Төслийн талаар Улсын Их Хурлын гишүүн, Засгийн газрын тэргүүн, Ерөнхий сайд У.Хүрэлсүх танилцуулав.
Монгол Улсын Засгийн газраас өргөн мэдүүлсэн төсвийн төсөл нь халдварт цар тахлаас урьдчилан сэргийлэх багц арга хэмжээг хэрэгжүүлснээр нэмэгдээд байгаа төсвийн алдагдлыг бууруулах, төсвийн орлогын бааз суурийг нэмэгдүүлэх, ЦАХИМ, ИЛ ТОД, ҮР АШИГТАЙ төсвийн бодлого хэрэгжүүлэх, өрийг оновчтой удирдах, эдийн засгийн өсөлтийг дэмжихэд чиглэсэн байна.
Засгийн газар өнгөрсөн хугацаанд төсвийн сахилга батыг сайжруулж төсвийн алдагдал, өрийг бууруулахын зэрэгцээ хямралд орсон эдийн засгийг сэргээхэд зайлшгүй шаардлагатай мөчлөг сөрсөн төсвийн бодлого хэрэгжүүлж иржээ. Түүнчлэн бизнес эрхлэгч, татвар төлөгчдөд ээлтэй татвар, гаалийн тогтолцоог бүрдүүлж, цахим, ил тод, үр ашигтай төсвийн зарлагын шинэчлэлийг хэрэгжүүлэн, төсвөөс гадуурх зарцуулалтыг хязгаарлаж, өрийн оновчтой бодлого хэрэгжүүлснээр төсвийн орлого нэмэгдэн өрийн дарамт багасаж эдийн засаг тогтвортой өсөх хандлагадаа орсон гэв.
Халдварт цар, тахлын нөхцөл байдалтай холбоотойгоор иргэн, аж ахуйн нэгжүүдийг дэмжих, иргэдийн амьжиргааг хангах цогц арга хэмжээний улмаас иргэдийн эрүүл мэнд, амьжиргааг тэтгэх зориулалттай төсвийн зардал нэмэгдэж алдагдал дотоодын нийт бүтэгдэхүүний 9.9 хувьд хүрсэн нь дэлхийн бусад улсуудын дунджаас ихгүй байна гээд зарим орны төсвийн алдагдлын талаарх мэдээллийг дурдав.
Засгийн газар иргэдийн эрүүл мэнд, орлогыг хамгаалах, аж ахуйн нэгжийг дэмжих, эдийн засгийг идэвхжүүлэх шат дараалсан бодлогын арга хэмжээнүүдийг хэрэгжүүлж, нийт эрэлтийг дэмжсэний үр дүнд манай орны ард иргэд, эдийн засаг коранавируст цар тахлын энэ хүнд үеийг хохирол багатайгаар даван туулж байгааг Ерөнхий сайд танилцуулгадаа дурдав.
Үргэлжлүүлэн тэрбээр өрийн нөхцөл байдлын талаар мэдээлэл өгсөн юм. 2012-2016 оны хооронд төсвийн сахилга бат дээд зэргээр алдагдаж Төсвийн тогтвортой байдлын тухай хуулийг 8 удаа өөрчлөлт оруулснаас 2015 онд 5 удаа өөрчилж төсөв, эдийн засгийн макро үзүүлэлтүүдийг дордуулснаар эдийн засгийн өсөлт 2009 оноос хойших хамгийн доод түвшинд буюу 1.2 хувьд хүрч агшсан, төсвөөс гадуур хэрэгжүүлсэн “Үнэ тогтворжуулах”, “Сайн” зэрэг хөтөлбөрүүд, Хөгжлийн банк, векселийн санхүүжилт, барих-шилжүүлэх концессууд зэргээс шалтгаалан төсвийн алдагдал ДНБ-ий 18 хувьд, Засгийн газрын өрийн хэмжээ ДНБ-ий 79 хувьд хүрсэн байсан.
Судалгаа тооцоогүй өр үүсгэж, Монгол Улсын Хөгжлийн банкаар дамжуулан төсвөөс эргэн төлөх нөхцөлтэй төслүүдэд зарцуулсан Чингис бондын 1.5 сая ам.доллар, Дим сам, Мазаалай, Хөгжлийн банкны 580 сая ам.долларын Евро бондын өрийг төлөхөд ашигласан Хуралдай бондын өр, Хөгжлийн банкны өөрийн хөрөнгийг нэмэгдүүлэхээр гаргасан 1.0 их наяд төгрөгийн Засгийн газрын үнэт цаасны өрийг Монгол Улсын төлбөрийн тэнцэл, төсөвт дарамт үзүүлэхгүй арга замуудаар төлж байгаа гэв.
Цаашид ч эдийн засаг, төсөвт дарамт үзүүлэхгүйгээр өр, төлбөрийг барагдуулж, өрийн дарамтыг бууруулах, тухайн жилд төлөгдөх өр, төлбөрийн дарамтыг жигд болгох арга хэмжээг УИХ-аар баталсан Засгийн газрын өрийн удирдлагын стратегийн хүрээнд хэрэгжүүлнэ гэлээ.
