, хүний эрхийн идэвхитнүүдийг болоод сэтгүүлчдийг хуулиар далайлган гомдол, нэхэмжлэлээ эрүүгийн журмаар давхар өгч залхаан цээрлүүлдэг жишиг тогтоод удаж буй. Улсын төсвийн болон гадаадын зээл тусламжийн томоохон төсөл хөтөлбөрүүдийн байгаль орчин, хүний эрүүл мэндэд нөлөөлөх нөлөөллийн үнэлгээг бодитой хийхгүй, судалгаа, дүн шинжилгээний мэдээлэл нь бүрэн бус, хаалттай, “улсын нууц” гэдгээр халхавчлан нууж хяналтгүй хэрэгжүүлж байгаа нь иргэдийн мэдэх эрхийг ноцтой зөрчиж байгаа билээ. Энэ талаарх мэдээлэл шаардсан иргэнийг хөгжлийн төсөл хөтөлбөрт саад учруулсан хэмээн үзэж эрүүгийн гэмт хэрэгт холбогдуулан шалгадаг, хянадаг болсон нь хүний эрхийг хангах чиглэлд гарч буй ноцтой ухралт юм. Бид юу хийвэл ... Бид хүний эрх, эрх чөлөөгөө “хүний эрхийг хэтрүүлэн зүй бусаар хязгаарлах үр дагавартай хууль тогтоомжийн заалтуудыг хүчингүй болгож, шинээр батлахгүй байх, тийм хуулийн төслүүд өргөн баригдаж байгаад үнэлгээ шинжилгээ хийж, залруулах арга хэмжээг яаралтай авахаас гадна батласан хуулиудаа үр дүнтэй хэрэгжиж байгаа эсэхэд тогтмол хяналт тавихаа чухалчлах” замаар сэргээн засах боломжтой. Чамбай сайн хууль батлалаа ч тунхаг төдий болгох эсвэл практикт гуйвуулж хэрэглэвэл урагш биш хойш л алхана. Гэхдээ бидэнд энэ алдаагаа засч, хуулийн зохицуулалтыг улам бүр сайжруулах боломж нээлттэй байсаар...
Монгол Улсын Их Хурлын дарга Д.Амарбаясгаланд өнөөдөр (2025.07.09) Улсын Их Хурлын гишүүн М.Бадамсүрэн, Ц.Идэрбат, У.Отгонбаяр, Г.Ганбаатар, М.Ганхүлэг, Л.Соронзонболд, Ш.Бямбасүрэн, Л.Мөнхбаясгалан, Н.Наранбаатар, Р.Сэддорж, Ц.Мөнхбат, Р.Эрдэнэбүрэн, Б.Дэлгэрсайхан нар Газрын тосны тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг өргөн мэдүүлэв.Газрын тос нөөц ашигласны төлбөрөөс Баялгийн төрөлжсөн сангууд, Орон нутгийн хөгжлийн нэгдсэн санд болон газрын тосны ашиглалтын нөлөөлөлд өртөж буй тухайн аймаг, сумдын Орон нутгийн хөгжлийн сан, Бүсийн хөгжлийн санд хуваарилах, мөн гэрээлэгчтэй байгуулсан бүтээгдэхүүн хуваах гэрээнд заасны дагуу газрын тосны борлуулалтын орлогоос Засгийн газарт ногдох орлого, газрын тос олборлох, боловсруулах салбарын төрийн өмчит болон төрийн өмчийн оролцоотой хуулийн этгээдийн төрийн эзэмшлийн ногдол ашгийг Хуримтлалын санд хуваарилах харилцааг зохицуулахаар уг хуулийн төслийг боловсруулсан байна.Уг хуулийн төсөл батлагдсанаар газрын тосны нөөц ашигласны төлбөр Үндэсний баялгийн сан, Орон нутгийн хөгжлийн нэгдсэн сан, Бүсийн хөгжлийн сан, тухай аймаг, сумын Орон нутгийн хөгжлийн санд оновчтой хуваарилагдаж, газрын хэвлийн баялаг газрын тосыг ашиглах явцад тухай орон нутгийн хүн амын эрүүл, аюулгүйн орчинд амьдрах эрхийг хамгаалах, амьжиргааг нь дэмжих, байгаль орчинд үзүүлэх нөлөөллийг хамгийн бага байлгах, байгаль орчныг хамгаалах, нөхөн сэргээхэд шаардагдах төсөв, хөрөнгийг зохистой зарцуулах боломж бүрдэнэ гэж Улсын Их Хурлын Хэвлэл мэдээллийн газраас мэдээлэв.
