УИХ-ын гишүүн, Эдийн засгийн байнгын хорооны дарга Б.Гарамгайбаатартай ярилцлаа.

-Монгол Улсын 2014 оны төсөв маргааш (өнөөдөр) батлагдах байх. Таны хувьд ирэх оны төсвийг хэрхэн харж байгаа вэ. Хүн бүр л сайн, муу янз бүрээр ярьж байгаа харагдсан?

-Өмнөх төсвийг хөөсөрсөн төсөв байна гэдгийг Ерөнхий сайд хэлсэн. 2014 оны төсвийг эдийн засгийн нөхцөл байдал, гадаад дотоод орчин гээд бүхий л боломжийг харгалзан үзэж тодорхой хэмнэлт гаргасан төсөв дахин орж ирлээ. Томоохон бүтээн байгуулалтуудыг олноор нь царцаасан төсөв болж байгааг харцгааж байгаа байх. Лхагва гаригт төсвийн хоёр дахь хэлэлцүүлэг болж, зарчмын зөрүүтэй томъёоллоор санал хураалт явагдлаа.

Энэ удаагийн төсвийн нэг онцлог нь намын бүлгүүд бүхий л асуудлуудаа багцалж, чухал шаардлагатай төсвүүдээ оруулъя гэсэн санаан дээр санал нэгдэж ажилласан. Тиймээс ажлын хэсэг гарч бүлгүүд дээр ярилцаж тохирсон асуудлуудаа нэгтгэн Төсвийн байнгын хороонд оруулах зарчмаар явлаа.

УИХ-ын гишүүд өөрсдийнхөө тойрогт бүтээн байгуулалт хийх, гишүүнийхээ хувиар төсөвт янз бүрийн байдлаар ажил хийхээр төсөвт хөрөнгө суулгадаг байсан бол энэ удаагийн төсөв дээр уг байдал хумигдсан.

Төсвийн хоёр дахь хэлэлцүүлгийг ажиглаж байхад урьд өмнөх төсвөөс харьцангуй боломжийн хэлбэрт шилжсэн боловч Ч.Улаан сайдын хэлдгээр шахсан бяслаг шиг төсөв хараахан болж чадсангүй.

-Юуны үндсэн дээрээс та ингэж бодох болов?

-Төсвийн байнгын хорооноос гарсан 100 гаруй саналын томъёоллоор санал хураалгалаа. Хэдийгээр үндсэн бүтээн байгуулалтын төсвийг царцааж байгаа мэт боловч хажуугаар нь УИХ-ын гишүүдийн лобби хийсэн төсөв орж ирсэн. Тэр утгаар нь шахсан бяслаг шиг төсөв болж чадсангүй гэж байгаа юм.

Өнөөдөр төсөв хүндрэлтэй гээд гол гол бүтээн байгуулалтууд болох эмнэлэг, сургууль, цэцэрлэг, соёлын төвийн байгууламжуудын төсвийг царцааж байхад УИХ-ын гишүүдийн зардлыг нэмж байгаа нь надад таалагдаагүй. Учир нь 2012 оны сонгуульд АН орохдоо өмнөх УИХ-ын гишүүдийн тэрбум тэрбумаар авч хэрэглэдэг мөнгийг бид авахгүй, тэгж мөнгө авах нь буруу гэдгийг ярьцгааж байсан.

Гэтэл харамсалтай нь тэр мөнгийг эрүүлж авах санаачилга гаргаж чуулганаар батлагдаж байгаа нь харамсалтай. Ингэснээр иргэдэд сайн талаас нь үзүүлэх үзүүлэлтүүдийг алга болгож байгаа юм. Үүнд би үнэхээр харамсаж байна.

-Зарим гишүүд төсөв лоббидсон гэлээ. Үүнийгээ дэлгэрүүлэхгүй юу?