Бизнес эрхлэгчдийг татварын бодлогоор дэмжих зорилгоор ирэх 2021 онд татварын хувь хэмжээг тогтвортой хадгалах, татварыг хялбаршуулах, технологийн дэвшил ашиглан бүртгэлийг сайжруулж хамрагдалтыг нэмэгдүүлэх, татварын үйлчилгээг чирэгдэлгүй, түргэн шуурхай үзүүлэх, татвараас зайлсхийх явдлыг бууруулан татварын тэгш шударга орчин бүрдүүлэх бодлого баримталж байна.
Татвараа хариуцлагатай, шударгаар төлдөг иргэд аж ахуйн нэгжүүдийн ачааллыг нэмэх бус борлуулалтаа нуун дарагдуулдаг, татвараас зайлсхийж хууль биелүүлдэггүй шударга бус этгээдийг татвараа төлдөг болгох ажлыг захиргааны аргаар бус аливаа хүндрэл чирэгдэлгүйгээр орчин үеийн технологийн дэвшил ашиглан хэрэгжүүлнэ. Энэ зорилгоор Засгийн газраас 2019 оноос үе шаттай хэрэгжүүлж байгаа татвар, гаалийн шинэчлэлийн ажлууд ирэх оноос үр дүнгээ өгч эхэлнэ гэж тооцсон байна.
Монгол Улсын 1.7 сая гаруй иргэн өдөр тутам хэрэглэж, 34 гаруй их наядын гүйлгээ бүртгэгдэж байгаа e-баримтын системийг улам боловсронгуй болгон иргэд худалдан авсан бараандаа гар утсаараа хяналт тавих, улс экспортоор гарч буй байгалийн баялгийн тээврийн хэрэгсэл тус бүрээр бүртгэх, хяналт тавих боломж бий болох аж.
Түүнчлэн, авто зам ашигласны төлбөр хураахад хүний хүчин зүйлийн нөлөөлөл их, зардал өндөр, хяналт сулаас гадна түгжрэл үүсдэг үр ашиггүй постын системийг дугаар таних орчин үеийн камерын технологиор сольж авто зам ашигласны төлбөрийн нэхэмжлэлийг цахим төлбөрийн баримтын системээр дамжуулан түргэн шуурхай хүргүүлж хялбараар төлөх боломжтой болгоно.
Татварыг иргэд аж ахуйн нэгжээс захиргааны аргаар албадаж хураах бус технологийн дэвшил ашиглан бүртгэлийг сайжруулж, энгийн хялбараар төлөх боломжуудыг иргэд, аж ахуйн нэгжүүдэд олгоно. Худалдаа, үйлчилгээний газруудад цахим төлбөрийн наалтыг байршуулан, иргэд цахим төлбөрийн баримтыг өөрөө үүсгэж худалдан авалтаа бүртгэх боломжийг бүрдүүлснээр цахим төлбөрийн баримт олгодоггүй байдал аяндаа арилж, далд эдийн засаг хумигдаж шударга байдлыг урамшуулах эерэг үр дагавартай гэж үзэж байна.
Эмнэлгийг биш үйлчлүүлэгч-иргэнийг дагасан, эм, тариа, эмчийн цалинд бус харин эмчлэн эдгээсэн хүний тоо, эмчилгээний чанарт суурилсан санхүүжилтийн тогтолцоонд шилжих бэлтгэлийг хангаж байна.
Иргэд өмчийн бүх хэлбэрийн эрүүл мэндийн байгууллагаас шаардлагатай тусламж, үйлчилгээг цаг алдалгүй, чанартай, шуурхай авдаг, эрүүл мэндийн даатгалын байгууллага улсын төсвөөс олгож байгаа санхүүжилтийг цахим систем ашиглан эмнэлэг, эмийн санд хуваарилдаг хэлбэрт 2021 оны 01 дүгээр сарын 01-ээс эхлэн шилжинэ.
Шинэчлэлийг хэрэгжүүлснээр даатгалтай иргэд улсын болон хувийн эмнэлгийг чөлөөтэй сонгож чирэгдэлгүй, шуурхай үйлчлүүлэх, чанартай эмийг хөнгөлөлттэй, хүртээмжтэй байдлаар очер дараалалгүй худалдан авдаг болох юм. Иргэн хүн даатгалын ач холбогдлыг ийм нөхцөлд л ойлгож ухаарч хүн бүрийн даатгуулах сонирхол нэмэгдэх учиртай.
Шинэчлэлийн хүрээнд эмийн хяналт, зохицуулалтын асуудал эрхэлсэн агентлаг байгуулж стандартын шаардлага хангаагүй, өндөр үнэтэй хуурамч эмийн нийлүүлэлт, борлуулалтад хяналт тавьж зах зээлээс шахах арга хэмжээг хэрэгжүүлнэ.
