БШУЯ-ны сургуулийн өмнөх, бага боловсролын хэлтсийн дарга Б.Гантулгатай ярилцлаа.

- Цэцэрлэгийн барилга, багшлах боловсон хүчний хүртээмжийг нэмэгдүүлэхэд ямар ажлууд хийж байна вэ?

Сургуулийн өмнөх боловсролын хүртээмжийн сэдэв олон хүний хэлэлцдэг, нийгэм цаг үеийн шаардлагаар гарч ирсэн, хүлээлт үүсгэсэн асуудал болоод байна. Сүүлийн жилүүдэд төрөлтийн тоо эрс өсч 2013 онд 80 000 иргэн шинээр мэндэлсэн. Энэ онд улсын хэмжээнд 240 000 гаруй хүүхэд байгаагаас 193 000 орчим хүүхэд цэцэрлэгт хамрагдаж байна. Энэ бол улсын, хувийн, хувилбарт буюу тусгай, гэр цэцэрлэгт буй хүүхдийн нийт тоо. Үлдсэн 50 000 гаруй хүүхэд цэцэрлэгт хамрагдаж чадаагүй. Голдуу шилжилт хөдөлгөөний улмаас бүртгэгдээгүй, доогуур орлоготой, ажилгүй өрхүүдийн хүүхдүүд багтдаг.

Гэртээ үлдсэн хүүхэд гэмтэх, гэртэйгээ шатаж амиа алдах зэрэг явдал гардаг. Өнгөрсөн онд НҮБ-ын Хүн амын сангийн судалгаагаар жилд 95 буюу сард дунджаар 15 хүүхэд энддэг гэсэн тоо гарсан. Энэ асуудлыг хүүхдүүдийг цэцэрлэгт бүрэн хамруулсны хүчинд шийдэж чадна. Тиймээс төрийн зүгээс арга зам, бодлого, журмыг эрэлхийлж эхэлсэн.

Өнгөрсөн жилээс УИХ-ын эмэгтэй гишүүдийн санаачлагаар хүүхэд харах үйлчилгээ, бичил цэцэрлэг гэсэн шийдлүүд яригдаж эхэллээ. Ерөнхийлөгчийн мөрийн хөтөлбөрт тусгасан. Хүүхэд харах үйлчилгээний тухай хуулийн төслийн ажлын хэсэг томилогдож төслийг иргэний танхимд танилцуулж хэлэлцүүллээ.

Намар болгон эцэг, эхчүүд хүүхдээ цэцэрлэгт өгөх гэж багагүй чирэгдэл гардаг. Энэ нь цэцэрлэгийн хүртээмжээс гадна 2008 оноос цэцэрлэгийн санхүүжилтыг төр зуун хувь даадаг болсонтой холбоотой. Хувийн цэцэрлэгүүдийн хувьд хувьсах зардлыг төрөөс авдаг бөгөөд улсын ачааллаас багагүй хөнгөлдөг.

Улаанбаатар хотод 200 гаруй хувийн цэцэрлэг байна. Жилд дунджаар 50 орчим тусгай зөвшөөрлийн хүсэлт ирдэг.

Цэцэрлэгт хамрагдаж чадаагүй хүүхдүүд сургуулийн өмнөх боловсрол болон бусад төрийн дэмжлэгийг авалгүй хохирдог. Тиймээс сургуулийн өмнөх боловсролын насны ангиллыг өөрчлөх нь зүйтэй гэж шийдсэн. Гурван наснаас эхлүүлж сургуулийн өмнөх боловсрол олгодог дэлхийн олон орны жишгийг хуулиндаа оруулж өгөх гарц олсон. Хэрэв зөвхөн 3-6 насны хүүхдүүдийг цэцэрлэгт хамруулна гэвэл бүгдийг нь хамруулах хүрэлцээ бий. Харин 1-3 насны хүүхдийг хүүхэд харах үйлчилгээнд хамруулъя гэсэн. Хуучнаар ясли гэж нэрлэдэг байсан. 1-3 настай хүүхдүүдийн эцэг, эх голдуу залуу хүмүүс байдаг учраас ажлаа хийж амьдралаа залгуулах хэрэгтэй. Хүүхэд харах үйлчилгээг хуульчилж өгснөөр тэдний ачааг хөнгөлөх бөгөөд нийгмийн өндөр ач холбогдолтой. Хэрэв ирэх зун хуулийг нь баталчихвал есдүгээр сараас хэрэгжүүлж эхлэх боломжтой.

