Өчигдрөөс эхлэн ХАХНХЯ-наас өрхийн амьжиргааны мэдээллийн нэгдсэн сан бүрдүүлэх судалгааг улсын хэмжээнд явуулж байна. Энэ ажлын зорилго, өрх, иргэдийн анхаарах асуудлын талаар УИХ-ын гишүүн, ХАХНХ-ын сайд С.Эрдэнэтэй ярилцсан юм.

-Танд энэ өдрийн мэнд хүргэе. Та манай сонины уншигчдад ойрын үед танай яамнаас хэрэгжүүлж байгаа үйл ажиллагааны талаар товчхон танилцуулна уу?

-Шинэчлэлийн Засгийн газар анх удаа хүн амын хөгжлийг төрийн бодлогын хэмжээнд авч үзсэнээр өнөөдөр манай яам хоёр үндсэн том зорилтын хүрээнд ажиллаж байна. Энэ нь нэгдүгээрт хүн амын хөгжлийн асуудал юм. Монгол Улс хүн амын бодлогын баримт бичгийг 2004 онд гаргасан. Гэвч нийгэм, эдийн засгийн ямар нэгэн шийдвэр гаргахдаа энэ асуудлаа нэг ч удаа харж, ач холбогдол өгч байгаагүй.

Нилээд тунхаглалын шинжтэй баримт бичиг байсан. Бодлогын зорилго, зорилт хэт ерөнхий, асуудал шийдвэрлэхэд буюу үр дүнд чиглээгүй, бодлогыг хэрэгжүүлэх арга зам, түүнийг үнэлж дүгнэх механизмыг зааж өгөөгүй, салбар хоорондын зохицуулалтыг тусгаагүй зэрэг дутагдалтай байсан.

Манай яам хүн амын бүлэг тус бүрт чиглэсэн чуулган хэлэлцүүлэг хийж, хүн амын бүлгүүдийн хэрэгцээ шаардлага, санал шүүмжийг ул суурьтайгаар судлан, тооцоо судалгааны үндсэн дээр Хүн амын хөгжлийн цогц бодлогын төслийг боловсруулж. Засгийн газар, УИХ-аар хэлэлцүүлэхэд бэлэн болгоод байна,

Ер нь хүн амын хөгжлийн бодлого нь гэр бүлийн хөгжлийн бодлогод суурилах юм. Гэр бүлээс хамааралгүй хүн гэж байдаггүй. Нөгөө нэг асуудал нь иргэдийн нийгмийн баталгааг хангах, нийгмийн хамгааллыг сайжруулах асуудал бол манай яамны чухал чиг үүрэг юм. Энэ онд Ажилласан жил, тэтгэврийн даатгалын шимтгэлийг нөхөн тооцох тухай хуулийг хэрэгжүүлж 495,0 мянган иргэний ажилласан хугацааг 11 хүртэл жилээр нэмэгдүүлэн нөхөн тооцлоо.

Эрүүл мэндийн даатгалыг хөгжүүлэх урт хугацааны стратегийг Засгийн газраар батлууллаа. Одоо Иргэний эрүүл мэндийн даатгалын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төслийг боловсруулж УИХ- ын намрын чуулганаар хэлэлцүүлж байна, Цаашдаа энэ Засгийн газрын бүрэн эрхийн дөрвөн жилийн хугацаанд багтаж, нийгмийн даатгалын тогтолцооны шинэчлэлийг хийхээр төлөвлөн, хууль эрх зүйн орчинг шинэчлэн боловсруулах, судалгаа шинжилгээний ажлууд хийгдэж байна.

Ер нь Монгол Улсын иргэн бүр тэтгэврийн насанд хүрэх, өвдөх, төрөх, тэжээгчээ алдах зэргээр орлогын хомсдол, эрсдэлд орсон үед төр, нийгмийн зүгээс үзүүлэх нийгмийн баталгааг бүрэн хангах эрх зүйн орчинтой болно гэж үзэж байна. Түүнчлэн хүүхэд бүрийн хөгжил, хүн амын өсөлтийг дэмжих үүднээс Хүүхдийн мөнгө хөтөлбөрийг шинэчлэлийн Засгийн газар байгуулагдсан цагаасаа хүүхэд бүрд олгож байна.