Боловсролын салбарт хамран сургалтын хувь өндөр байгаа ч сургалтын чанар хангалтгүй байгааг хот, хөдөө, сургуулиуд хоорондын боловсролын ялгаа харуулж байна. Боловсролын салбарт зарцуулж байгаа төсөв хөрөнгө боловсролын чанарыг сайжруулахад чиглэгдэж чадахгүй, үр ашиггүй байна.
Багшийг хөгжүүлэх, сургалтын стандарт хөтөлбөр, орчин үеийн хэрэглэгдэхүүн, боловсролын чанарыг сайжруулахад чиглэсэн үр дүнд суурилсан санхүүжилтийн тогтолцооны өөрчлөлт шинэчлэл, төсвийн хуваарилалтын бодлого хэрэгжүүлэх болно.
Ерөнхий боловсролын сургуулийн нэг суралцагчид ногдох хувьсах зардлын аргачлалыг өөрчилж, багшийн орон тоог боловсролын стандарт хөтөлбөр, анги дүүргэлтийн бодлоготой, багшийн цалин хөлсийг сургалтын чанар, гүйцэтгэлтэй уялдуулдаг болох шаардлагатай байна. Боловсролын салбарт хийгдэх цахим шинэчлэлийн хүрээнд ерөнхий боловсролын сургуулийн бүтэц, байршил, хэв шинжийн оновчтой хувилбарыг тогтоож, зохих өөрчлөлт хийнэ. Ингэснээр сургуулиудын бүлэг дүүргэлт нэмэгдэж, багшийн хүрэлцээ, сургалтын орчин нөхцөл, суралцагчийн сурлагын чанарт ахиц гарна.
Боловсролын салбарын шинэчлэлийн хүрээнд эдгээр асуудлуудыг Засгийн газар ирэх оноос цогц байдлаар хэрэгжүүлж эхэлнэ.
Дээд боловсролын эрэлт, нийлүүлэлтийг ажиллах хүчний өрсөлдөх чадварын бодлоготой уялдуулах шаардлагатай байна. Улс орны бүтээн байгуулалтын том төслүүдийг дагаад зах зээлд эрэлттэй мэргэжлийн ажиллах хүчин хангалттай бэлтгэх нь ажлын байрыг нэмэгдүүлэх, ядуурлыг бууруулах асуудалтай салшгүй холбоотой юм.
Боловсролын зээлийн сангаас олгож байгаа дээд боловсролын тэтгэлэг, зээлийг хөдөлмөрийн зах зээлд эрэлттэй байгаа мэргэжилтэн бэлтгэхэд чиглүүлж их, дээд сургуулиудыг өмчийн хэлбэр харгалзахгүйгээр зөвхөн чанараар нь эрэмбэлж ТОП-10 сургуульд Боловсролын зээлийн сангаас санхүүгийн дэмжлэг үзүүлнэ. Цаашид ирээдүйгээ харсан тэргүүлэх, нэн шаардлагатай байгаа хэрэгцээт мэргэжлээр суралцаж байгаа суралцагчдад сургалтын зээл болон тэтгэлэг олгож, мэргэжлийн сургалт, үйлдвэрлэлийн төвүүдэд элсэн суралцахыг дэмжих бодлого баримтална.
Коронавирусын цар тахлын аюул үргэлжилсээр байгааг харгалзан эмзэг бүлгийн иргэдийн орлогыг хамгаалах, аж ахуй эрхлэгчдийг дэмжих чиглэлээр 2020 онд хэрэгжүүлсэн зарим арга хэмжээг ирэх оны хагас жилд үргэлжлүүлэхээр төлөвлөж байна. Тухайлбал, 18 хүртэлх насны хүүхэд бүрт олгох мөнгөн тэтгэмжийг 100 мянган төгрөг болгож нэмэгдүүлсэн болон нийгмийн халамжийн тэтгэвэр болон байнгын асаргаа шаардлагатай 16 хүртэлх насны хүүхдийн амьжиргааг дэмжихэд сар бүр олгох мөнгөн тэтгэмжийг 100 мянган төгрөгөөр нэмэгдүүлж 288 мянган төгрөг болгож нэмэгдүүлсэн шийдвэрийг 2021 оны эхний хагас жилийг дуустал үргэлжлүүлэн хэрэгжүүлнэ.
Түүнчлэн үйл ажиллагаа нь доголдсон боловч ажлын байраа хадгалсан аж ахуйн нэгжийн ажилтандаа олгодог цалин хөлснөөс ердийн үед 22-25 хувиар тооцож ногдуулдаг байсан нийгмийн даатгалын шимтгэлийг чөлөөлж, хөнгөлсөн арга хэмжээг хэсэгчлэн үргэлжлүүлж 2021 оны эхний хагас жилд 3-5 нэгжээр хөнгөлж нийт 17 хувиар тооцохоор төлөвлөөд байна.