УИХ-ын чуулганы өнөөдрийн нэгдсэн хуралдаанаар Монгол Улсын 2025 оны Төсвийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хууль, тогтоолын төслүүдийг эцэслэн батлах санал хураалт явуулж, 64 УИХ-ын гишүүн дэмжлээ. Тухайлбал, Төрийн албан хаагчийн орон тоог 9 хувиар бууруулахад 261 тэрбум, Бүх төсөвт байгууллагуудын нэг удаагийн тэвчиж болох зардлыг бүрэн хасч 370 тэрбумыг хэмнэнэ. /гадаад, дотоод томилолт, зочин хүлээн авах, эд хогшил, урсгал засвар, хангамж бараа материалын зардлууд/ Дулаан, цахилгааны хэрэглээг зохистой түвшинд хүргэж, 121,9 тэрбум Салбаруудын хөтөлбөр, арга хэмжээний 7-12 сарын зардал, хэрэгжиж эхлээгүй хөтөлбөр, арга хэмжээг бүрэн зогсоож, 617,3 тэрбум хэмнэхээр тогтлоо. Харин нийгмийн даатгалын сангийн тэтгэвэр, тэтгэмж, хүүхдийн мөнгөн тэтгэмж, зээлийн хүүгийн төлбөр, нийгмийн халамжийн тэтгэвэр, тэтгэмж, цэцэрлэг, сургуулийн хоол, үдийн хоолны зардал, эм эмнэлгийн хэрэгсэл, төрийн албан хаагч, иргэдэд хуулийн дагуу олгох тэтгэмж зэрэг нийт 10 тэрбумын зардал хэмнэлтэд хамрагдахгүй.
Монгол Улсын Их Хурлын дарга Д.Амарбаясгаланг УИХ-ын 2025 оны хаврын ээлжит чуулганыг хааж үг хэллээ. Эрхэм хүндэт ард иргэд ээЭрхэм хүндэт Улсын Их Хурлын эрхэм гишүүд ээ Улсын Их Хурлын гишүүд тангараг өргөж ажилдаа орсноос хойш даруй нэг жил өнгөрлөө. Амжиж бүтээсэн, алдаж оносноо эргэн харах, цаашдын ажлаа бодитой, оновчтой эрэмбэлэх мөч тохиож байна. 126 гишүүнтэй шинэ парламентын 9 дэх бүрэн эрх хэрэгжиж эхэлсэн нэг жилийн хугацаанд нийт 144 хууль, 146 тогтоол бид хэлэлцэн баталсан байна. Үүнээс 2025 оны хаврын ээлжит чуулганы хугацаанд 66 хууль, 59 тогтоол хэлэлцэн баталлаа. Эрхэм хүндэт иргэд ээ, Ард түмний төлөөлөл болсон Улсын Их Хурал олон түмнээ байнга сонсож байх ёстой. Төрийн эрх барих дээд байгууллагын шийдвэр өргөн олонд хүлээн зөвшөөрөгдөхийн үндэс нь ард түмнийхээ итгэл сэтгэл, хүсэл эрмэлзлийг мэдэрч ойлгох явдал байдаг. Тиймээс Улсын Их Хурлын даргын хувьд парламентыг олон ургалч үзэлд тулгуурлах, ил тод, нээлттэй байх, “хүн төвтэй” ойлголцол, зөвшилцлийг баримтлахад нэн тэргүүнд анхаарч ажиллалаа. Энэ удаагийн 5 нам, эвслээс бүрдсэн Улсын Их Хурал нь парламентын ардчиллын үндэс суурийг гүнзгийрүүлэн бэхжүүлж, ард түмний төлөөллийн дуу хоолой болсон Улсын Их Хурлын институцын хараат бус байдал, шийдвэр гаргах чадамж, хариуцлагын тогтолцоог улам төгөлдөржүүлснээр бид Монгол Улсын парламентын засаглалыг бодит утгаар нь баталгаажуулж чадаж байна. Энэ бол зөвхөн нэг сонгуулийн мөчлөгийн үр дүн