Засгийн газрын үйл ажиллагааны хөтөлбөрт зорилтот бүлэгт чиглэсэн нийгмийн халамжийн бодлого хэрэгжүүлэх зорилтыг тусгасан. Иймд төрөөс зайлшгүй харж хандах шаардлагатай ахмад настан, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд, өнчин хүүхдүүд зэрэг хүн амын бүлгүүдэд төрөөс үзүүлэх нийгмийн халамжийн тэтгэвэр, тэтгэмж, тусламж үйлчилгээг хүртээмжтэй байдлаар хүргэхийг зорьж байна.

Түүнээс гадна нийгмийн халамжийн дэмжлэг туслалцаа зайлшгүй шаардлагатай өрхийн гишүүн иргэнийг зөв тодорхойлж, тэдний амьжиргаанд дэмжлэг үзүүлж ядуурлаас гаргах, хүүхдүүдийг нь боловсролд хамруулж хөгжүүлэх, улмаар үе дамжсан ядуурал бий болгохоос урьдчилан сэргийлэх бодлогыг хэрэгжүүлэх нь чухал байна. Иймд Засгийн газрын 2013 оны 269 дүгээр тогтоолын дагуу орон нутгийн Засаг дарга нартай хамтран Өрхийн амьжиргааны түвшинг тогтоох судалгааг улсын хэмжээнд явуулах ажлыг өнөөдрөөс эхлүүлж байна.

-Энэ судалгааны зорилго юу вэ? Судалгаа хэдий хугацаанд үргэлжлэх вэ?

-Өрхийн амьжиргааны түвшинг тодорхойлох улсын хэмжээний судалгааны зорилго нь Монгол Улсын өрх, иргэний амьжиргааны түвшний нэгдсэн мэдээллийн цахим санг бүрдүүлэх явдал юм. Цахим мэдээллийн санд Монгол улсын өрх, иргэн бүрийн мэдээллийг овог нэр, регистрийн дугаар, гэрийн хаяг, нас, хүйс, ажил эрхлэлт, боловсролын түвшин, хүүхдийн сургууль, цэцэрлэгт хамрагдалт, орон сууцны нөхцөл зэрэг төрөл бүрийн үзүүлэлтээр багтаана.

Судалгааны үр дүнг үндэслэн төрөөс үзүүлэх аливаа төрлийн нийгмийн тусламж, үйлчилгээнд хамруулах өрх иргэнийг тодорхойлох, ядуурлыг бууруулах болон өрхийн амьжиргааг дээшлүүлэх хөтөлбөрүүдийн уялдаа зохицуулалтуудыг хангах, нийт өрх, иргэнд үзүүлэх төрийн үйлчилгээг төлөвлөх хэрэгжүүлэхдээ ашиглах бүрэн боломжтой. Мэдээллийг улсын хэмжээгээр эсхүл аймаг, нийслэл, дүүрэг, сум, хороогоор нь ямар ч байдлаар ялган гаргах боломжтой болно,

Манай яамны харьяа Засгийн газрын хэрэгжүүлэгч агентлаг Нийгмийн халамж үйлчилгээний ерөнхий газар судалгааны бэлтгэл ажлыг хангаж, судалгааг аймаг, дүүргийн Засаг даргын тамгын газартай хамтран зохион байгуулж байна, Судалгааны мэдээлэл цуглуулах ажлыг өнөөдрөөс буюу 11 дүгээр сарын 25-ны өдрийн өглөөний 8.00 цагаас орон даяар нэгэн зэрэг эхлүүлж, 2013 оны 12 дугаар сарын 09-ны өдрийн 22.00 цагт дуусгах юм.

-Энэ судалгааг өмнө нь хийж байсан уу? Судалгааны бэлтгэл ажил хангагдсан уу?

-Орлогыг орлуулан тооцох аргаар өрхийн амьжиргааны түвшинг тодорхойлох судалгааг 2010-2012 онд явуулсан. Өмнөх судалгааг явуулахдаа нийт өрхүүдийг хамруулаагүй, нийгмийн халамжийн дэмжлэг туслалцаа зайлшгүй шаардлагатай олон өрх, иргэнийг орхигдуулсан тухай гомдол санал их гардаг.

Судалгааны ажлыг хариуцсан зөвлөх, судалгааны багийн ахлагч 826 хүн, 21 аймаг, 9 дүүрэгт айлуудаар явж судалгаа хийх 4950 хүн, айлуудаас ирсэн мэдээллийг шивж, цахим хэлбэрт оруулах 471 хүн, судлаач нарыг дагуулж явах хөтөч 2314 хүн, жолооч 1038 хүн ажиллахаар байна.