3-6 насны хүүхдүүдийг заавал цэцэрлэгт хамруулдаг болсноор бага ангийн багш нарын ачаалал багасна. Учир нь сургуульд орж буй хүүхдүүд харилцан адилгүй бөгөөд мал дээр байсан, цэцэрлэгт яваагүй, гадаадаас ирсэн гээд янз бүр. Цэцэрлэгт хамрагдсан хүүхэд олуулаа тоглож, том хүнтэй харьцаж сурсан, багш гэж хэн гэдгийг мэддэг, өөрийгөө илэрхийлэх чадвартай, хувцсаа зөв өмсдөг, дуу шүлэг сурах чадамжтай, бичиг цаастай зөв харьцдаг гэх мэт төлөвшлийг хэдийнэ олсон байдаг.

- Томъёоллын хувьд хуулийн төсөл ямар нэртэй вэ?

Ясли хэмээх орос нэршлийг сольж “хүүхэд харах төв” гэж нэрлэхээр болсон. Харин хуулийн хувьд батлагдсан нэр одоохондоо алга. Ирэх хаврын чуулганаар хуулийн төслийг хэлэлцэж шийднэ гэж харж байна. Хууль батлагдвал залуу эцэг, эхчүүдэд ажлаа чөлөөтэй хийж, бүтээж, өрхийн орлогоо тогтвортой байлгах боломж бүрдэнэ. 2014 оныг “Гэр бүлийг дэмжих жил” болгосон нь ч үүнтэй холбоотой.

2009 онд жилд 17 барилгыг ашиглалтад өгч байсан бол 2012, 2013 оны байдлаар 30 гаран барилгыг барилаа.

Цэцэрлэгт явдаг хүүхдүүдийн 90 гаруй хувийнх нь эцэг, эх ямар нэгэн ажилтай. Үлдсэн 10 хувийг хайхрахгүй орхиж болохгүй.

Хуулийн төсөлд хүүхэд харах үйлчилгээг иргэн, аж ахуй нэгж, төрийн байгууллага эрхэлж болно гэсэн заалтуудыг тусгана. Хэрэв төрийн байгууллага дэргэдээ хүүхэд харах үйлчилгээтэй болвол ажилчин аав, ээжүүд ажилдаа ирэхдээ хүүхдээ хүргэчихээд тарахдаа аваад харьчих боломжтой болно. Ингэснээр бид хүртээмжийн асуудлыг зуун хувь шийдэж чадна.

- Сургуулийн өмнөх боловсролын сургалтын агуулгын асуудал ямар байна вэ?

Хүүхэд гэрээсээ тэс өөр нөхцөлд орохоор цочирддог. Сургалтын хатуу дүрэм, стандарттай байхаар хүүхдийн эрх зөрчигдөж эхэлдэг. Хүүхдийг хүсэхгүй байхад хооллох, унтуулах гэж оролддог хүмүүжлийн арга барил өнөө цагт тохирохгүй гэж үзэж байна. Хүсвэл хүүхэд тоглож л байг.

Хичээл гэхээсээ хүүхдийг хүссэнээр нь байлгах хэрэгтэй. Цэцэрлэгийн багш нарыг цаастай зууралдсан ажлаас салгах ёстой. Тэдний гол ажил хүүхдүүдтэй хамт байх. Ингэснээр багш нарын өөрийн гэр бүлд зарцуулах цаг нэмэгдэнэ. Багш хүүхэдтэй хамт байж, тэдэнтэй тоглох үүрэгтэй.

Хүүхдийг хүсэхгүй байхад хооллох, унтуулах гэж оролддог хүмүүжлийн арга барил өнөө цагт тохирохгүй гэж үзэж байна.

- Багшлах боловсон хүчний дутагдлыг яаж шийдэх вэ?

Хүүхэд харах үйлчилгээнд нийт 90 мянга гаруй нэг сар таван сартайгаас гурав хүртэлх насны хүүхэд хамрагдах төлөвтэй байна. Хүүхэд харах нэг төвд дээд тал нь 15 хүүхэдтэй хоёр хүн ажиллах тооцоотой. Тэгэхээр 19 000 ажлын байр бий болно. Жил бүр төгсөж буй 500-600 цэцэрлэгийн багшийн тоо хүрэлцэхгүй. Тиймээс гарц олохын тулд нэгдүгээрт шат шатны сургалтыг явуулах, хоёрдугаарт мэргэжлийн багш гэлтгүй тэтгэвэрт гарсан бага ангийн багш, ажлын туршлагатай 18-60 насны бусад хүмүүсийг сургалтанд хамруулж хүүхэд харах ажилд авах хэрэгтэй.