Түүнчлэн олон төрлийн халамжийг хавтгайруулан давхардуулж олгодог байдлыг цэгцэлж зайлшгүй шаардлагатай өрх иргэнд хэрэгцээ шаардлагад нь нийцсэн, хүртээмжтэй дэмжлэг, тусламж олгодог байхаар нийгмийн халамжийн тогтолцоог өөрчилнө. Халамжид хамрагдах шалгуурыг нарийвчлан танил тал, авилгаар төрийн халамж хүртэж ядарсан нэгний боломжийг хулгайлдаг нүх цоорхойг хааж, бэлэнчлэх бус харин ажил хөдөлмөр эрхлэхийг дэмжсэн тогтолцооны шинэчлэл хийнэ.
Нийгмийн хамгааллын салбарын шинэчлэлийн хүрээнд дээр дурдсан халамж, нийгмийн даатгалын тогтолцоог цогцоор нь шинэчлэх хууль эрх зүйн багц өөрчлөлтийг Засгийн газраас Улсын Их Хуралд оруулж шийдвэрлүүлэх болно.
Засгийн газраас түүхий нүүрсэнд ногдуулах агаарын бохирдлын төлбөрийн орлого болон газрын тосны лицензийн төлбөрийн орлогын зарцуулалтыг оновчтой болгох, сайжруулсан түлш үйлдвэрлэх, сайжруулсан түлшээр нийслэлийн айл өрхүүдийг бүрэн хангах, халаалтын зуухны янданд шүүлтүүр суурилуулах зэрэг ажлуудыг шат дараалалтай авч хэрэгжүүлсний үр дүнд нийслэлийн агаарын бохирдол 50 хувиар буурсан байна. Агаарын бохирдлын эсрэг авч хэрэгжүүлсэн арга хэмжээний үр дүнг бататгаж, цаашид улам сайжруулах зорилгоор шаардлагатай арга хэмжээг үргэлжлүүлэн, Улаанбаатар хотын утааг 80 хувь бууруулах, мөн аймгийн төвүүдийн утааг бууруулах зорилтыг ирэх онд тавьж байна.
Төрийн захиргааны болон үйлчилгээний байгууллагуудын үйл ажиллагааны зардлыг бууруулах, иргэд, бизнес эрхлэгчдэд үзүүлэх төрийн үйлчилгээг хүртээмжтэй, түргэн шуурхай, чирэгдэлгүй, хүнд сурталгүй, ил тод хүргэх зорилгоор Засгийн газар ЦАХИМ МОНГОЛ хөтөлбөрийг санаачлан хэрэгжүүлж төрийн 181 төрлийн үйлчилгээг хамруулаад байна.
Төрийн доод, дунд шатанд байгаа хүнд суртал, авлигыг устгах, иргэдэд төрийн үйлчилгээг саадгүй, шуурхай хүргэх, бага зардлаар өндөр бүтээмж, үр ашигтай ажиллах бүхий л боломжийг ашиглах зорилгоор мэдээллийн технологийн хөгжилд суурилсан цахим төрийн үйлчилгээг нэвтрүүлэх ажлыг ирэх онд улам эрчимжүүлж цахим төрийн үйлчилгээний нэр төрлийг нэмэгдүүлнэ.
Төрийн албаны зөвлөлийн Хүний нөөцийн удирдлагын системд бүртгэлтэй төрийн албан хаагчийн мэдээлэлд суурилсан Төрийн албаны цалин хөлсний нэгдсэн системийг 2021 оны 1 дүгээр сарын 1-ээс улсын хэмжээнд нэвтрүүлнэ. Төрийн бүх шатны байгууллагын орон тоонд хяналт тавьж, давхардсан болон илүүдэл орон тоог бууруулах зэргээр цалин хөлсний оновчтой, ил тод, шударга тогтолцоог бүрдүүлж зардлын өсөлтийг тогтворжуулна.
Нийгмийн халамжийн 9 төрлийн 73 ангилал бүхий үйлчилгээг авахад бүрдүүлэх шаардлагатай 36 төрлийн бичиг баримтыг төрийн үйлчилгээний цахим системүүдээс автоматаар шалгаж, тэтгэвэр, тэтгэмж, хөнгөлөлтийг иргэдийн дансанд шуурхай шилжүүлдэг тогтолцоонд ирэх оноос бүрэн шилжинэ.
Манай улсын мал сүргийн тоо 2019 оны эцсийн байдлаар 70.9 саяд хүрч 30 жилийн өмнөх үетэй харьцуулахад 45.1 сая толгойгоор нэмэгдсэн байна. Малаа өсгөх нь хүн амын хүнсний хэрэглээг хангах, малчдын амьжиргааг сайжруулах сайн талтай ч бэлчээрийн хүрэлцээ, усны хомсдол зэрэг олон асуудал бий боллоо.
