Хувиараа сүү цагаан идээний үйлдвэрлэл эрхлээд гурван жил болж байна. Жил бүр цагаан сарын үзэсгэлэн худалдаанд оролцож бүтээгдэхүүнээ борлуулдаг. Сүүлийн үед ЖДҮ-г дэмжиж байгаа үзэсгэлэнгүүд их зохиогдож байгаад баяртай байдаг. Гэхдээ цаашид төрөл төрлөөр нь тусад нь зохиож байвал зүгээр санагддаг. Түүнээс гадна ЖДҮ-ийн чиглэлээр суманд ирж байгаа зээлүүд бид нар жижиг үйлдвэрлэгчдэд олддоггүй. Дээгүүрээ томчууд нь хуваагаад авчихдаг юм байна лээ. Сум хөгжүүлэх сангийн зээлийг хөөцөлдөөд авахад хэцүү юм билээ. Гэхдээ бор зүрхээрээ болгож л байна. Энэ жилээс үйл ажиллагаагаа өргөжүүлэх санаатай байгаа. Бидний дэмжье гэвэл томоохон реклам сайтай үзэсгэлэнгүүдийг том хотод гэлгүй, сум дунд, аймаг дунд зохион байгуулж баймаар байна.

2010 оноос ЖДҮ-ийг дэмжих олон улсын төслөөс 10 сая төгрөгний зээл авч, хөдөө аж ахуй газар тариалангийн үйл ажиллагааг явуулж эхэлсэн. Ялангуяа малчдын өвс, хадлан, малын тэжээлийг бэлтгэх зорилготой ажилладаг. Агуулах үрийн склад, сумын нөөц фондыг бий болгосон, аюулгүйн фонд, тоног төхөөрөмж техникийг бий болгосон. Манайх улирлын чанартай болохоор хаврын тариалалт таван сараас эхэлж найман хүнийг ажилд авч, намар мөн ажиллуулдаг. Бид зэргэлдээх сумандаа үйлчилж үүнд 20 гаруй хүнийг ажлын байраар хангадаг. Төслийн хүрээнд маркетинг, бизнес, үр тариа тарих чиглэлээр 15 хүнийг сургалтад хамруулсан зэрэг үр дүнтэй ажилласан. Эхний ээлжинд ЖДҮ эрхлэхэд тоног төхөөрөмжийн асуудал их хүнд тусдаг байсан. Гэхдээ асуудлыг шийдэхийн тулд өөрсдөөсөө хөрөнгө гаргаж чадах чинээгээрээ авсан. Ер нь ЖДҮ-ийн зээл, хөтөлбөрийг яг хэрэгтэй байгаа эзэнд нь өгөх хэрэгтэй. Юм хиймээр байвч учраа олохгүй, хаана хандахаа мэдэхгүй байгаа хүнд л очих учиртай.

2010 оноос хойш малчдын орлогыг нэмэгдүүлэх, бэлчээрийн менежментийг сайжруулах зорилготойгоор анх байгуулагдсан. Одоо бол 470 гаруй малчдыг нэгтгэж чадсан. Сумынхаа ноос, сарлагын хөөврийг зуун хувь нэгтгэн түүхий эдээ борлуулж байгаа. Хамтарч борлуулсанаар малчид үр ашгаа өөрсдөө гар дээрээ авч байгаа юм. Цаашид аймаг орон нутагт ЖДҮ-г хөгжүүлэхэд саад бэрхшээлтэй зүйл бага ч гэлээ хоршооны тухайд ашгийнхаа 10 хувийг НӨАТ-д өгдөг нь дарамттай байдаг. Мөн ЖДҮ-ээр зээл өгөхдөө хугацаа нь богино, хүү нь өндөр байдаг болохоор сайн дэмжлэг болж чаддаггүй юм билээ. Ер нь хөдөө орон нутагт өгч байгаа зээл бага байдаг. Сум хөгжүүлэх сангаар таван сая төгрөгийн зээлээр таван хүнийг ажлын байртай болгох нь хэцүү шүү дээ. Тоног төхөөрөмж, гарч буй бүтээгдэхүүн нь яаж ч бодсон өндөр өртөгтэй. Түүнчлэн хоршоонд сум хөгжүүлэх сангаас зээл олгодоггүй болохоор дутагдалтай байгаа.