Тухайн тойргоос сонгогдсон гишүүдийн лобби орсон гэдэг нь мэдрэгдэж байна

-УИХ-ын гишүүд өөрсдийн тойрогт эсвэл тодорхой салбарт хөрөнгө оруулалт авах талаар ажилладаг нь үнэн. Энэ бол байх ёстой үзэгдэл юм. Өнөөдрийн хувьд бид зөв газрууддаа л хөрөнгө оруулах хэрэгтэй байна.

Ач холбогдол багатай зүйлд хөрөнгө оруулахыг түр хойш нь тавья гэдэг дээр бүгд санал нэгдэн уг төсвийг оруулж ирсэн гэж ойлгоод байгаа. Гэтэл орж ирсэн зарим төсөв дээр нь авто машин авах, зарим газрын дээвэр, байрны засал гэх мэт зүйлс маш ихээр орж ирсэн нь сонин санагдаж байгаа юм.

Тиймээс тухайн тойргоос сонгогдсон гишүүдийн лобби орсон гэдэг нь мэдрэгдэж байна.

-Тэгэхээр ямар хүмүүс лобби хийсэн байх магадлалтай байна вэ?

-Намын бүлгүүдээс гарсан ажлын хэсэгт ойр байсан, Төсвийн байнгын хороотой ойр ажилласан гишүүд өөрсдийн тойргийн төсвүүдийг авч үлдэж чадсан байна лээ. Тэд бол эх орноо бодолгүй тухайн тойргоо бодож, 2016 оны УИХ-д дахин нэр дэвших замаа засах зарчмаар үүнийг хийсэн.

Түүнээс биш улс орныхоо өнөөгийн эдийн засгийн нөхцөл байдалд тулгуурласан бол үүнд гомдол тээгээд яриад байх зүйл байхгүй. Уг нь ирэх оны төсвийн төсөл тун аятайхан ороод ирчих боломж байсан. Харамсалтай нь төсөв батлагдахын өмнө гишүүдийн лобби ихээр орсон тул олон жил батлагдаж ирсэн өмнөх төсвүүдийн хэмжээнд л гарч ирж байна.

-Ирэх оны төсвийг хоёр том нам тохироо хийгээд шийдчихлээ. Чуулганаар гар өргөөд баталчих байх гэсэн хардлага байна. С.Дэмбэрэл гишүүн үүнтэй агаар нэгэн ярилцлага өгсөн байна лээ?

-Хоёр нам биш юм аа. "Шударга ёс" эвслийн бүлэг ч мөн тохиролцсон. Уг намууд зөв төсөв гаргах тал дээр тохирох байсан юм. Харамсалтай нь үүнийгээ хангалттай хийж чадсангүй.

-Төсөв танаж байгаа энэ үед оюутнуудын тэтгэлэг 70200 төгрөгийг баталчихлаа. Заавал мөнгө өгөх шаардлага байсан юм уу?

-Энэ бол Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн санаачилсан хуулийн төсөл. Мэдээж оюутнуудад хавтгайруулсан тэтгэмж өгдгийг болиуллаа гэж ойлгож байна.

Энэ олон их, дээд сургуулиудыг шалгуур үзүүлэлтүүдээр цензурдэж, тухайн сургууль төгссөн оюутнууд нь ажлын байраар хангагдсан эсэхийг харгалзан стандарт хэм хэмжээг тавьж олгох нь зөв. Монголчууд үр хүүхдээ боловсролтой болгохыг эрмэлздэг. Тэр дундаа хөдөөний малчид ямар ч байсан сургуулийн бараа харуулах зорилгоор өөрсдийн цаг наргүй ажилласан хураасан хөрөнгөнөөсөө тасдаж өгсөөр байгаа. Гэтэл хүүхдүүд нь орох ёстой сургуульдаа орж чадалгүй завсрын нэг сургууль нэртэй байгууллага руу хөрөнгө оруулалт ихээр хийх болсон.

Мөнгийг нь авсан хэрнээ чанартай бүтээгдэхүүн гаргаж чадахгүй байгааг стандартад оруулах хэрэгтэй. Өмнө нь социализмын хувьд онц сурдаг оюутнуудад сургалтын амжилтаар нь Д.Сүхбаатарын нэрэмжит цалин хүртэл өгч байсан. Тодорхой шалгуур үзүүлэлтүүдээр оюутнуудын мөнгийг олгох нь зөв.

Хавтгайруулан тэтгэмж олгох нь буруу гэдгийг оюутнууд ч ойлгож байгаа байх. Ямартай ч төсөвт 70200 төгрөгийг нь суулгачихсан юм чинь өгөх л байлгүй. Үүнийхээ наад, цаадахыг тооцоолсон биз дээ. Магадгүй энэ нь боловсролыг дэмжих нэг арга байсан байж болно.

-Өнөөдрийн дотор төсөв батлагдахгүй бол УИХ тарах ёстой гэсэн яриа гараад байгаа. Дүрэм журамдаа тэгээд заасан байдаг уу?

-Тийм зүйл яригдаж байдаг юм. Үүнийг нь сонирхоод үзтэл хуулин дээрээ тийм заалт байдаггүй юм билээ. Төсвөө баталж чадахгүй хоёрын хооронд түүхий төсөв баталснаас батлаагүй нь дээр биз дээ.

Өчигдөр гурав дахь хэлэлцүүлэг явагдаад өнөөдөр дөрөв, тав дахь хэлэлцүүлэг явагдаад төсөв батлагдчих байх. Хоёр дахь хэлэлцүүлгээр 2014 оны төсвийг ерөнхийд нь базчихсан. Тиймээс үүгээрээ батлагдаад явчих биз.

-Төсөв батлагдахаас өмнө өөрчлөх боломжтой зүйлс байна уу?

-Одоо ямар ч асуудал байхгүй. Бүх зүйл өнгөрсөн. 2014 оны батлагддагаараа батлагдаж, дараа нь хүмүүс Ч.Улаан сайдын хэлснээр шүүсийг нь шахсан бяслаг шиг болж уу, үгүй юу гэдгийг судлаач, эдийн засагчид дүн шинжилгээ өгөх байх. Төсөв энэ сарын 15-ндаа батлагдах нь тодорхой.

-Ирэх оны төсөв дээр та сэтгэл дундуур байгаа юм аа даа?

-Шулуухан хэлэхэд ирэх оны төсөвт үнэхээр сэтгэл дундуур байна. Бид зөв зүйлдээ хөрөнгө оруулалт хийсэн үү гэдэг нь л эргэлзээтэй санагдаад байгаа юм. Би бол тэгж чадаагүй гэж хэлнэ.

-МАН-ын бүлгийнхэн Монгол Улсын эдийн засаг хүнд байна хурдан босох хэрэгтэй хэмээн зогсоо зайгүй хэлж байсан. Гэтэл намын бүлгээрээ цалин, тэтгэвэр, тэтгэмжийг 25-30 хувиар зайлшгүй нэмэх шаардлагатай гэсэн нь өмнөх ярьж байсан зүйлстэйгээ зөрчилдөж байгаа мэт санагдсан?

МАН барууны чиглэлээр явж байгаад өнөөдөр гэнэтхэн социал демократ үзэлтэй болж байгаа

-МАН аль өнцгөөс нь тооцож, ярьж байгааг би мэдэхгүй. Гэхдээ МАН социал демократ буюу зүүний үзлийг баримталдаг гэдгээ өөрсдөө зарласан. Харин Ардчилсан нам либерал буюу баруун чиглэлийн үзэлтэй. Манай намын хувьд тухайн улсын иргэн өөрөө хөдөлмөрлөж ахуй амьдралаа дээшлүүлэхэд эрхзүйн талаас нь хангаж өгөх үүрэгтэй.

Тэгвэл МАН халамж, тэтгэмж, тэтгэлэг өгдөг чиглэлийг баримталдаг. Өмнө нь МАН барууны чиглэлээр явж байгаад өнөөдөр гэнэтхэн социал демократ үзэлтэй болж байгаа байх. Төсөв хэлэлцэж байх үед ард олныхоо төлөө ингэж ажиллах гэж оролдож байна шүү гэдгээ илэрхийлэх гэсэн оролдлого байх л даа.

Түүнээс үнэн чанартаа эдийн засгийн нөхцөл байдал нэг өдөр л ийм болчихоогүй. Олон жилийн турш ужгирсан систем явсаар өнөөдөр ийм байдалд хүргэсэн. Энэ нь гадна, дотно зах зээлийн байдалд ил болоод гарч ирсэн юм. Ардчилсан нам та нарын аманд хоол халбагадан өгч, таны гэрийг бид сайхан болгож өгч чадахгүй.

Энэ бол таны асуудал. Харин гэр орноо сайхан болгож, үр хүүхдээ сайн сайхан хүмүүжүүлэх нөхцөлийг бүрдүүлж өгөхийн төлөө ажиллана. Та бол баян байж болохгүй, бүх хүмүүс нэг хэмжээний өндөртэй, өргөн, нарийн байх ёстой гэдэг нь МАН-ын зарчим нөхцөл юм. Өмнө нь бид энэ зовлонг туулаад өнгөрсөн. МАН-ын намын бодлого нь социалист бодлого.

-Намын тань журмын нөхөр Р.Амаржаргал гишүүн чуулган дээр гишүүнийхээ бүрэн эрхээс татгалзахад бэлэн гэж байсан. Р.Амаржаргал гишүүний дараа та мөн Байнгын хорооны даргын ажлаа өгөхдөө харамсахгүй гэдгээ илэрхийлсэн. Гэтэл Амаржаргал гишүүн УИХ-ын даргад гишүүний бүрэн эрхээсээ түтгэлзэж буйгаа илэрхийлэн өргөдөл өгсөн...

-Р.Амаржаргал гишүүнийг УИХ-ын даргад өргөдлөө өгсөн гэдгийг хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээс л харсан. Гишүүнтэй нүүр тулаад уулзсан зүйл алга. Монгол Улсад үнэхээр хэрэгтэй эдийн засагч, улстөрч хүн ийм сонголт хийж байгаа нь туйлын харамсалтай хэрэг.

Амаржаргал гишүүн учир шалтгаантай болоод л ийм шийдвэр гаргасан байх. Өөрөө хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүдээр цаг тухай бүрт нь өөрийн санаа бодлоо илэрхийлж байсан. Уг нөхцөл байдлууд нь даамжирсан тул өөрийнхөө сонголтыг хийсэн байж магадгүй.

Миний хувьд Эдийн засгийн байнгын хорооны даргын ажлыг муу хийгээд манай байнгын хороогоор хэлэлцэгдэж байгаа хуулиуд дутуу, дулимаг гарч байна гэж УИХ-ын гишүүд үзэж буй бол Байнгын хорооны даргыг солих эрх нь нээлттэй байгаа.

Тиймээс миний хувьд Байнгын хорооны даргын суудалтай зууралдаад байх шаардлага байхгүй гэдгээ хэлсэн юм. Өнөөдөр миний бодлоор Эдийн засгийн байнгын хороо боломжийн хэмжээнд ажлаа явуулж байна. Хийх ёстой ажлуудаа хуулийнхаа хүрээнд хийж байгаа гэж бодож байгаа шүү. Хүмүүс над шиг бодолгүй байгаа бол сольж болно. Байнгын хорооны даргын суудлыг өгчихлөө гээд надад харамсаад байх зүйл алга.

Б.Гарамгайбаатар: Шулуухан хэлэхэд 2014 оны төсөвт сэтгэл дундуур байна