Орон нутгийн төсвийг нэмэгдүүлэх, бэлчээр ашиглалт, цөлжилт, худаг усны хангамж зэрэг тулгамдсан асуудлаа орон нутагт бие даан шийдвэрлэх боломжийг олгож сум, дүүргийн Иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хуралд малын тоо толгойн албан татварыг хуульд заасан хязгаарт багтаан бие даан тогтоох эрхийг олгохоор төлөвлөж байна.
Сум, орон нутагт хийгдэх сургууль, цэцэрлэг, эмнэлгийн барилга, их засвараас эхлүүлээд томоохон төслүүдийг ч саадгүй санхүүжүүлж байна.
Нийгмийн суурь үйлчилгээний хүртээмжийг сайжруулах зорилгоор 2016-2019 онуудад 100 сургууль, 147 цэцэрлэг, 43 дотуур байр, 52 эмнэлгийн барилга болон 1773 км авто зам, 1481 метр гүүрийн байгууламж, 500 км инженерийн дэд бүтцийн байгууламжийг ашиглалтад оруулсан бол 2021 онд 62 сургууль, 53 цэцэрлэг, 16 дотуур байр, 29 эмнэлэг, аймгийн төвийн 3 театр шинээр барьж ашиглалтад оруулна.
Дэд бүтцийн салбарт авто замын 43, гүүрийн байгууламжийн 10, цахилгаан дамжуулах агаарын шугамын 11, дулааны шугам сүлжээний 3, инженерийн шугам сүлжээний 26 төслийг тус тус ашиглалтад оруулна. Түүнчлэн олон жил яригдаж шийдлээ хүлээж байсан нэн хэрэгцээтэй бүтээн байгуулалтын ажлуудыг эхлүүлж ашиглалтад оруулж байна.
Үндэсний их өв соёл, төрт ёс, түүхэн уламжлал, ёс заншил зэрэг үндэсний үнэт зүйлсээ эрхэмлэн хамгаалах, сурталчлан таниулах зорилгоор эхлүүлсэн Их эзэн Чингис хааны музейг 2021 онд ашиглалтад оруулахын зэрэгцээ, Үндэсний урлагийн их театр, Байгалын түүхийн музейн барилгын бүтээн байгуулалтын ажлыг үргэлжлүүлж 2022 онд дуусгахаар төлөвлөжээ.
Мөн зарим сургууль, цэцэрлэгийн болон гэр хорооллын нүхэн жорлонг орчин үеийн ариун цэврийн байгууламжаар солих ажлыг эхлүүлэх юм байна.
Төслүүдийн талаарх танилцуулгатай холбогдуулан Улсын Их Хурлын гишүүд асуулт асууж, Ерөнхий сайд, Сангийн сайд болон Засгийн газрын бусад гишүүн, ажлын хэсгээс хариулт, мэдээлэл авлаа. Тухайлбал, Улсын Их Хурлын гишүүн М.Оюунчимэг МСҮТ-ийн суралцагчдад олгож буй тэтгэлэгийн насны хязгаарыг дээшлүүлэх, ипотекийн зээл олголтын талаар асуулт асуулаа.
Хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын сайд А.Ариунзаяа салбарын чиглэлийн асуултад хариулахдаа, МСҮТ-ийн суралцагчдад тэтгэлэг олгох асуудал эхэн үедээ хяналтгүй, замбараагүй явагдсан бөгөөд зарим тохиолдолд 60-70 насны хүмүүс суралцах, гэр бүлээрээ суралцах зэрэг асуудлууд түгээмэл гарсан. Тиймээс төр засгийн зүгээс бодлогоо эргэн харж, “45 нас хүртэлх” гэсэн хязгаарлалтыг тавьсан гэлээ.
ХБНГУ-ын туршлагыг судалсны үндсэн дээр МСҮТ-ийг компаниуд дэргэдээ байгуулах, төгсөгчдийг тус компани ажлын байраар хангах эрх зүйн орчныг бүрдүүлэх нь хамгийн зөв шийдэл гэдгийг Н.Учрал гишүүн хэлж, холбогдох хуулийн төслийг боловсруулахаар ажиллаж байгаагаа хэлэв. Мөн Хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын болон Боловсрол, шинжлэх ухааны яам хамтран хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлт, нийлүүлэлтийг хамтран тодорхойлж, шийдвэрлэх боломжтой гэдэг саналыг хэлж байв.
Барилга хот байгуулалтын сайд Б.Мөнхбаатар ипотекийн зээлийн талаар мэдээлэл өгөхдөө, Монголбанкнаас 50 тэрбум төгрөг, арилжааны банкууд 40 тэрбум төгрөгийн эх үүсвэр бүрдүүлээд, арилжааны банкуудаар 6 хувийн хүүтэй зээлийг өнөөдрөөс олгож байгаа гэлээ.
Орон нутгийг энэ төрлийн зээлд хамруулах чиглэлээр тодорхой бодлого боловсруулан ажиллаж байгаа талаар дуулгав. Нийт 21 аймгийн 13 нь шугам сүлжээтэй бөгөөд үүнд суурилсан ипотекийн зээлийг олгох схемийг танилцуулахаар бэлтгээд байгаа гэлээ.
