Монголын эм зүйн байгууллагуудын нэгдсэн “Эм” холбооны ерөнхийлөгч, Эм зүйн ухааны доктор, Төрийн шагналт Л.Хүрэлбаатартай ярилцлаа.

-Эмийн талаар төрөөс баримтлах бодлого батлагдаад 12 жилийн хугацаа өнгөрч байна. Одоо шинээр гарах бодлогод юуг голчлон тусгах ёстой гэж та үзэж байна вэ?

2002 онд батлагдсан бодлого бол сайн бодлого. Ард иргэдийг чанартай эмээр хүртээмжтэй хангаж чадсан нь хамгийн том дэвшил байсан. Миний хувьд хууль болон бодлогыг ойрхон өөрчлөх нь буруу. Харин нэгэнт гарсан хуулийг хэрэгжүүлэхэд анхаарах ёстой. Тухайлбал эмийн бодлого гарсны дараа эмийн тухай хуулинд өөрчлөлт орж эм хүнсний агентлагыг байгуулахаар заасан ч одоо болтол хэрэгжээгүй л байна.

Уг нь агентлаг байгуулагдчихвал эмийн хяналт, хүнсний хяналтаа маш хүчтэй болгож чадна. Энэ ч үүднээс одоо гарах бодлогод чанарын асуудлыг голчлох ёстой. Хоёрдугаарт үндэсний шаардлагатай эмийн хүртээмжийг сайжруулахын тулд дэлхийн ихэнхи улсуудын адил татварын хөнгөлөлт үзүүлмээр байна. Ингэснээр үйлдвэрлэгч, импортлогчид эмийн үнийг бууруулах боломж бүрдэнэ.

-Шинээр гаргах бодлогыг УИХ-д хоёр жилийн өмнө өргөн барьсан ч одоо болтол хэлэлцэгдэхгүй байсан шалтгаан нь юу юм бэ?

Түрүүн хэлсэн эм хүнсний агентлагыг байгуулахтай холбоотой асуудал бий. Хэдийгээр хуулинд заачихсан ч Мэргэжлийн хяналтын газар бид нар хянана гээд, ҮХААЯ хүнсээ хянана, ЭМЯ болохоор эмээ хянана гээд салгаад байгаа нь асуудал үүсгэж байгаа юм.

Тэгсэн мөртлөө одоо хэн нь ч хянаж чадахгүй байна. Тиймээс эм хүнсний агентлагыг Ерөнхий сайдын шууд эрх мэдлийн дор байгуулах хэрэгтэй. Бусдаар бол шинээр гарах бодлогод зөрүүтэй санал байхгүй.

-Манай улсад хийгдэж буй эмийн худалдааны 80 хувийг импорт эзэлж, 20 хувийг дотооддоо үйлдвэрлэж байна. Дотоодын эм үйлдвэрлэлийг хэрхэн дэмжиж байна вэ. Эмийн асуудал бол үндэсний аюулгүй байдалтай холбоотой шүү дээ?

Монгол улсад статистикийн нэгдсэн байгууллага байдаггүй болохоор заримдаа тоо судалгаа зөрүүтэй байдаг. Манай холбооны судалгаагаар 23 хувийг дотооддоо үйлдвэрлэж байгаа юм. Гэхдээ энэ тоо нь дотоодын эм импортын эмээс хамаагүй хямд учир үнийн дүнгээр ч гарсан байж магадгүй.

Зайлшгүй шаардлагатай 200 гаруй нэр төрлийн эмээс 60 гаруйг нь өнөөдөр монголдоо үйлдвэрлэдэг. Хэдийгээр үе үеийн засгийн газар зайлшгүй шаардлагатай эмийн тавин хувийг дотооддоо үйлдвэрлэхэд дэмжлэг үзүүлнэ гэсэн байдаг ч энэ чиглэлээр оновчтой ажил хийдэггүй.

-Чухам яаж дэмжих ёстой юм бэ?

Тухайлбал эдийн засгийн аргаар татварын хөнгөлөлтөөр дэмжиж болно. Гэтэл ерөөсөө хийхгүй байна. Дөрвөн жилд ганц удаа ҮЗШ эмийн жагсаалт гаргачихаад л сууж байна.

-Эм үйлдвэрлэгчдэд чанарыг тогтолцоог улам сайжруулах талаар ямар арга хэмжээ авч байна вэ?

Олон улсын GMP стандартыг нэвтрүүлж ажилладаг. Лабораториуд байгуулагдсан. Эх орны эмийн үйлдвэрүүд сайн ажиллаж байгаа. Хэрвээ муу эм үйлдвэрлэвэл тэрийг дахиж хэн ч авахгүй шүү дээ.

-Энэ байдал эм ханган нийлүүлэгчдэд ямар байдаг бол. Монголчууд дэлхийн шилдэг эмийг хэрэглэж чадаж байгаа юу?

2013 оны байдлаар дэлхийн эмийн шилдэг арван компанийг шалгаруулсан. Тэдгээрээс долоон компаний эмийг манайхан оруулж ирж байна. Үүнд Roche, GlaxoSmithKline, Pfizer, Sanofi-Aventis зэрэг компаниудын эм орж ирдэг. Мэдээж шилдэг сайн эм тэр хэмжээгээрээ үнэтэй. Тиймээс хүмүүсийн худалдан авах чадвар, эмнэлгийн төсвөөс их зүйл хамаарна.

Эмийн төсөв нь бага байдаг учир тэрэндээ баригдаад тендерээр хямдхан эмийг л сонгодог. Сайн эм хямд байна гэж байхгүй. Тендерт Хятад, Энэтхэгийн эмүүд орчихдог. Эх орны эмүүд орж чаддаггүй.

-Дэлхийн хэмжээнд болон монголын хэмжээнд эмийн салбарт ямар шинэ сорилтууд тулгарч байна вэ?

Дэлхийн хэмжээнд шинэ эм зохион бүтээх зардал өсч байгаа учраас хамгийн сүүлийн үеийн хавдар анагаах, генетикийн эмүүд өндөр үнэтэй гарч байна. Тиймээс дэлхийн томоохон эм үйлдвэрлэгч компаниуд хоорондоо нэгдэх болсон.

Нөгөө талдаа амьдралын чанар сайжруулах эмүүд нэмэгдэх боллоо. Амьдралын чанар гэдэг нь жишээлбэл нойр муутай хүнийг өвчтэй гэж үзэж болохгүй учир нойрсуулах, тайвшруулах эмийг хэрэглэнэ гэсэн үг. Түүнчлэн тураах, өөх хайлуулах, бэлгийн чалх сайжруулах эмүүд эрэлт хэрэгцээтэй байх боллоо. Дэлхийн хүмүүсийн нас уртасч байгаа учир өндөр настангуудад зориулсан эм ихэссэн.

Нэгдэх процесс эсрэгээрээ байгаа нь монголчуудын багийн тоглолт хийх чадвар муутай

-Манай улсад байдал ямар байгаа вэ?

Нэгдэх процесс эсрэгээрээ байгаа нь монголчуудын багийн тоглолт хийх чадвар муутай холбоотой байх. Компаниуд томрохоо анд нөхөд, ах дүү байсан ч хуваагдаж салж байдаг. Гэхдээ ганц сайн зүйл ажиглагдаж байгаа нь монголын шилдэг эмийн компаниуд нийлээд дуслын шингэний хамгийн сүүлийн үеийн технологитой үйлдвэрийг байгуулахаар зорьж байна. Учир нь манай улсад дуслын шингэний хүртээмж тааруу, ганцхан үйлдвэр ажилладаг. Бид төслөө хийчихээд саяхан ерөнхий сайдтай уулзсан. Одоо төсөл маань 1151 төсөл дотор явж байгаа. Манай эмийн холбооноос эх орны түүхий эдэд түшиглэсэн эмийн үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэхэд голчлон анхаардаг. Энэ ч үүднээс хотын ойролцоо эмийн үйлдвэрийн цогцолбор байгуулахаар хотын захиргаанд санал гаргаад явж байна.

-Салбарын хувьд ямар асуудал тулгамдаж байгаа талаар ярина уу?

Чанаргүй эмтэй тэмцэх асуудал. Хямд үнэтэй хуурамч эмүүдийг зах дээр зарсаар л байна. Үүнд мэргэжлийн хүмүүс оролцох нь бага учир Мэргэжлийн хяналтын газар, Цагдаагийн байгууллага сайн анхаарах хэрэгтэй. Иргэд ч өөрсдөө буух эзэн буцах хаяггүй газраас эм худалдан авахгүй баймаар байна. Үүнээс гадна сүлжээний биологийн идэвхит бэлдмэлүүдийг тэр өвчнийг анагаана гэж “эм” мэтээр хүмүүст ойлгуулж байгаад их санаа зовдог. Дэлхий нийтийн практикаас үзвэл хэрвээ биологийн идэвхит бэлдмэлийг ямар нэгэн өвчнийг анагаахад тустай хэмээн заавар дээр бичсэн байвал шууд хураадаг. Гэтэл манайд тийм тогтолцоо алга.

-Нэг талаараа шинэчлэлийн засгийн газрын 1111 төвд эмийн үнийн талаар их санал гомдол ирсэн байдаг. Эмийн үнийг хэрхэн бууруулах вэ?

Эмийн үнэ бол чөлөөт зах зээлийн үед хянагдах боломжгүй. Монгол улсын засгийн газраас эм авахад нэг ч төгрөг өгдөггүй. Харин ч эм үйлдвэрлэг, ханган нийлүүлэгчид их байгаа учир зах зээлийн хуулиараа зохицуулагдаад явж байгаа. Парацетомол эмийг гэхэд 12 үйлдвэр үйлдвэрлэж байна шүү дээ.

-Герман улс гэхэд эмийг даатгалаар зуун хувь олгодог. Манай улсад даатгалаар олгох эмийн жагсаалтыг нэмэгдүүлэх шаардлагатай юу?

Эхлээд 100 сая төгрөгийг даатгалаас олгож байсан бол одоо 11 тэрбумд хүрсэн. Манайд нийт хэрэглэгдэж байгаа эмний арав орчим хувь нь даатгалд хамрагдаж байна гэсэн үг.

Даатгалын байгууллагуудын хүчин чадал нэмэгдээд мөнгө санхүүгийн чадвар өсч, даатгуулагчид олшроод ирвэл эмийн зохистой хэрэглээ хянагдах боломжтой. Тиймээс даатгалын системээ хүчтэй хөгжүүлж чадвал эм жороор олгогдож асуудал цэгцэрнэ.

Ярилцсанд баярлалаа.

Л.Хүрэлбаатар: Эм, хүнсний агентлагыг байгуулах хэрэгтэй