УИХ-ын дэд дарга, Сонгуулийн тухай хуулийг хэлэлцүүлэгт бэлтгэх ажлын хэсгийн ахлагч Н.Энхболдтой ярилцлаа.

-Ажлын хэсэг товлосон өдрөө яагаад хуралдсангүй вэ?

-Ажлын хэсэг уржигдар дахин хуралдах байсан ч тодруулах зүйл гарсан учраас амжсангүй. Ирэх долоо хоногоос хуралдаж хуулийн төслүүдийг нэгтгэнэ.

-Ирэх жилийн төсөв батлагдсаны дараа сонгуулийн хуулийн төслийг УИХ яаран хэлэлцэх болов уу гэсэн хүлээлт байсан. Гэвчхэлэлцэх гэж яарахгүй байгаа нь ямар учиртай юм бол?

-Сонгуулийн хууль өргөн баригдаад нэлээд удаж байгаатай санал нэг байна. УИХ-ын гишүүд олон талаас нь няхуур нухацтай хандан бүх талын ашиг сонирхлыг тэнцүүлэх гэж хичээдэг учраас энэ хуулийг богино хугацаанд хэлэлцэж баталдаг-гүй. Өнгөрөгч хаврын чуулганы төгсгөлөөр хуулийг ярьж бай-гаад орхисон. Монгол Ардын Нам, Ардчилсан намын булгийн-хэн холимог тогтолцоо байж болох юм гэсэн ерөнхий ойлголцолд хүрсэн. Тийм болохоор хуулийн төслийг хэлэлцүүлэгт бэлтгэх зорилгоор Төрийн байгуулалтын байнгын хороо-ноос ажлын хэсэг байгуулсан. Ажлын хэсэг дээр Д.Лүндээжанцан нарын, мөн Л.Болдын нарын санаачилсан хуулийн хоёр төсөл бий. Хуулийн төслүүдийг нэгтгэхэд боломжийн хувилбар гарах болов уу.

-Уг нь хоёр намын бүлэг тогтолцоон дээрээ ойлголцсон юм чинь урагшлахад саад багатай мэт. 26 хүнээ тойргоор сонговол үлдсэн 50 хүнээс яах вэ гэдэгт маргаж байгаа гэж ойлгож болох уу?

-Монгол Ардын Намын бүлэг, Ардчилсан намын бүлэг 26:50 гэсэн хувилбар болно гэж ойлголцсон, Бүлгүүд саналыг нэр дэвшигчийн нэрээр дугуйлах уу, намын нэрээр хураах уу, тойргоор нэр дэвшиж байгаа, намаар нэр дэвшиж буй хүмүүсийн нэрсийг хооронд нь гүйлгэж сэлгэж болох уу гэсэн асуудлыг ярилцаж байгаа, Ямар боловч ажлын хэсэг сонгуулийн хуулийн техникийн  үндэслэлийг хангасан. Намын нэрийг эсвэл нэр дэвшигчийн  нэрийг дугуйлах уу гэдэг дээр ажлын хэсгийнхэн бүлгүүдийнхээ шийдвэрийг хүлээж байна. Мөн хууль зүйн асуудал бий.Нэгдсэн ойлголцолд хүрвэл сонгуулийн хуулийг удахгүй хэлэлцэх болов уу гэж найдаж байна.

-Парламентад суудалтай нөгөө намуудтайгаа тохиролцсон уу?

-Миний ойлгосноор Иргэний зориг, Ногоон намын төлөөлөл эл    хувилбарыг төдийлөн _:эсэргүүцэхгүй,,байх.аа,.......,_:

-Сонгуулийн хуулийн төсөлд туссан заалтуудыг нарийвчлан ярилцсан уу. Тухайлбал, долоон хувийн босгыг Ногоон нам, Иргэний зориг намын төлөөлөл эсэргүүцэх хандлагатай байсан?

-Ажлын хэсэг долоон хувийн  босгийн   тухайд   онцгойлон яриагүй байна. Энэ хэсэгт арай хүрээгүй гэсэн уг. Эхлээд ерөнхий зарчмуудаа албан ёсоор тохирох хэрэгтэй л дээ. Холимог тогтолцоогоор сонгуулиа явуулна, саналыг ийм байдлаар хураана гэдэгт хоёр намын бүлэг санал нэгдвэл дараа дараагийн асуудал яригдана. Ажлын хэсгийн удахгүй болох хуралдаанаар төслүүдээ нэгтгээд санал хураах байх. Манай намын булгийн зүгээс босго төдөн хувь байна гэсэн санал гараагүй. Ардчилсан  намын  бүлэг  ч адилхан байгаа болов уу.

-Ямар ч гэсэн ирэх сонгуулийг мажоритар тогтолцоогоор явуулахгүй гэдэгт итгэлтэй байж болох нь ээ?

