УИХ-ын чуулганы өнөөдрийн /2013-11-01/ үдээс өмнөх хуралдаанаар Төсвийн албаны эрх зүйн байдлын тухай хуулийн төсөл, Төсвийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай, Төрийн албаны тухай хуульд нэмэлт оруулах тухай, Монгол Улсын Их Хурлын тухай хуулийн зарим заалтыг хүчингүй болсонд тооцох тухай хуулийн төслүүдийг хэлэлцэх эсэх асуудлыг хэлэлцлээ.

Хууль санаачлагчийн илтгэлийг УИХ-ын гишүүн Ц.Даваасүрэн, Төсвийн байнгын хорооны санал, дүгнэлтийг УИХ-ын гишүүн Л.Эрдэнэчимэг нар танилцуулав. Парламентын засаглал хөгжсөн орнуудад парламентыг төсвийн хараат бус мэдээлэл, судалгаа шинжилгээгээр хангах бие даасан нэгж ажилладаг байна.

Тухайлбал, Бельги, Канад, Унгар, Солонгос, Нидерланд улсуудад 100-135 орчим хүнтэй парламентын төсвийн алба, Австри, Шведэд парламентын санхүүгийн зөвлөл, АНУ-д 235 хүнтэй Конгрессын төсвийн алба нэртэй бүтцийн нэгжүүдэд мэргэжлийн хүмүүс ажилладаг бөгөөд төсвийн албаны эрх зүйн байдал, үйл ажиллагааг тусгай хуулиар зохицуулдаг.

Иймд дээрх орнуудын парламентын төсвийн алба, зөвлөл, газруудын гүйцэтгэдэг чиг үүрэг, үйл ажиллагаа, ололт туршлагыг судалж өөрийн орны парламентын онцлог, боломж, нөхцөл байдлыг харгалзан УИХ-ын Төсвийн байнгын хорооны дэргэдэх Төсвийн шинжилгээний албаны ажиллах орчин, хэм хэмжээ, чиг үүрэг, зорилгыг тодорхойлж хууль, эрх зүйн талаас нь баталгаажуулж өгөх шаардлага зүй ёсоор тавигдаж байгааг илтгэлд дурдлаа.

Мөн одоогийн байдлаар УИХ-ын Төсвийн байнгын хорооны дэргэд, Тамгын газрын Хяналт, үнэлгээний хэлтсийн Төсвийн шинжилгээний хэсэг ажиллаж байна. Иймд бие даасан статус бүхий Төсвийн албыг байгуулахад улсын төсвөөс нэмэлт санхүүжилт шаардлагагүй, батлагдсан төсвийнхөө хүрээнд үйл ажиллагаагаа явуулах боломжтой. Түүнчлэн Үндэсний Аудитын газарт төсвийн шинжилгээний нэгж байгуулах тухай асуудал яригддаг.

Ажлын чиг үүрэг давхардсан энэ мэтийн нэгжүүдийг нэгтгэж, зохион байгуулалтын зөв оновчтой хэлбэрт оруулан зөвхөн УИХ-ын дэргэд хүч хөрөнгө, оюуны нөөц төвлөрсөн, мэргэжлийн өндөр түвшинд ажиллах чадавх бүхий цомхон чадварлаг төсвийн албыг олон улсад байдаг жишгийг харгалзан байгуулж ажиллуулахад энэхүү хуулийн зорилго оршиж байгаа гэлээ.

А.Бакей: Үндэсний аудитын газар хууль тогтоох дээд байгууллагатай өдөр тутам биш юмаа гэхэд амьд холбоотой ажиллаж чадахгүй байгаа.

Танилцуулгатай холбогдуулан гишүүд асуулт асууж, үг хэлсэн. Тухайлбал, УИХ-ын гишүүн А.Бакей асуултдаа, “Одоогийн ажиллаж байгаа Төсвийн шинжилгээний хэсэг нэг жилийн хугацаанд юу хийж, ямар үр дүнд хүрэв. Үндэсний аудитын газар хууль тогтоох дээд байгууллагатай өдөр тутам биш юмаа гэхэд амьд холбоотой ажиллаж чадахгүй байгаа.

Иймд Үндэсний аудитын газрын ажиллах зарчим үйл ажиллагааг зөв гольдролд оруулахгүйгээр дэргэд нь дахиад нэг алба байгуулах нь хэр зэрэг оновчтой вэ. Үүний оронд Үндэсний аудитын газраа зөв ажиллуулахад Төсвийн байнгын хороо илүү анхаарал хандуулах байсан юм биш үү” гэв.

