УИХ-ын гишүүн С.Эрдэнэтэй ярилцлаа.

-Ардчилал 20 нас хүрч эрийн цээнд хүрлээ. Саяхан ардчиллын ой тохиож олон хүний энгэрийг мялаасан. Энэ талаар та ямар бодолтой байна вэ?

-Монгол Улсын төр засаг ардчилсан хувьсгалыг албан ёсоор хүлээн зөвшөөрч хүндэтгэлийн чуулган зохион байгууллаа. Ардчилсан хувьсгалын 20 жилийн ойг тэмдэглэн өнгөрүүлэх Үндэсний хороог байгуулсан. Энэ хороог Ерөнхий сайд ахалж байгаа. УИХ тогтоол гаргаж, ардчилсан хувьсгалын 20 жилийн ойн хүндэт медаль гаргах, түүнд зарцуулах төсвийг баталсан. Ардчилалд хувь нэмрээ оруулсан хүмүүсийг Монголын төр анх удаа үнэллээ. Гэхдээ ардчилсан хувьсгалын түүхийг бүтээлцсэн бүх хүмүүсийг шагналд хамруулж чадаагүй. Өчүүхэн хэсэг нь л хамрагдлаа. Цаашид нийгмийг өөрчлөх шинэчлэх, ардчиллал, шударга ёс тогтоох үйл явцад оролцсон бүх хүмүүсийг төр үнэлэх ёстой гэж би боддог юм.

-Энэ ойгоор та төрийн хүндтэй цолыг авсан байх аа?

-Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн одонгоор шагнуулсан.

-Ерөнхийлөгч шагналыг бөөндөж байна, Алтан гадас одонг л гэхэд ардчиллын ойгоор 612 хүнд өглөө гээд зарим улстөрчид шүүмжлэлтэй хандаж байна?

-Үнэхээр асуудлыг ойлгодог хүн бол ингэж буруутгахгүй. Энэ түүхэн хувьсгалд маш олон хүмүүс оролцсон юм. Тэгэхээр 612 алтан гадас одонг 21 аймаг, есөн дүүрэгт хуваагаад үз дээ. Нэг аймагт гэхэд 20 гаруй л ногдож байгаа. Тухайн аймгийн сум болгоноос нэг хүн алтан гадас одонгоор шагнуулж чадахгүй л байгаа байхгүй юу даа. Ардчилсан хувьсгалын ойг барилга, замын ч юмуу нэг салбарынхтай адилтгаж болохгүй юм. Бүхэл бүтэн улс үндэстний хийсэн хувьсгал, нийгмийг тэр чигээр нь өөрчилсөн шинэчлэлийн түүхэн үйл явдлын ой. Харин ч тэр олон хүмүүсээс Ерөнхийлөгч өндөр шалгуур тавьж, шагнал олгохдоо хатуу хандсан гэж бодож байна.

Ер нь ардчилсан хувьсгалд оролцсон, түүний төлөө зүтгэсэн олон хүнийг ч хэлмэгдүүлсэн.

-Хэлмэгдүүлсэн гэдгээ тодотгохгүй юу?

-Ер нь цусгүй, тайван замаар хувьсгал хийсэн, энэ нь Монголын ард түмний агуу ухаан, уужуу сэтгэлтэй холбоотой гэж ярьдаг ч үүнийг дагаад хэлмэгдүүлэлт болсон юм. 1990 онд ардчиллыг дэмжиж байсныхаа төлөө маш олон хүн ажилгүй болцгоож, зарим нь амь амьдралаа алдаж, цөөнгүй хүмүүс цагаасаа эрт хорвоог орхисон. Тухайн үед алба хашиж байсан, боловсрол өндөртэй олон залуус ардчиллыг дэмжсэнийхээ төлөө ажлаасаа халагдаж, хаана ч очсон ажилд авдаггүйгээс болоод сүүлдээ гутарч архинд орж, авгай хүүхдэдээ хаягдан хорвоогийн мөнх бус үзсэн. Би ингэж амьдралаа алдсан олон хүнийг нэрлэж чадна. Гэтэл энэ хүмүүсийг хэлмэгдүүлж байсныг төр өнөөдөр юу гэж үзэж байгаа юм бэ? Уг нь бол энэ хүмүүсийн өмнө төр хариуцлага хүлээх л ёстой. Энэ хувьсгалаар чамгүй их гарз, хохирлыг амссан гэж боддог.