Засгийн газрын зүгээс нийгэм, эдийн засгийн салбарт олон жил хуримтлагдсан асуудлуудыг шийдвэрлэхэд онцгой анхаарч ажиллахаар төлөвлөсөн бөгөөд ирэх онд эрүүл мэндийн салбарын шинэчлэлийн ажлуудыг эрчимжүүлэх, үр дүнд хүргэхэд онцгой анхаарч ажиллана гэдгийг Ч.Хүрэлбаатар сайд хэллээ. Дараагийн ажил бол боловсролын салбарын реформ гэдгийг дурдав.
Улсын хэмжээнд төрийн болон хувийн хэвшлийн 94 их, дээд сургуульд 148 мянган оюутан суралцаж байгаа бөгөөд 100 мянган хүнд ногдох оюутны тоогоор Монгол Улс нэгдүгээрт эрэмбэлэгдэж байгаа гэдгийг Ерөнхий сайд хэллээ. МСҮТ-д 40 орчим мянган хүүхэд суралцаж байгаа бөгөөд дээрх хоёр тоон үзүүлэлт солигдох нь оновчтой гэж үзэж байгаагаа тэрбээр илэрхийлэв.
Ажилгүй иргэдийн 30-40 мянга нь идэвхтэй ажил хайж байгаа, үлдсэн нь ажил эрхлэхгүйгээр амьдарч болоод байгаа гэж үзэж болно гэв. Тиймээс ажилгүй иргэдээ ажлын байраар хангахын тулд МСҮТ-үүдэд сургах, мэргэжил олгох чиглэлд анхаарч, тодорхой тэтгэмж олгож байгаа. Энэ нь ч тодорхой үр дүнд хүрч байгаа хэмээн үзэж цаашид хэрэгжүүлэхээ танилцуулав. Ажиллах хүчний нөөцийн дийлэнх нь оюутнууд байгааг тэрбээр хариултынхаа үеэр онцолсон.
Өвөлжилтийн нөхцөл байдлын тухайд, Шадар сайдаар ахлуулсан ажлын хэсэг ажилласаны дүнд 5-6 аймагт өвөлжилтийн нөхцөл байдал хүндрэх төлөвтэй байгааг тогтоосон байна. Үүнээс Баянхонгор аймаг нэн хүндрэлтэй байгаа гэдэг дүн мэдээ гарсан бөгөөд УОК, салбарын яамнаас өвлийг хохирол багатай даван туулах чиглэлд тодорхой ажлуудыг зохион байгуулж байгаа гэлээ.
Малчин, хувиараа хөдөлмөр эрхлэгчийн тэтгэврийн даатгалын шимтгэлийг нөхөн төлүүлэх тухай хуулийн хугацаа энэ онд дуусах бөгөөд энэ хугацаанд 80 мянга гаруй иргэн хамрагдах тооцоололтой байсан ч гүйцэтгэл нь 6280 иргэн л хамрагдаад байгаа гэлээ.
Одоогоор малчдын 23 хувь нь нийгмийн даатгалын шимтгэл төлдөг, цаашдаа залуу малчдын нийгмийн даатгал, тэтгэврийн даатгалд хамрагдах асуудлыг илүү цогцоор нь харж, шийдвэрлэх шаардлагатай гэдгийг тэрбээр хэллээ. Малчид эдийн засгийн оролцоотой, үр ашгаасаа зохих хэмжээний татвар төлдөг, санаачилгаараа нийгмийн даатгалд хамрагддаг байх шаардлагатай бөгөөд малын хөлийн татвартай зэрэгцүүлэн жилд нэг удаа татвар авч, тэр орлогоо сан бүрд хуваарилах байдлаар зохицуулах хувилбарыг зөвшилцөж байгаа гэлээ.
Малчин, хувиараа хөдөлмөр эрхлэгчийн тэтгэврийн даатгалын шимтгэлийг нөхөн төлүүлэх тухай хуулийн үйлчлэл энэ оныг дуустал үргэлжлэх бөгөөд залуу малчид хамрагдахгүй байгаа нь санхүүгийн асуудлаас илүүтэй дур сонирхолгүй байгаа гэж ажиглагдаж байгаа хэмээн А.Ариунзаяа сайд мэдээлэл өглөө.
Харин тэтгэвэрийн насны хүмүүс нь хамрагдаад, нөхөн төлбөрөө төлөөд, тэтгэврээ тогтоолгоод явж байгаа гэв. Нийгмийн даатгал, халамж, тэтгэврийн сангийн асуудлыг багцаар нь шинэчлэх асуудлыг Засгийн газраас боловсруулж, Улсын Их Хуралд өргөн мэдүүлэхээр ажиллаж байгаа гэдгийг Сангийн сайд энэ үеэр дурдав. Дээрх хуулийн үйлчлэлийг энэ хүрээнд шийдвэрлэх нь оновчтой гэдэг байр суурийг илэрхийлсэн юм.