Мөн орон нутгийн Засаг захиргааны ажилтнуудыг оруулалгүй их дээд сургууль, төрийн бус байгууллагаар дамжуулан оюутнуудыг айлуудаар их явуулж, бүрэн бус, чанарын шаардлага хангаагүй мэдээлэл цуглуулсан явдал. Иймд Засгийн газрын 269 дүгээр тогтоолын дагуу улсын хэмжээнд судалгаа явуулахдаа орон нутгийн Засаг дарга нартай хамтран орон нутгийн оролцоог маш сайн хангаж ажиллаж байна.

Хэд хэдэн удаа аймаг, дүүргийн Засаг дарга нарт зөвлөмж хүргүүлсэн. Бүх аймгийн Засаг дарга нар идэвхитэй оролцож, судалгааны зардлыг аймгийнхаа Иргэдийн төлөөлөгчдийн хурлаар хэлэлцүүлэн баталсан. 21 аймаг, 9 дүүргийн Засаг даргын тамгын газрын дэргэд энэ судалгааг зохион байгуулах ажлын хэсэг байгуулагдан судалгааны бэлтгэл ажил эхлэхээсмэдээлэл цуглуулж дуусах хүртэлх хугацааны үйл ажиллагааны нарийн төлөвлөгөө гарган ажиллаж байна.

Өөрөөр хэлбэл нийслэл, аймаг, орон нутгийн оролцоо сайн хангагдаж, дүүрэг, орон нутаг нь өөрсдөө судалгааны ажилд хариуцлагатай оролцож байна. Манай яам нийгмийн халамжийн харьяа газар, хэлтсүүд бүх түвшинд сургалт хийсэн ба орон нутагт айл өрхөөр явж судалгаа хийх хүмүүсийг ч тусгайлан бэлдсэн байгаа.

Судалгааны аргачлалыг Үндэсний статистикийн хорооны дарга, Хүн амын хөгжил, нийгмийн хамгааллын сайдын хамтарсан тушаалаар байгуулагдсан ажлын хэсэг, дотоод, гадаадын зөвлөхүүдийн хамт боловсруулсан. Аргачлалыг улсын хэмжээнд 8000 гаруй өрхөд гурван удаа туршин сайжруулж, шинэчилсэн аргачлалыг бид Үндэсний статистикийн хороотой хамтран баталсан.

Судалгааны бэлтгэл ажлын хүрээнд улсын хэмжээнд бүх өрхийн жагсаалтыг гаргасан. Бүх аймаг, сум, дүүрэг баг, хорооны өрхүүдийн газрын зураг бэлэн болсон. Судлаач нар айл, өрх нэг бүрээр орж өрхийн гишүүн бүрийн талаар судалгаа авна. Судалгааны бэлтгэл ажил бүрэн хангагдсан.

-Судалгаанд ямар хүмүүс оролцож байна вэ? Айлуудаас судалгааг ямар хүмүүс явж авах вэ?

-Судалгааны ажлыг зохион байгуулах бэлтгэл ажлыг хангах хүрээнд улсын хэмжээнд бүх судлаач, судалгааны багийн ахлагч, мэдээлэл шивэгч, орон нутгийн төрийн байгууллагын ажилтнууд зэрэг нийт 10000 гаруй хунд шинээр батлагдсан өрхийн амьжиргааны түвшин тогтоох судалгааны аргачлал, судалгааг хэрхэн авах чиглэлээр сургалт зохион байгууллаа.

Айл өрх, иргэдийн хувьд судалгаанд идэвхитэй оролцох нь иргэнийхээ хувьд улс орныхоо хөгжилд оруулж буй томоохон хувь нэмэр.

Улсын хэмжээний томоохон судалгаа учраас аймаг, дүүрэг бүрт судалгааны ажлыг хариуцсан зөвлөх, судалгааны багийн ахлагч 826 хүн, 21 аймаг, 9 дүүрэгт айлуудаар явж судалгаа хийх 4950 хүн, айлуудаас ирсэн мэдээллийг шивж, цахим хэлбэрт оруулах 471 хүн, судлаач нарыг дагуулж явах хөтөч 2314 хүн, жолооч 1038 хүн ажиллахаар байна.

Судлаач бүрт цүнх болон бусад хэрэглэгдэхүүнийг бэлдэж өгсөн ба судалгааны багийн ахлагч, судлаач, мэдээлэл шивэгч, хөтөч, жолооч нарыг бүртгэлжүүлж хүн тус бүртэй гэрээ байгуулсан. Судлаач нарыг сум, хороо, дүүргийн Засаг дарга нараас санал болгосон хүмүүсээс боловсрол, бичиг үсгийн чадамж, харилцааны соёл зэрэг үзүүлэлтээр шалгаруулан авсан.