-Та ардчиллыг эхнээс нь л дэмжиж байсан хүний нэг. Танд тухайн үед хавчиж гадуурхаж байсан нь мэдрэгдэж байв уу?

-Тухайн үед бас л ажлаасаа халагдаж байлаа. Хотод орж ирээд ажилд орох гээд мөн ч олон газрын хаалгыг татсан ч олдоогүй. Гэхдээ би өөр боломжийг олж харсан. Заавал төрийн байгууллагад орж ажиллах албагүй, бидний тэмцэж байгаа нийгэм хувь хүн өөрөө чөлөөтэй амьдрах нөхцөлийг бүрдүүлсэн гэдгийг олж харсан учраас 1990 оноос эхлээд бизнест хөл тавьсан. Бизнест нэлээд эрчимтэй хөл тавьж, авьяас хүчээ сорин ажилласан тулдаа л тухайн үеийн нийгмийн дарамтыг бага мэдэрсэн. Харин олон сайхан нөхөд маань нийгмийг бусниулагч, капиталист суртлыг түгээн дэлгэрүүлэгч, хөрөнгөтний үзэл суртлыг ухуулдаг гэж ад үзэгдэж, нийгмийн тэр их дарамтад сөхөрч, амь амьдралаа алдаж хохирсон доо.

-Хэлмэгдэж байсан гэдгийг өнөөгийн залуус мэдэхгүй. Энэ тухай хүмүүс тэр бүр ярьдаггүй шүү дээ?

-Буудахыг л хэлмэгдүүлэлт гэж хэлдэггүй юм. 1930,1940 онд бууддаг байсан бол 1950, 60 онуудад цөлдөг, 1970, 80 онуудад нутаг заах, албан тушаал бууруулах гээд л шууд биш юм аа гэхэд шууд бус утгаар олон хүнийг хэлмэгдүүлж байсан гэдэг. Харин 1990 онд ардчиллын төлөө явсан хүмүүсийг үй олноор нь ажлаас халж, тэднийг хаана ч ажилд авахгүй болгож, амьдрах орчныг нь үгүй хийх гэж оролдож байсан юм.

-Та Баянгол дүүргээс сонгогдсон хэдий ч маргаан, шүүхийн асуудлаас болоод хойшогдож гурван сарын өмнө л тангаргаа өргөж, парламентад орж ирлээ. Алдсан жил гаруйн хугацааг нөхөх, амжуулаагүй зүйлээ гүйцээх гэж нэлээд шаргуу ажиллаж байна уу?

-Өнгөрсөн хугацаанд батлагдсан дүрэм журмыг судлах, орчинтойгоо танилцах, хийх ажлаа төлөвлөх гээд олон ажлыг амжуулах гэж чармайж байна. Тойргийнхоо сонгогчидтойгоо уулзахаас ажлаа эхэлсэн. Дүүргийн 4000 орчим сонгогчидтойгоо Үйлдвэрчний соёлын ордонд гурван уулзалт зохион байгууллаа. Мөн дүүргийн төр захиргааны байгууллагынхантай уулзаж, аж ахуйн нэгжүүдээр явж ажил байдалтай танилцлаа. Дээр нь УИХ-аас хэлэлцэж батлах хуулийн болон тогтоолын төслийг боловсруулах ажлын хэсгүүдэд орж ажиллаж байна. Гурван сар гэдэг богино хугацаа юм.

-Та АН-ыг хамтарсан Засгийн газарт орох хэрэггүй гэж шүүмжлэлтэй хандаж байсан. Энэ хугацаанд хамтарсан Засгийн газрыг хэр ажиллаж байна гэж дүгнэж байна вэ?

-Уг нь бол парламентын ёсонд олонхи нь олонхи шиг засгаа бариад, цөөнх нь цөөнх шиг хяналтаа тавиад явах ёстой. Үндсэн хуульд ч гэсэн ингэж заасан байгаа. Харамсалтай өнөөдөр олонхи, цөөнхгүй нэг өвөр түрийд ороод бие биедээ тавих хараа хяналт бараг байхгүйтэй адил боллоо.

-АН-д хамтарсан Засгийн газраас гарах хэрэгтэй гэсэн байр суурьтай гишүүд олширч байгаа нь ажиглагдаж байна. Та ч түрүүнд хэрэв тааруухан ажиллаад байвал улс төрийн чиглэлээр асуудлаа тавина гэлээ?

-Үг ч хэлэх эрх байхгүй, шүүмжлэх ч эрхгүй, тэгээд гол бодлогыг нөгөө нам тодорхойлоод явж байгаа нөхцөлд АН-ын гишүүд яаж сэтгэл өөдрөг байх юм. Гол бодлого тодорхойлж байгаа нам хариуцлагаа үүрэх ёстой. Гэтэл болохгүй , бүтэхгүй зүйлээ АН-д наагаад л, болж бүтэж байгаа зүйлээ МАХН өөр дээрээ тохохыг оролддог нь илэрхий байгаа биз дээ. Манай намын зарим гишүүд энэ талаар байр сууриа илэрхийлж л байна. Энэ нь зүй ёсны асуудал. АН үндэсний хэмжээний том нам. Гэтэл хэн нэгний суганд хавчуулагдаад явж байна гэдэг энэ намын хувьд эмгэнэл. Үнэхээр л АН үндэсний хэмжээний нам юм бол бодлогоо өөрсдөө тодорхойлох ёстой.

-Ж.Батзандан тэргүүтэй хэсэг залуус энэ асуудалд нэлээд шүүмжлэлтэй хандаж байгаа. Та тэдний тавьж байгаа асуудлыг хэрхэн хүлээн авсан бэ?

-Би тэднийг зөв асуудлыг гаргаж тавьж байна гэж харж байгаа. Яагаад тэр хүмүүс үгээ хэлж, шүүмжилж болохгүй гэж. АН-ын гишүүн хаана ч дуугарч чаддаг, дарга энэ тэр гэлгүй үгээ хэлж чаддаг л байх ёстой. Үүнийг дургүйцэж, эмзэглэж хүлээж авч байгаа хүмүүс бий. Би тэд нарт "Зүй ёсны л асуудлыг тавьж байна. Харин энэ залуусын шүүмжлэлийг зөв зүйтэй талаас нь хүлээн авч дүгнэлт хийх цаг болсон" гэж хэлмээр байна.

-Хамтарсан Засгийн газарт байсаар байвал 2012 оны сонгуулиар АН дал мөрөөрөө цэвэр "даруулна" гэж зарим улс төр ажиглагчид дүгнэх болсон. Та энэ талаар юу гэж боддог вэ?

-АН гаргасан шийдвэрээ эргэн харж бодитой дүгнэлт хийх хугацаа байна.

-Дүгнэлт хийнэ гэхээр?

-Хамтарсан Засгийн газар байгуулахыг ҮЗХ хуралдаж шийдсэн. Тиймээс ҮЗХ энэ шийдвэрээ эргэн харж ч болно. Мөн намын их хурал хуралдах цаг болсон гэж бодож байгаа. Их хурлаар шийдвэрлэх олон чухал асуудал бий.

-Та АН-ын дарга Н.Алтанхуягийг хэр зангидаж ажиллаж байна гэж боддог вэ?

-Би энэ асуултад одоо хариулмааргүй байна. Тодорхой цаг хугацааны дараа өөрийнхөө байр суурийг илэрхийлнэ ээ.

-Та асуудалд нэлээд шүүмжлэлтэй, зоримог ханддаг хүн. Гэтэл УИХ-ын гишүүн болсноосоо хойш их намдуухан болчихсон юм уу даа?

-Хүмүүс намайг УИХ-ын гишүүн болчихоод хэн дуртайгаа шүүмжлээд, хашгираад, орилоод, нөгөө тэмцэгч чанараараа юм болгонд хошуу дүрээд байна гэж төсөөлж байсан юм шиг байгаа юм. Би чинь улстөрч хүн. УИХ-ын гишүүн аливаа асуудалд бодлоготой, олон талаас нь бодож, ухаалаг хандах шаардлагатай. Олон мянган хүний төлөөлөл болж орж ирсэн. Тиймээс хувь хүнийхээ хувьд, сонгогчдын өмнөөс асуудалд хандах гэдэг чинь ялгаатай.

-МАХН, АН 2008 оны сонгуулиар амласан амлалтаа хэрэгжүүлэх гээд бэлэн мөнгө тарааж эхлэхээр болоод байна?

-АН сая төгрөг тараахаар амласан юм шиг асуудалд хандаад байх юм. 2008 оны сонгуулиар АН Эрдэнийн хувь гэсэн хөтөлбөр дэвшүүлж, иргэн бүртээ нэг сая төгрөгийн хувьцаа тараана гэсэн. Түүнээс биш бэлэн мөнгө тараана гэж амлаагүй. Хувьцаа гэдэг өөр асуудал. Иргэн бүр эх орныхоо баялагтаа эзэн байж, хувьцааны ногдол ашгийг хүртэж байх боломжийг олгох нь нэг удаа 1.5 сая төгрөг бэлнээр өгснөөс хамаагүй өргөн хүрээтэй асуудал. Байнгын орлогын эх үүсвэрийг бий болгох л зорилго тавьсан. МАХН болохоор 1.5 сая төгрөгийг бэлнээр тараана гэж амласан. Энэ хоёр чинь шал өөр асуудал шүү дээ.

-Эх орны хишиг, Эрдэнийн хувийг нэгтгээд Хүний хөгжил сан байгуулаад эхний ээлжинд 120 мянган төгрөг тараах гэж байгаа. 2012 он гэхэд иргэн бүрт 1.5 сая төгрөг өгөх бодлого барьж байгаа гэсэн. Тэгэхээр Эрдэнийн хувь ч талаар болж байгаа юм биш үү?

-120 мянган төгрөг чинь намуудын сонгуулийн амлалтаа биелүүлэх гэж тарааж байгаа мөнгө биш. Монгол төрийн бодлогын хүрээнд Хүний хөгжил сангийн тухай хууль батлаад л хавтгайрсан халамжийг нэгтгээд хэрэгжүүлж байгаа зүйл.

-Тэгвэл эрх барьж байгаа хоёр нам тус тусдаа сонгуулиар амласан нэг сая төгрөгийн хувьцаа, 1.5 сая төгрөгөө тараах ёстой юм байна гэж ойлгож болох нь ээ?

-Тэр амлалтаа яаж биелүүлж хэрэгжүүлэх нь тухайн намуудын л асуудал. АН иргэддээ хувьцаа тараах талаар тууштай ажиллах ёстой.

-Таныг тангаргаа өргөх гэхэд МАХН-ын бүлэг завсарлага аваад асуудлыг гацаах гэж оролдож байсан. Танд их эвгүй байсан уу?

-Инээдтэй л санагдаж байсан. Тэд өөрсдөө над шиг анх орж ирчихээд, сүүлд нь орж ирсэн намайг шүүх гэж оролдоод л. Олонхи нь цөөнхийн гишүүнийг хүлээн зөвшөөрөхгүй гээд завсарлага авсан нь өөрөө өөрийгөө үл хүндэтгэсэн утгагүй зүйл.

-Чингэлтэй дүүргийн нөхөн сонгуулиар тохиролцох гээд таныг тангараг өргүүлэхгүй удаагаад байсан юм биш шүү?

-Хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр тэгж бичиж л байсан. Миний хувьд тохиролцоо энэ тэрд оролцоогүй. Харин миний өмнөөс намайг наймаалчихаагүй л бол...

-Та жил гаруй шүүх, цагдаагаар явж зургаан жилийн ял сонссон. Энэ үед юу бодогдож байв?

-Нуух юу байхав, тэр үед хүнд байсан. Монголын төрийн төлөө 20 жил зүтгэчихээд ямар гэм хийснээ, хэрэг хийснээ ч ойлгоогүй. Улс төрийн хэлмэгдүүлэлт гэдэг нь л энэ юм байх даа гэж бодогдож байсан. Би энэ бүгдийг даван туулж цагаатгагдсандаа, үнэн ялсанд баярлаж явдаг. Гэр бүл, журмын олон анд нөхөд маань намайг дэмжиж байсан учраас би сэтгэлээр унаагүй ээ.

-Таныг Ерөнхийлөгчтэй найз болохоор ялаас мултарлаа гээд...

-Үнэхээр өрөвдмөөр. Нийслэлийн шүүх 2009 оны дөрөвдүгээр сард миний хэргийг хэрэгсэхгүй болгосон. Тэгэхэд Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Н.Энхбаяр байсан. Цаг хугацааны хувьд ч бодоод үзэхэд холбох ямар ч боломжгүй байгаа биз дээ. Би ямар ч хэрэг хийгээгүй учраас хэн нэгнээс тусламж гуйх шаардлага байгаагүй.

С.Эрдэнэ: Хэн нэгний суганд хавчуулагдаад явж байна гэдэг энэ намын хувьд эмгэнэл