- Ердийнхөөс гадна тусгай зориулалтын хэдэн цэцэрлэг ажилладаг вэ?

Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхэдтэй ажиллах, хорин дөрвөн цагийн, сувилалын цэцэрлэг гэж бий. 24 цагийн 17 цэцэрлэг байдаг бөгөөд бүгд  Улаанбаатар хотод төвлөрсөн. Голдуу ээлжийн болон хөдөө орон нутагт ажилладаг хүмүүсийн хүүхдүүд хамрагддаг. Сувилалын цэцэрлэгийн хувьд улсын 10 дугаар цэцэрлэг, Сэлэнгэ аймгийн цэцэрлэг гэсэн хоёр цэцэрлэг ажилладаг. 186 дугаар цэцэрлэг хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдүүдтэй ажиллаад гурван жил болж байна.

Нэг зүйлийг онцлоход хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдүүдийг цэцэрлэгт хамруулахад оношилгооны том төв хэрэгтэй. Хүнд, хөнгөн хэлбэрийг тогтоосны дараа хаана хувиарлах, хэнд хариуцуулахыг шийддэг. Түүнчлэн тусгай зориулалттай цэцэрлэгийн багш нарын цалин, хоолны үнэ ахиу байдаг. Гэхдээ 24 цагийн зарим цэцэрлэг ердийн цэцэрлэгтэй адилхан санхүүжилттэй байсныг шалгалтаар илрүүлж зассан. Цаашдаа мэргэжлийн хяналтын байгууллагууд, боловсролын газрууд анхаарах ёстой.

- Сургуулийн өмнөх боловсролын олон хэлбэр бий болоод эхэллээ. Өнөөгийн эрх зүйн орчин нийцэж байна уу?

Боловсролын тухай хуулиудад өөрчлөлт оруулж хувийн цэцэрлэгийн хувьсах зардлыг төр даахаар болж, өмчийн хэлбэрийг харгалзахгүй багш бэлтгэх ажлыг нь хариуцдаг болсон. Гэхдээ одоогийн мөрдөж буй хуулиуд стандарт өндөр учраас зарим хувийн цэцэрлэгийн хувьд хүндээр тусдаг. Тухайлбал нэг хүүхдэд оногдох талбай болон тоглоомын талбайн хэмжээний стандартыг өөрчлөх хэрэгтэй юм байна.

- Гэр цэцэрлэг манай сургуулийн өмнөх боловсролын салбарт гарсан нэг ололт болж чадсан уу?

Гэр цэцэрлэгийн хүүхдүүдийн өвчлөл 10 хувьтай байхад, суурин газрынх 40 хувьтай гарсан.

Яг тийм. Гэр цэцэрлэгийг дулааны улиралд ажиллуулдаг байсныг больж 9-6 дугаар сар хүртэл тогтмолжуулах төлөвлөгөөтэй байна. Гэр цэцэрлэгийг ажиллуулаад дөрвөн жил боллоо. Завхан аймагт хийсэн судалгаагаар эрүүл мэндийн үзлэгээр гэр  цэцэрлэгийн хүүхдүүдийн өвчлөл 10 хувьтай байхад, суурин газрынх 40 хувьтай гарсан. Учир нь гэр агаарын солилцоо сайтай. Мөн хүүхдүүдийг монгол ахуйд ойр хүмүүжүүлж буй нь “Зөв монгол хүүхэд” хөтөлбөрийн зорилгод нийцдэг.

- Манай нөхцөлд байгууллагуудын дэргэд цэцэрлэг байгуулаад явах боломж бий юу ?

Ажилчин, албан хаагчдынхаа хүүхдүүдийг хамруулдаг хувийн цэцэрлэгтэй цөөн тооны аж ахуй нэгж бий. Гадны орнуудын туршлага ч бий. Бид энэ практикийг нэвтрүүлэхдээ төрийн байгууллагуудын дэргэд цэцэрлэг байгуулж, эрх зүйн орчин бий болгох нь зүйтэй гэж тогтсон. Зарим орнуудад төрийн бус байгууллагын шугамаар хэрэгждэг.