бус, ардчиллын замыг тууштай баримтлагч Монголын төр, нийгмийн олон институцүүдийн хамтын хүчин чармайлтын үр дүн юм. Улсын Их Хурал намрын ээлжит чуулганаар баталсан 2024-2028 оны стратеги төлөвлөгөөндөө ил тод, нээлттэй, хүртээмжтэй байх, иргэдийн оролцоог хангах үнэт зүйлийг онцлон тусгасан билээ. Түүнчлэн Хүн төвтэй хууль буюу хууль хүний эрхийг дээдэлсэн, хүн төвтэй үзэл санаа бүхий байх; Цаг үеийн шаардлагад нийцсэн хууль буюу Нийгмийн хурдацтай хөгжлийн шаардлагад нийцүүлэн, эрх зүйн зохицуулалтыг цаг алдалгүй гаргадаг байх; Иж бүрэн зохицуулалттай, ойлгомжтой хууль буюу Хуулийг тодорхой, ойлгомжтой болгож, хууль болон журмаар зохицуулах харилцааны заагийг тодорхойлох гэсэн эрх зүйн орчны “ГУРВАН ТӨГӨЛДӨРШИЛ”-ийн бодлогыг хэрэгжүүлэх үндэс суурь болсон төр төвтэй хуулиас хүн төвтэй хууль руу шилжих, хуулиас давсан журмыг цэгцлэх, хууль ба журмын зохист харьцааг хангах эрх зүйн үндсийг Хууль тогтоомжийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулиар бий болголоо. Тодруулбал, журам батлах нэрээр хуулиар тогтоосон иргэний эрх зүйн байдлыг дордуулдаг явдал цаашид үгүй болно. Журам зөвхөн хуулийг хэрэгжүүлэх, зохион байгуулалтын арга хэмжээ авах зорилгоор батлагддаг болно. Мөн өөрийн чиг үүрэгт нь хамааралгүй байхад журам баталдаг явдал үүгээр таслан зогсоогдоно. Түүнчлэн хүний эрхийн ноцтой зөрчил, хүнд суртал, авлига, албан тушаалын хэрэг бий болох боломжийг үгүй хийж, Засгийн газарт чиглэл болгож 350 орчим хууль дагасан журмуудыг цэгцлэх Улсын Их Хурлын тогтоолыг баталсан. Намрын ээлжит чуулган эхлэх хугацааг наашлуулж, 9 дүгээр сарын 15-ны өдрөөс эхлүүлж, төсөв хэлэлцэх хэлэлцүүлгийн үе шатыг шинээр нэмж 4 байсныг 5 үе шаттай болгож өөрчилсөн. Ингэснээр Улсын Их Хурлын гишүүд тойрогтоо төсвийн төслийг мэргэжлийн байгууллага, ард иргэдийн дунд олон талын оролцоог хангаж илүү нухацтай хэлэлцэх эрх зүйн орчин бүрдэж чадсан. Парламентыг илүү нээлттэй, иргэддээ ойр байлгах зорилгоор “Нээлттэй парламент–2025” хөтөлбөрийг хэрэгжүүлж эхэлсэн. Энэ хөтөлбөрөөр оюутан залуус болон ахмад үеийн төлөөллийг парламентын үйл ажиллагаанд хамруулан, мэдлэг, туршлага солилцож, шинэ сэтгэлгээний гүүрийг бүтээх, ахмадын арвин туршлагыг хослуулахыг зорьж байна. Эдгээр хөтөлбөрүүдэд залуу, ахмад үеийг идэвхтэй хамруулахын зэрэгцээ хууль тогтоох ажиллагааны бэлтгэл хангаж ажилласан Улсын Их Хурлын Тамгын газрын хамт олонд талархал илэрхийлье. Эрхэм хууль тогтоогчид оо, Та бид төрийнхээ сүлдэнд тангараг өргөж байсан мөч саяхан. Бидэнд