Монгол улсын хэмжээнд жижиг дунд үйлдвэрлэл, жижиг дунд бизнесийг хөгжүүлэх нь маш чухал. Бусад улс орнууд ч үүнийг хөгжүүлсэнээр хөгжиж чадсан байдаг. Гэхдээ хөгжүүлэхийн тулд ганцхан зүйл хийгээд бүтчихгүй. Хамгийн түрүүнд дотоодын зах зээлээ хамгаалах бодлого баримаар байна. Одоо бол хамгаалж байгаа ганц ч зүйл алга. Монголд хийж үйлдвэрлэж чадахаар бүх зүйлийг гаднаас хямдхан авчихаж байна. Гэтэл бид бүгдийг нь үйлдвэрлэж чадна ш дээ. ЖДҮ эрхлэхэд нэг саадтай зүйл нь банк санхүүгийн байгууллагын зээлийн хүү маш өндөр. Зээлийн хэмжээ нь бага. Барьцаа хөрөнгийг багаар үнэлж байна.

Манайх барилгын чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг. Төр засгаас жижиг дунд бизнесийг дэмжих хэрэгтэй байна. Манайх өнгөт тоосго хавтангийн материал үйлдвэрлэлийг хийдэг. Хүү багатай зээлээр дэмжмээр байна. Уг нь дэмжихэд их амархан санагддаг. Хамгийн дарамттай нь НӨАТ-ын татвар байдаг. 100 саяын борлуулалт хийсэн бол шууд 10 саяыг өгч байгаа. Ядаж 5 хувь болгомоор байна. Ингэвэл бүгд шударгаар төлөх байх.

2011 онд байгуулагдсан. Өөрийн гэсэн хүлэмжтэй, огурцы болон лууван байцаа, сонгиноо өөрсдөө тарьж, даршлан борлуулдаг. Манай үйлдвэрт 30 гаруй хүн ажилладаг томоохон үйлдвэр. Одоохондоо ЖДҮ-ийн ямар нэгэн зээлд хамрагдаагүй. Өөрсдийнхөөрөө явж байна. Харин өвлийн хүлэмжний төсөл орж ирсэн ч хэрэгжиж эхлээгүй байна. Ер нь улсаас өвлийн хүлэмжийг дэмжих шаардлагатай. Хэрвээ ингэвэл жилийн дөрвөн улиралд импортын бүтээгдэхүүнийг авахгүйгээр эх орноосоо авах боломж бүрдэнэ. Манайх өргөст хэмхний улиралд өдөрт хоёр тонн огурцы хураах хүчин чадалтай. Манай үйлдвэр 24 га хүлэмжийн талбайтай.

Манайх Хэнтий аймгийн Биндэр суманд сүү, сүүн бүтээгдэхүүний чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг компани. Байгуулагдаад арваад жил болсон. Хорин үнээтэй, сүү боловсруулах тоног төхөөрөмжтэй, хуучин сүүний заводын бааз дээр байгуулагдсан. Мөн Улаанбаатарт нэг борлуулалтын дэлгүүртэй. Хэнтийгээс зориулалтын машинаар сүүгээ татаж дэлгүүртээ борлуулдаг. Хөдөө борлуулалт муу учраас аль болох хот суурин газар борлуулж үзэсгэлэн байдлаар зохион байгуулах нь их зүгээр санагдлаа. Ер нь цаашид ЖДҮ хөгжүүлэхэд богино хугацааны зээлт бага хүүтэй зээлийг компани болон ЖДҮ эрхлэгчдэд ялгавартайгаар тохируулж олгох хэрэгтэй гэж боддог. Манай компани зээлийн батлан даалтын санд хамрагдаж, үйлдвэрлэлээ өргөтгөж гахай, тахиа шувууны аж ахуй байгуулахаар ажиллаж байна.

2007 оноос хойш ноос ноолуурын бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэл худалдааг хийж байна. Өнгөрсөн жил бид төсөл бичиж Чингис бондоос зээл авсан. Зээлийн мөнгө 11 сард орж ирээд, 12 сард Япон руу сүлжмэлийн хоёр машин авахаар захисан юм. Гэтэл он гарсан учир гаалийн татвараас чөлөөлүүлж чадалгүй одоо 20 сая төгрөг татварт өгөхөөр болчихоод машинаа гааль дээрээс авч чадахгүй гацчихаад байж байна. Тиймээс төр засгаас ЖДҮ-ийг дэмжие гэвэл энэ мэт зарим бодлого шийдвэрээ хооронд нь сайн уялдуулж, хөнгөлөлт чөлөөлөлтөө сайн зохицуулах хэрэгтэй. Тэр хуулийн хугацааг сунгаж өгнө үү. Яг манайх шиг асуудалтай дөрвөн компани дээр байгаа. Түүнээс гадна энэ жил хөрөнгө оруулалтын зээлэнд хамрагдах гээд төсөл бичиж байгаа. Манайх 15 хүн ажиллуулдаг. Тогтмол долоон хүн ажилладаг. Одоо хоёр машин ороод ирвэл дахиад дөрвөн хүнийг ажлын байртай болгоно. Гэхдээ бид төр засаг ингэсэнгүй гэж зүгээр суудаггүй өөрсдөө хичээвэл болно гэж боддог.

Үйлдвэрлэл эрхлээд 13 жил болж байна. Харин компани болоод дөрвөн жил болж байгаа. Манай үйлдвэр зуун хувийн ноолууран хувцас эдлэлүүд хийдэг. Тухайлбал хонины ноосон өмд, сарлагын өмд, цамц, ноолууран цамц гэх мэт. Төрийн зүгээс ЖДҮ-ийг хөгжүүлэхээр олон хөтөлбөрүүд зээл гаргалаа гэдэг ч бид бор зүрхээрээ л болгож байна. Харин хааяа нэг үзэсгэлэнд л оролцуулдаг. Одоогийн байдлаар зээлийн батлан даалтын санд хамрагдах гээд бүртгүүлчихсэн байгаа. Хөөцөлдөөд л байна, бүтэх эсэхийг мэдэхгүй юм. Бид 10 гаруй хүнийг ажлын байраар хангаж ажиллуулж байна. ЖДҮ эрхлэхэд хамгийн саадтай зүйл нь татвар. Саяхан манайх тоног төхөөрөмж оруулж ирэх гэтэл гааль дээр 16 сая төгрөг нэхээд гацаачихлаа. Тиймээс гаалийн татвараас чөлөөлөх арга хэмжээг сунгаж өгөхийг хүсч байна. Нэг жилээр биш, хоёр жилээр болгочихвол хүмүүс хөл дээрээ босчих боломжтой.

орон нутагт ЖДҮйлдвэрлэл хөгжүүлэх боломж их байна. Манай сум Дархан -уул аймгаас 30 км байдаг. Хүлэмжийн аж ахуйг парклаж байгуулах иргэдийн санал их байдаг. хөдөлмөрөө хоршоод хүлэмжийн аж ахуйг эрхэлж Дархан- уул аймаг төдийгүй нарийн ногооны зах зээл дэх нэр төрлийг олшруулах сонголт хийх боломжийг хэрэглэгчдэд нээж өгөх гэсэн санаа их байна. бид дэмжиж 2014 онд 30 га газрыг олгохоор төлөвлөж байна. хамтарч ажиллах дотоодын аж ахуйн нэгжүүдтэй хамтарч ажиллана. Мөн олон улсын адал явдалт аяла жуулчалыг хөгжүүлмээр байна

жижиг дунд үйлдвэрлэл эрхлэхэд алслагдсан хөдөө орон нутаг, сумд энэ үйл ажиллагааг эрхлэхэд бэрхшээлтэй байна. ЖДҮ эрхлэх гээд төсөл зээл хөөцөлдөхөөр шийдвэрлэж өгөхгүй удаадаг, орлог ихтэй, эсвэл хамаатан садан, танил талаа харж шийдэж байна.