-Монгол Ардын Намын бүлэг томсгосон мажоритар тогтолцоо тохиромжгүй   учраас   цааш хэрэглэхгүй гэдэг томъёоллоор санал хураасныг олонхи нь дэмжсэн. Харин Ардчилсан намын бүлэг' жижиглэсэн мажоритар хувилбараар явахгүй гэж санал хураасан гэсэн. Нэгэнт энэ хоёр тогтолцоо боломжгүй учраас   цаана   нь  холимог тогтолцоо үлдэж байгаа биз дээ.

- Сонгуулийн хуулийн төслийг боловсруулах хэлэлцүүлэгт бэлтгэх явцад улс орнуудын туршлагаас хэр судалсан бэ?

-НҮБ-ын гишүүн 199 улс орны сүүлийн 20-25 жилийн хугацаанд  сонгуулиа  ямар тогтолцоогоор явуулсан байдлыг судалж үзэхэд холимог тогтолцооноос пропорциональ тогтолцоо руу шилжиж байгаа хандлага ажиглагдсан, Гэхдээ бид дэлхий нийтийн хандлага ийм гээд холимог тогтолцоо руу яваагүй, Хэлэлцэж зөвшилцсөөр хүрсэн өнөөгийн төвшин маань холимог хувилбар. 199улсын 70 нь мажоритар тогтолцооны аль нэгийг, цэвэр пропорциональ тогтолцоог 72, холимог тогтолцоог 30улс хэрэглэж байна.

-Сонгуулийн төгс хууль, тогтолцоотой улс орон гэж байхгүй. Гэхдээ улс орныхоо онцлогийг мэдээж харгалзана биз дээ?

-Тэгэлгүй яахав. Дэлхий  нийтийн хандлага гэхээс илүүтэй тухайн орны өмнө тулгарсанасуудал, түүх, ёс заншил, уламжлал гээд олон зүйлтэй сонгуулийн тогтолцоо уялддаг. Улс орон бүр өөрийн нөхцөлдөө тохирсон сонгуулийн тогтолцоог хэрэглэж байгаа. Парламент маань 76 гишүүний бүрэлдэхүүнтэй учраас жижиг хэнд тооцогдоно. Сонгуулийг аль болохоор хөрөнгө мөнгөнөөс хол байлгах хэрэгтэй. Сонгогчийн санал намуудад жигд хуваагддаг уу гэдэг асуулт сонгууль бүрийн дараа сонгогчдод төрдөг шүү дээ. Улс төрийн намууд ойролцоо хувийн санал авсан атал нэг нам нь парламентад давуу суудалтай болдог нь хүмүүст итгэл алдарсан байдал үүсгэдэг. Хуулийн хэлэлцүүлгийн үеэр бодох л асуудал. Хэрхэн алгуур зөв залруулах вэ гэдгийг ажлын хэсэг ярьж байна. УИХ-ын гишүүд, улстөрийн намууд сонгуулийн хуулийг батлах үед манай намд, надад ямар тохиолдолд ашигтай байх вэ гэдгийг тооцоолдог. Зөвхөн Монголд байдаг үзэгдэл биш л дээ. Гэхдээ гишүүд маань олон нийтийн нийтлэг эрх ашгийг эн тэргүүнд тавьж буйд итгэж байгаа.

-УИХ-ын болон орон нутгийн сонгуулийг нэг өдөр явуулах боломж муутай гэсэн санал гарч байгаа. Ажлын хэсгийнхэн энэ талаар ярилцсан уу?

-Ажлын хэсэг дээр одоогоор яригдаагүй. Зөвхөн УИХ-ын сонгуулийн хуулийн төслийг хэлэлцүүлэгт бэлтгэж байна. Орон   нутгийн   сонгуулийн хуулийг хэлэлцвэл ярина.

-Таны төсөөллөөр шинэ оноос өмнө сонгуулийн хууль батлагдах болов уу?

-Сонгуулийн хуулийг хэдийд батлахыг хэлж мэдэхгүй. УИХ-ын гишүүд хэлэлцэж шийдвэрлэнэ. Намрын чуулганы хуга-цаанд хуулийн төслийг хэлэлцэж амжихгүй өнгөрөөвөл цаа-шид улам хэцүү болохыг үгүйсгэхгүй, Бид өмнө нь сонгуулийн хуулийг хэлэлцэж байсан туршлагатай. Пропорциональ  тогтолцоонд шилжих тухай ярьж бай-гаад буцсан тохиолдол бий. Зарчмын гол асуудал дээрээ тохирсон тохиолдолд  гайгүй биз ээ. Сонгуулийн хуулийг батлахад УИХ-ын гишүүдийн болоод намуудын улстөрийн хүсэл эрмэлзлэл чухал.