хийх ажил их, ард түмний хүлээлт өндөр байгаа тул үлдэж буй гурван жилийн хугацаанд илүү үр бүтээлтэй ажиллах хэрэгтэй. Шинээр бүрдсэн парламентад гишүүд эзэмшсэн мэргэжил, хуримтлуулсан туршлагаар онцгойрон ялгарч, хэлэлцэж буй мэргэжлийн нарийн, ээдрээ төвөгтэй асуудалд жинхэнэ мэргэжлийн байр сууринаас хандах арга барил, уур амьсгал маш чухал байлаа. Түүнчлэн Улсын Их Хурлын өмнөх бүрэн эрхийн хугацаанд хэлэлцэж батлаагүй хууль, тогтоолын төслүүдийг хууль санаачлагчид нь буцаасанд тооцдог зохицуулалттай тул гишүүд ажлын гүн рүү даруй орох, чиг үүргээ шуурхай хэрэгжүүлж эхлэх хэрэгцээ шаардлага байсныг энд дурдах нь зүйтэй. Тиймээс Улсын Их Хурлын даргын хувьд хуулиар олгогдсон бүрэн эрхийн хүрээнд гишүүдийн санал бодлыг харгалзан, мөн зарим гишүүдэд тухайлан итгэл хүлээлгэн ачаа үүрүүлж ажлын хэсгүүдэд хуваарилан ажиллуулсан. Эдгээр ажлын хэсгүүд нь хууль, бодлогын баримт бичиг боловсруулах, тухайн салбарын ажлын гүнд орж нарийвчлан танилцах зэрэг чиг үүргийг хэрэгжүүлж ажиллажээ. Асуудлыг судалж дүгнэх, Засгийн газар болон холбогдох байгууллагуудтай хамтран ажиллах замаар хуулийн төслүүдийг боловсруулж батлуулах, санал, дүгнэлт танилцуулах зэргээр бодит үр дүнд хүрсэн ажлын хэсгүүдийг ахалсан болон түүнд орж ажилласан нийт гишүүдэд талархал дэвшүүлж байна. Улсын Их Хурлын гишүүдийн ахалсан ажлын хэсгүүд Хууль тогтоомжийн тухай, Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлын тухай, Монгол Улсын Их Хурлын чуулганы хуралдааны дэгийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслүүд болон Хөдөө аж ахуйн тухай анхдагч хуулийн төсөл зэрэг олон хууль тогтоолуудыг өргөн мэдүүлж, хэлэлцүүлэн батлуулаад байна. Түүнчлэн Төрийн болон орон нутгийн өмчийн тухай хууль тогтоомжийг шинэчлэх, Хэвлэл мэдээллийн эрх чөлөөг хангах талаар хууль тогтоомжийг боловсронгуй болгох, Жагсаал, цуглаан хийх журмын тухай хуулийг боловсронгуй болгох, Стандартын эрх зүйн орчныг шинэчлэх асуудлаар холбогдох яам, байгууллагуудтай хамтран ажилласны дүнд эдгээр хуулийн төслүүдийг хэлэлцүүлэхээр Засгийн газраас Улсын Их Хуралд өргөн мэдүүлээд байна. Үүний зэрэгцээ өнөөгийн аж ахуй, арилжаа, бизнесийн эрх зүйн харилцааг зохицуулж байгаа, 23 жилийн өмнө батлагдсан Иргэний хуулийн хэрэгжилтийг судалж танилцах, санал, дүгнэлт боловсруулах ажлын хэсэг идэвх санаачилгатай ажиллаж, энэ хуулийн хэрэгжилтийн өнөөгийн нөхцөл байдлын талаар 40 гаруй судлаач, хуульчдын багаар томоохон хэмжээний судалгаа хийлгэж, үр дүнтэй ажиллаж чаджээ. Энэхүү судалгааны үр дүн хэлэлцүүлгийн шатанд байгаа Арилжааны тухай хуулийг хэлэлцэхэд үнэтэй хувь нэмэр болно гэдэгт эргэлзэхгүй байна. Одоо мөрдөгдөж байгаа эрүүл мэндийн үйлчилгээний санхүүжилтийн арга нь тоо, хэмжээнд тулгуурласан, тэр хэрээр эмнэлгүүдэд эдийн засгийн сонирхол төрүүлж байгааг эрс өөрчлөх ёстой. Мөн эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээний чанарт үндэслэн санхүүжилт олгох загварыг бий болгох шаардлагатай байна. Тиймээс эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээний чанар, хүртээмжийг сайжруулах, эрүүл мэндийн даатгалын тогтолцоог оновчтой болгох, хүнс эмийн хяналт, зохицуулалтын тогтолцоог боловсронгуй болгох 3 ажлын хэсэг байгуулан ажиллаж, эрүүл мэндийн асуудлаарх эдгээр ажлын хэсгүүд салбарын мэргэжилтнүүдийн санал бодлыг сонсох ажил хийж, үүсээд байгаа асуудлын учир шалтгааныг олох чиглэлээр олон ажил хийж, олон эрдэмтэн, судлаачийг оролцуулан санал дүгнэлтээ боловсруулан танилцуулаад байна. Тухайлбал, хаврын чуулганы хугацаанд эдгээр ажлын хэсэг нийт 178 удаа хуралдаж, олон нийт, мэргэжилтнүүдийн дунд 46 хэлэлцүүлэг, уулзалт зохион байгуулжээ. Тодруулбал, Төрийн албаны эрх зүйн орчныг боловсронгуй болгох, Татварын хууль тогтоомжийн шинэчлэх, Төр хувийн хэвшилтэй өрсөлдөхгүй байх зарчмын хүрээнд холбогдох эрх зүйн орчныг боловсронгуй болгох, Монгол хүний амьдралын чанарыг дээшлүүлэх, хүн амын өсөлтийг дэмжих асуудлаар холбогдох хууль тогтоомжийн хэрэгжилтийг эрчимжүүлэх, Холбоо, сангийн тухай хуулийн төслийг боловсруулах, Гэр бүлийн хууль тогтоомжийг боловсронгуй болгох, Шүгэл үлээх журмын талаарх эрх зүйн орчныг бий болгох ажлын хэсгүүдийг онцлон дурдъя. Өндөр бүтээмжтэй төрийн албыг хөгжүүлэхэд талуудын идэвх чармайлт, харилцан ойлголцол нэн чухал байдаг. Үүнийг хурдасгах, түлхэц өгөх зорилгоор Улсын Их Хурлын даргын захирамжаар Төрийн үйлчилгээний процессын дахин инженерчлэлийн талаар санал, дүгнэлт боловсруулах үүрэг бүхий ажлын хэсэг байгуулагдан ажиллаж, процессын дахин инженерчлэлийн ажлыг үр дүнтэй зохион байгуулах, нэгдсэн ойлголт, арга зүй, удирдлагаар хангах зорилгоор тогтоолыг хэлэлцэн баталсан. Төрийн албаны эрх зүйн орчныг боловсронгуй болгоход Улсын Их Хурал дээр байгуулагдсан ажлын хэсэгтэй шийдэл, хувилбар, санаа оноогоо харилцан нээлттэй солилцож хамтран ажиллаж, намрын ээлжит чуулганы хугацаанд багтаан Засгийн газраас хуулийн төслийг өргөн мэдүүлэх нь зүйтэй. Аж ахуйн чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулж байгаа төрийн тодотголтой хуулийн этгээдийн удирдлага, зохион байгуулалтыг шинэчлэн сайжруулж, үр ашиг, ил тод байдлыг нэмэгдүүлж, зардал бууруулах, компаниудыг хувьчлах, татан буулгах ажлыг эрчимжүүлэх шаардлагатайг онцлон тэмдэглэж хэлье. Эдгээр ажлын хэсгийн ахлагч нар үр дүн гаргахын төлөө асуудалдаа төвлөрч, гишүүдийнхээ оролцоог идэвхжүүлэх шаардлагатайг тухайлан сануулж байна. Мөн ажлын хэсгүүдэд мэргэжил, арга зүйн туслалцаа үзүүлэх ажлыг эрчимжүүлэхийг Улсын Их Хурлын Тамгын газарт даалгаж байна. Эрхэм гишүүд ээ, Хүртээмжтэй байх, иргэдийн оролцоог хангах, хариуцан тайлагнадаг байх нь Монгол Улсын Их Хурлын үнэт зүйлийн нэг билээ. Улсын Их Хурлын эрхэм гишүүд Та бүхэн чуулганы завсарлагын хугацаанд баталсан хууль тогтоомжоо сонгогч түмэндээ ойлгуулан таниулах ажлыг идэвхтэй хийж, хэлэлцүүлгийн шатанд байгаа болон боловсруулж буй хуулийн төслүүдийн талаар иргэд, олон нийттэй нээлттэй санал солилцож, тэдний дуу хоолой, төлөөлөл байх эрхэм үүргээ нэр төртэй биелүүлэхийг хүсье. Эх нутаг болон дэлхийн өнцөг булан бүрд аж төрөн суугаа эрхэм хүндэт монголчууд Та бүхэндээ Тулгар төрийн 2234 жил, Их Монгол Улсын 819 жил, Үндэсний эрх чөлөө, тусгаар тогтнолоо сэргээн мандуулсны 114 жил, Ардын хувьсгалын 104 жил, Ардчилсан хувьсгалын 35 жилийн ой, Үндэсний их баяр наадмын мэндийг өргөн дэвшүүлье. Монгол түмний минь хийморь сүлд өөдөө байж, эх орон маань энх амгалан орших болтугай. Монгол Улсын Их Хурлын 2025 оны хаврын ээлжит чуулган хаасныг мэдэгдье.
УИХ-ын гишүүн Б.Найдалаагийн 126 гишүүнтийн парламентын эхний 1 жилийн ажлын тайланг хүргэж байна.
Хотын дарга Х.Нямбаатар өнөөдөр /2025.07.09/ Их Британийн Экспорт, санхүүжилтийн агентлагийн гадаад бизнесийн хамтын ажиллагаа хариуцсан хамтран удирдагч Эмма Томастай харилцан ойлголцлын санамж бичиг үзэглэлээ. Санамж бичгийн хүрээнд Монгол Улсын дэд бүтцийн хөгжилд хувь нэмэр оруулах боломжит төслүүд, тэр дундаа нийтийн тээврийн салбар болон Улаанбаатар метро төсөлд Их Британийн бараа, үйлчилгээг нийлүүлэх замаар хамтран ажиллахаар болов.
Иргэдийн төлөөлөл болж, Их хуралд сонгогдон ажиллаад даруй бүтэн жилийг үджээ. Энэ хугацаанд цөөнгүй иргэдээс өргөдөл, гомдол ирлээ. Түүнийг шийдвэрлүүлэхээр ажиллалаа. Тухайлбал, Өргөдөл гомдлын бүртгэлийн картаар бүртгэгдсэн 92 өргөдлийг холбогдох эрх бүхий байгууллагад уламжилж болон бусад байдлаар шийдвэрлэсэн байна. Үүнээс гадна утсаар болон и-мэйл, цахим хаягаар иргэдээс ирүүлсэн санал, өргөдөл гээд нийт 300+ мөн хууль журмын хүрээнд шийдвэрлэн ажилласан байна.