Нийслэлийн хувьд айлуудаас судалгаа авах судлаач нарт ерөнхий боловсролын сургуулийн багш нар нилээд хувийг эзлэн оролцож байгаа. Айлуудаас орж судалгаа авах хүнд тусгай тамга тэмдэгтэй үнэмлэх олгосон бөгөөд судалгааг авахаар итгэмжлэгдсэн хүн байна. Судалгаа авахдаа тусгай маягтын дагуу асуулт тавьж, хариулт авах юм.

-Иргэд, айл өрхүүдийн зүгээс энэ үед юуг анхаарах вэ?

-Юуны өмнө тухайн судлаачийн судалгааг хийх эрх, бичиг баримтыг асууж шалгах хэрэгтэй. Судлаач нартаа ч гэсэн бид эхлээд үнэмлэх, бичиг баримтаа үзүүлж, судалгааны зорилгын талаар танилцуулахыг зөвлөж, сургасан. Судалгааг өрхийн насанд хүрсэн гишүүнээс авах ёстой.

Судалгаа авах үеэр айл өрхүүд өрхийн гишүүдийнхээ иргэний үнэмлэх, түүнтэй адилтгах бичиг баримтыг гэртээ нэг дор цуглуулан судлаач судалгаа авахаар орж ирэхэд түүнд үзүүлэхэд бэлэн байлгахад анхаарах хэрэгтэй.

Судалгаанд өрхийн гишүүн бүрийн овог, нэр, регистрийн дугаар шаардлагатай. Иймээс судалгаа авах үеэр айл өрхүүд өрхийн гишүүдийнхээ иргэний үнэмлэх, түүнтэй адилтгах бичиг баримтыг гэртээ нэг дор цуглуулан судлаач судалгаа авахаар орж ирэхэд түүнд үзүүлэхэд бэлэн байлгахад анхаарах хэрэгтэй байна.

Гэр хорооллын айл өрхүүдийн хувьд энэ хугацаанд нохойгоо уяж, судлаачийн аюулгүй байдлыг хангахад анхаарах хэрэгтэй юм. Айлуудаар явах судлаач нарт айлуудыг нь олоход туслах хөтөч ажиллана. Мөн судалгааны үеэр цагдаагийн байгууллага бэлэн байдалтай ажиллах юм. Иргэдийн хувьд судлаач нараас бичиг баримтыг нь сайн шалгасны дараагаар гэртээ оруулах хэрэгтэй.

Мөн иргэд судалгааны асуултад үнэн зөв, тодорхой хариулах нь чухал байгаа юм. Бид мэдээллийн үнэн зөв байдлыг захиргааны бусад мэдээлэлтэй тулган шалгах арга хэмжээг мөн давхар авахаар төлөвлөж байна. Айл өрх, иргэдийн хувьд энэ судалгаанд идэвхитэй оролцох нь иргэнийхээ хувьд улс орныхоо хөгжилд оруулж байгаа томоохон хувь нэмэр гэж болох юм.

-Өрхийн амьжиргааны түвшний цахим мэдээллийн цахим санг хэзээ бүрдүүлж дуусах вэ?

-Мэдээллийн онлайн программыг энэхүү Өрхийн амьжиргааны түвшний цахим мэдээллийн санд зориулан тусгайлан боловсруулсан байгаа. Судалгааны ур дүнд цуглуулах мэдээллийг цаасан болон цахим хэлбэрээр хүлээн авч, өрхийн мэдээллийн цахим сандаа бүртгэнэ.

Иргэдийн шинэчилсэн бүртгэлд үндэслэсэн Хүний хөгжил сангийн мэдээлэл болон захиргааны бусад мэдээлэлтэй энэхүү шинэ мэдээллийн сангийн мэдээллийг тулган давхардал зөрчлийг шалгах боломжтой.

Бид энэ судалгааны үр дүнд Орлогыг орлуулан тооцох аргаар өрх, иргэний амьжиргааны түвшний үнэлгээг хийж, үр дүнг үндэслэн төрөөс үзүүлэх аливаа төрлийн нийгмийн тусламж, үйлчилгээнд хамруулах өрх иргэнийг тодорхойлох өрхийн амьжиргааны түвшний үндэсний хэмжээний нэгдсэн цахим мэдээллийн санг бүрдүүлж 2014 оны 1 дүгээр улиралдаа багтаан программ хангамжийг ашиглалтад оруулж дуусах юм.