Түүний асуултад УИХ-ын гишүүн Ц.Даваасүрэн хариулахдаа, “А.Бакей гишүүн уг нь энэ чиглэлээр америкт бидэнтэй хамт сургалтад явсан хүн. Америкийн парламентад энэ чиглэлийн үйл ажиллагааг хэрхэн явуулдгийг бид нүдээрээ үзэж, чихээрээ сонссон. Манай парламентад харин ийм алба байхгүй байгаа.

Тийм учраас 2011 онд төсөв хэлэлцэн батлахдаа УИХ-ын нэр бүхий гишүүд ийм алба байх нь зүйтэй. Төсвийн хэлэлцүүлгийн явцад гарч байгаа алдаа дутагдлуудыг хянаж засаж шийдвэрлэдэг, тооцоо судалгаагаа Их Хурал өөрөө хийдэг, өөрөө хариуцлагаа хүлээдэг бүтэцтэй байх шаардлагатай.

Төсвийн хэлэлцүүлгийн үед гарч буй алдаа дутагдлыг хянаж засч шийдвэрлэдэг, тооцоо судалгааг УИХ өөрөө хийж, өөрөө хариуцлагаа хүлээдэг бүтэцтэй байх шаардлагатай.

Мөн төсвийн хэрэгжилтийн явцад төсвийн сар, улирлын тайланг авч үздэг, ярилцдаг, зөвлөмж гаргадаг, төсвийн тодотголын асуудал дээр мөн дүгнэлт гаргадаг, ийм туслалцаа үзүүлдэг нэгж байх нь зүйтэй гэж үзээд  УИХ-ын тухай хуульд өөрчлөлт оруулсан юм билээ.

Мөн энэ хуулиар энэ нэгж нь төсвийн байнгын хорооны дэргэд байна, Тамгын газрын бүтцэд байна гээд заачихсан. Одоо аравхан хүнтэй хэсэг ажиллаж байгаа. Гэхдээ Тамгын газрын бүтцэд байна гэхээр нэлээд төвөгтэй. Тамгын газрын дарга бол төсвийн эрх захирагч.

Иймд нөгөө эрх захирагч нарынхаа төсвийг авч үзэж зөвлөмж гаргадаг, дүгнэлт гаргадаг байж болохгүй. Энэ нь төсвийн зохицуулалтаар зөрчилтэй болчихоод байгаа юм. УИХ-ын тухай хуульд байгаа өөрчлөлтүүдийг өөрчлөөд гадаад орнуудын парламентын жишгийн дагуу тусгайлсан хуулиар зохицуулаад явъя гэсэн шаардлагын үүднээс бид энэ хуулийн төслийг өргөн барьсан.

Өнгөрсөн хугацаанд одоо ажиллаж байгаа Төсвийн шинжилгээний баг төсвийн тодотгол дээр зарим гарсан алдаа дутагдлуудыг илрүүлэх, мөн тодорхой зөвлөмжүүдийг байнгын хороод дээр хэлэлцэхэд сайн ажилласан. Одоо ч гэсэн 2014 оны төсвийг хэлэлцэхэд яг энэ чиглэлээр ажиллаж байгаа” гэлээ.

Б.Гарамгайбаатар: Хуулийн төслийг Төсвийн байнгын хорооноос гадна Эдийн засгийн, Төрийн байгуулалтын байнгын хороогоор хэлэлцэх нь зүйтэй.

УИХ-ын гишүүн Б.Гарамгайбаатар хуулийн төслийг дэмжиж байгаагаа илэрхийлээд, энэ хуульд авах зүйл ч бий хаях зүйл ч бий. Тэгэхээр байнгын хороодоор хэлэлцэх эсэх асуудлыг шийдээд, байнгын хороод илүү нарийвчилж ярих нь зүйтэй.

Түүнчлэн Төсвийн байнгын хорооноос гадна эдийн засгийн асуудал яригдаж байгаа учир Эдийн засгийн байнгын хороогоор, шинэ бүтэц зохион байгуулалт гарч ирж магадгүй учир Төрийн байгуулалтын байнгын хороогоор хэлэлцэх нь зүйтэй гэж бодож байна гэсэн юм.

Ингээд гишүүд асуулт асууж, үг хэлж дууссаны дараа хуулийн төслийг хэлэлцэх нь зүйтэй гэсэн томьёоллоор явуулсан санал хураалтыг 58,7 хувийн саналаар гишүүд дэмжлээ. Ингэснээр хуулийн төслийг анхны хэлэлцүүлэгт бэлтгүүлэхээр Төсвийн байнгын хороонд шилжүүлэв. Мөн Төрийн болон Аюулгүй байдал, гадаад бодлогын байнгын хорооны хуралдаанаар давхар хэлэлцэх нь зүйтэй гэж үзлээ.