Монголын эдийн засгийн форум-2025 энэ сарын 8, 9-ний өдрүүдэд Төрийн ордонд болж байна. Өнөөдөр форумын хоёрдугаар хуралдаанаар “Хот төлөвлөлт, хотын эдийн засаг” сэдэвт хэлэлцүүлэг өрнүүллээ. Хэлэлцүүлэгт “Тэнгэр” телевизийн гүйцэтгэх захирал Ч.Ундрал модератор, нийслэлийн Засаг дарга бөгөөд Улаанбаатар хотын Захирагч Х.Нямбаатар, УИХ-ын гишүүн Г.Лувсанжамц, “Кроссрэйл Интернэшнл” ХХК-ийн гүйцэтгэх захирал Пол Дайсон, Их Британийн Экспортын санхүүжилтийн газрын глобал бизнес хариуцсан хамтран удирдагч Эмма Томас, Азийн хөгжлийн банкны Ерөнхий эдийн засагч Алберт Парк нар панелистаар оролцов. Хотын дарга Х.Нямбаатар: Би хотын даргаар ажиллаад 1 жил 8 сар болж байна. Энэ хугацаанд дотоод, гадаад зах зээлд бонд гаргах зэргээр төсөл хөтөлбөр хэрэгжүүлэхийн тулд санхүүгийн олон төрөл хэлбэрийг ашигласан. Хамгийн энгийн жишээ л гэхэд Нийслэлийн авто замын санд замын засвар шинэчлэлтийг хангалттай хэмжээнд хийх боломжит мөнгө төвлөрдөггүй. Тиймээс бид дотоод бонд гаргаж, хотын нийт замуудыг бүхэлд нь шинэчлээд бараг дуусаж байна. Жилд нэг дор 200 орчим км зам засаж, шинэчлэх хэмжээний чадамжтай компани ч ховор байсан. Хотын нийт замуудыг бүхэлд нь шинэчлээд бараг дуусаж байна Эдгээр ажлуудыг хийсний хүчинд дотоодын компаниуд ч тэр техник болоод боловсон хүчний хувьд ч илүү хөгжсөн. Энэ жил бид барилгын салбарын компаниудаа илүү дэмжих чиглэлд ажиллаж байна. Тухайлбал Сэлбэ, Ханын материал, Баянхошуу, Баянголын ам гээд олон байршилд бүтээн байгуулалтын ажлууд явж байна. Явган хүний замыг сүүлийн жилүүдэд шинэчлэх ажлыг орхигдуулсан. Бид энэ жил 14 байршилд явган хүний замыг байгалийн чулуун хавтангаар хийж байна. Энэ ажлыг дотоодын компаниудаа дэмжих үүднээс зээлийн батлан даалтын сангаас баталгаа гаргуулж, дотоодод үйлдвэрлэсэн чулуугаар явган хүний замыг хийж байна. Улаанбаатар метро төслийн хүрээнд ШУТИС дээр 2+2 хөтөлбөр энэ жилээс хэрэгжиж байна. Бидний хийж буй ажлууд эцсийн дүндээ дотоодын аж ахуйн нэгжүүд, баялаг бүтээгчдээ дэмжих, боловсон хүчнээ чадавхжуулах чиглэлд явж байна гэж ойлгож болно.
УИХ-ын чуулганы 2025/07/09ний өдрийн нэгдсэн хуралдаанаар “Монгол Улсын 2025 оны төсвийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хууль баталсантай холбогдуулан авах арга хэмжээний тухай” Улсын Их Хурлын тогтоолын төслийг хэлэлцлээ.Уг асуудалтай холбоотойгоор А.Ариунзаяа гишүүн асуулт асууж, үг хэллээ.Хурлын дарга аа сая өмнөх тогтоол дээр тогтоолын төслийг танилцуулахгүйгээр, үг асуулт явахгүйгээр төрийн албан хаагчийн цалин хөлс, урамшуулал, буцалтгүй тусламж тэтгэмжийг бүх салбарт тэгш шударгаар тогтоох байдлаар шинэчлэн зохицуулах заалтыг оруулчихжээ. Үүнийг бид нар эсэргүүцэж Ц.Туваан гишүүн ажлын хэсэг ахалж тогтоолыг буцаасан. Яагаад дахиад оруулаад ирчхэв. Төрийн албаны тухай хуулийг өөрчлөх хуулийн төслийг нь бид нар буцаасан. УИХ-ын тогтоолд нь ч гэсэн дагачихсан байсныг Ц.Туваан гишүүний ажлын хэсэг ажиллаад буцаасан. Тэгтэл сая дахиад ийм тогтоол ороод ирэх юм. Энэ ямар учиртай юм бэ? Үүнийг бид нар дэмжмээргүй байна. Яагаад хулгайн аргаар төрийн албан хаагчдынхаа цалин хөлстэй холбоотой асуудлыг ярьж байдаг юм бэ? Үхрийн сүүлэн дээр хутга гэдэг шиг. Төрийн албаны тухай хуулийг шинэчлэх гэж байгаа бол, төрийн албан хаагчдынхаа энэ асуудлыг ярих гэж байгаа бол тусгайлсан Хууль тогтоомжийн тухай хуулиараа л явалдаа.Түүний асуултад, МУИХ-ын Тамгын газрын тэргүүн дэд дарга Ч.Ариунхур хариуллаа.