Сангийн сайд төрийн албатай холбоотойгоор гишүүдийн тавьсан асуултад хариулахдаа, төсвөөс цалинжиж буй 171.3 мянган албан хаагч байгаагийн 75 мянга нь боловсролын салбарт, 10.7 мянга нь эрүүл мэндийн салбарт, 30 мянга орчим нь төрийн тусгай алба, 21 мянган төрийн захиргааны албан хаагч, төрийн үйлчилгээнд 119.2 мянга, үлдсэн 10.8 мянган албан хаагч нь бусад ажил үүргийг гүйцэтгэж байна гэлээ.
Төрийн албан хаагчдын цалингийн нэгдсэн системийг 2021 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс эхлэн хэрэгжүүлэх бөгөөд ирэх жилээс үр дүн нь гарснаар дүн шинжилгээ хийх бололцоо бүрдэнэ гэлээ. Ингэснээр төрийн албан хаагчдын нийт тоог нарийвчлалтай гаргах, холбогдох арга хэмжээг авч хэрэгжүүлэх боломжтой гэлээ.
Цахим шилжилт бүрэн хийгдсэн тохиолдолд үл хөдлөх хөрөнгө худалдаж авах, гэрлэлт бүртгүүлэхээс бусад бүх төрийн үйлчилгээ цахимжих боломжтой гэж дүгнэсэн байна. Хүн ам цөөтэй учраас цахим шилжилт харьцангуй хялбар байх боломжтой гэдгийг мөн Эстонийн мэргэжилтнүүд дүгнэлтдээ дурдсан байна. Засгийн газраас энэхүү цахим шилжилттэй холбоотой багц хуулийн төслүүдийг боловсруулж, өргөн мэдүүлэхээр ажиллаж байгаа талаарх дэлгэрэнгүй мэдээллийг тэрбээр өглөө.
2021 оны төсвийн төслийн нийт зарлагын 50 хувийг тэтгэвэр, тэтгэмж эзэлж байгаа, харин манай улс Ази тивдээ хамгийн залуу хүн амтай улс гэдгийг Х.Булгантуяа гишүүн хэллээ. Нийт хүн амын 60 орчим хувь нь ямар нэг байдлаар халамж, тэтгэвэр, тэтгэмж авдаг байдлыг шүүмжилж, үүнтэй холбоотой тодруулга хийв. Ажлын байрыг нэмэгдүүлэх, иргэдийг ажлын байртай болгох асуудалд Засгийн газар ямар арга хэмжээ авч хэрэгжүүлж байгааг, хүүхдийн мөнгө нь хүүхэд хамгаалал, хөгжилд зарцуулагдаж байгаа үгүйг хянах бололцоо бий эсэхийг тодруулсан юм.
Хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын яам ирэх 4 жилийн бодлогоо “Халамжаас хөдөлмөрт шилжье” хэмээн тодорхойлж, томоохон зорилтуудыг дэвшүүлээд байгааг А.Ариунзаяа сайд дуулгав. Хүн амын 60 хувьд тараагддаг гэх халамжийн мөнгөнд “Насны хишиг”, “Хүүхдийн мөнгө”, “Цалинтай ээж”, “Одонтой ээж” гэх зэрэг хөтөлбөр багтаж байгааг хэллээ. Өөрөөр хэлбэл, халамж болон хүн амыг өсгөх бодлогоо ялгах шаардлага бий гэлээ.
Ирэх онд дээрх цахим үйлчилгээг өргөжүүлж, мэдээллийн сантай болсноор дүн шинжилгээ хийх, хаана хэн ямар төрлийн халамжийг хэчнээн давтамж, давхардалтайгаар авч байгааг хянаж, холбогдох арга хэмжээг авах боломжтой болно гэв.
Засгийн газраас холбогдох арга хэмжээнүүдийг авч, иргэдийнхээ ажил, орлогыг хамгаалах олон арга хэмжээг авч хэрэгжүүлсэн нь үр дүнд хүрээд байгаа гэлээ. 10 аймгийн дулааны станцыг байгуулахтай холбоотой 95 тэрбум төгрөгийг ирэх оны төсвийн төсөлд тусгаагүй байгаа талаар Ц.Цэрэнпунцаг гишүүн тодруулж, хариулт авлаа. Аймгуудад станц байгуулах ажлын тендэрийн ажил дуусаагүй байгаа бөгөөд холбогдох хууль тогтоомжоор шаардлагатай баримт бичгүүд, бэлтгэл бүрэн хангасан төсөл, ажлуудын хөрөнгийг төсөвт тусгах хуультай гэлээ.
Ирэх оноос тухайн эмнэлэг иргэдэд үзүүлсэн үйлчилгээгээрээ санхүүжилт авах тогтолцоо бүрдэж байгаа гэв. Хөнгөлөлттэй эмийн жагсаалтад олон улсын стандартын шаардлага хангасан эмийг оруулах чиглэлд анхаарч, бүх эмч хөнгөлөлттэй эмийн жор бичдэг, тэр жороор нь аль ч эмийн сангаас авдаг боломжийг бүрдүүлэхээр ажиллаж байгааг хэллээ. Энэ оны 11 дүгээр сарын 01-нээс бүх эмийн санд гүйцэтгэлийнх нь дагуу санхүүжилт олгож эхлэх бөгөөд сар бүрийн эхэнд хөнгөлөлттэй эм авахаар урт дугаар үүсгэдэг байдал өөрчлөгдөнө гэлээ.
Манай улсын төрийн өмчит 117 компанийн балансын өнөөгийн үнэ цэнэ нь 32 их наяд төгрөг атлаа бид үүнээс ердөө 1 хувийн ашиг буюу 30 тэрбум төгрөгийн ашиг авах асуудлыг хэлэлцээд сууж байгаа нь нэн харамсалтай гэдэг байр суурийг Л.Энх-Амгалан гишүүн илэрхийлэв.
Нэн тэргүүнд төрийн болон төрийн өмчийн оролцоотой аж ахуйн нэгжүүдийн засаглалыг сайжруулах, үйл ажиллагааг нь бүх түвшинд ил тод болгох арга хэмжээнүүдийг авна. Дараа нь үйл ажиллагааны зардлыг бууруулж, үр ашгийг нэмэгдүүлэх чиглэлд тодорхой арга хэмжээнүүдийг авч хэрэгжүүлэхээр төлөвлөсөн гэв.
Улсын Их Хурлын гишүүн Б.Энхбаяр, Б.Жавхлан нар энэ удаагийн төсвийн төслийн хэлэлцүүлэг нь Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулсны дараах анхны төсвийн төслийн хэлэлцүүлэг гэдгийг онцолж байлаа. Өөрөөр хэлбэл, Улсын Их Хурал зарлага нэмэгдүүлж болохгүй, харин орлогын нөөцийг эрэлхийлэх, шавхах тал дээр санаачилгатай, судалгаатай ажиллах шаардлага бий гэлээ. Энэ чиглэлд Засгийн газраас газрын бүртгэлийг ил тод болгох, төрийн өмчийн компанийн засаглалыг сайжруулах чиглэлд тодорхой арга хэмжээ тусгасныг дэмжиж байна гэлээ. Энэ арга хэмжээний хүрээнд Б.Энхбаяр гишүүн зарим нэг тоон мэдээллийг танилцуулсан.
Сүүлийн 17 жилийн хугацаанд улсын бүртгэлд 12 мянган газар эзэмших, ашиглах эрхийн бичиг бүртгэлтэй байсан бол 2017 онд улсын бүртгэлийн багц хууль батлагдсаны дараа энэ тоо 135 мянга болсон. Өөрөөр хэлбэл, энэ нь татвар, төлбөрийн орлогын бааз суурийг нэмэгдүүлэх дэд бүтэц бүрдсэн гэж харж болно гэлээ.
Дээрх газрыг зах зээлийн үнэлгээгээр бус, Засгийн газраас баталсан татвар ногдуулах газрын суурь үнэлгээгээр тооцож үзэхэд 100 орчим тэрбум төгрөгийн үнэтэй гэдэг тооцооллыг Б.Энхбаяр гишүүн танилцуулсан. Төрийн өмчит компаниуд дээр 2018 онд 147 тэрбум төгрөг, 191 тэрбум төгрөгийн ноогдол ашгийн орлого нэмэгдүүлэх боломжийг алдсан гэдэг дүгнэлтийг Үндэсний аудитын газар гаргаж байсан баримтыг гишүүн дурдсан.
Мөн 2021 оны төсвийн төсөлд төрийн өмчит аж ахуйн нэгжүүдээс олох ноогдол ашгийг 100 тэрбум төгрөгөөр нэмэгдүүлэх боломж бий гэдэг дүгнэлтийг дээрх байгууллага гаргасныг хэлсэн юм. Төрийн өмчит компаниудад дутагдалтай, яаралтай арга хэмжээ авах, үр ашгийг нэмэгдүүлэх асуудал бий гэдгийг гишүүд олонтаа дурдаж байв.
Ийнхүү Ерөнхий сайдын танилцуулгатай холбогдуулан гишүүд асуулт асууж, ажлын хэсгээс хариулт тайлбар авсан. Үүний дараа Монгол Улсын 2021 оны төсвийн тухай, Нийгмийн даатгалын сангийн 2021 оны төсвийн тухай, Эрүүл мэндийн даатгалын сангийн 2021 оны төсвийн тухай хуулийн төслүүдийн нэг дэх хэлэлцүүлгийг түр завсарлуулж, Коронавируст халдвар /КОВИД-19/-ын цар тахлаас урьдчилан сэргийлэх, тэмцэх чиглэлээр цаашид авч хэрэгжүүлэх арга хэмжээний талаарх Засгийн газрын мэдээллийг сонсохоор шийдвэрлэв
Эх сурвалж:
