УИХ-ын гишүүн Ц.Даваасүрэн, Г. Батхүү нар Төсвийн албаны эрх зүйн байдлын тухай хуулийн төслийг өргөн мэдүүллээ.

УИХ-аар улсын төсвийг хэлэлцэх явцад зарим алдаа дутагдал гарах болсон байна. Тухайлбал, Монгол Улсын 2013 оны төсвийн тухай хуулийн хөрөнгө оруулалтын төсөл, арга хэмжээний жагсаалтад нэг обьектыг төсвийн хоёр ерөнхийлөн захирагчийн багцад тусгасан, мөн төсвийн хоёр дахь хэлэлцүүлгээр олонхийн дэмжлэг авсан саналуудыг төсөлд тусгахад хэрхэн шийдэгдэж байгаа нь ойлгомжгүй зэрэг дутагдал байдаг аж. Тиймээс дээрх алдаа дутагдлыг  арилгахын тулд төсвийн хэлэлцүүлгийн бүх процесст Улсын Их Хурал өөрөө хяналт тавьж, хэлэлцүүлгийн шатанд оруулсан нэмэлт, өөрчлөлтүүдийг мэргэшсэн ажилтнуудаар хийлгэх, хянуулах шаардлагатай гэж нэр бүхий гишүүд үзсэн байна. Иймээс УИХ-ын Төсвийн байнгын хорооны дэргэд Төсвийн шинжилгээний албаны ажиллах орчин, хэм хэмжээ, чиг үүрэг, зорилгыг тодорхойлж хууль, эрх зүйн талаас нь баталгаажуулж өгөх зорилгоор Төсвийн албаны эрх зүйн байдлын тухай хуулийн төслийг боловсрууллаа гэж Ц.Даваасүрэн гишүүн мэдэгдлээ.   Парламентын засаглал хөгжсөн Бельги, Канад, Унгар, Өмнөд Солонгос зэрэг улсад 100-135 орчим хүнтэй парламентын төсвийн алба, Австри, Шведэд парламентын санхүүгийн зөвлөл, АНУ-д 235 хүнтэй Конгрессын төсвийн алба нэртэй бүтэц зэрэг төсвийн хараат бус мэдээлэл, судалгаа шинжилгээгээр парламентыг хангах бие даасан нэгжүүд ажилладаг байна.

Хуулийн төсөл боловсруулах үндэслэл, шаардлага

Төсвийн албаны эрх зүйн байдлын тухай хуулийн төслийг боловсруулах дараах хууль зүйн болон практик шаардлага байна. Үүнд:

1. .Монгол Улсын Үндсэн Хуулийн 25 дугаар зүйлд Улсын Их Хурал “төрийн санхүү, зээл, албан татвар, мөнгөний бодлого, улсын эдийн засаг нийгмийн бодлогын үндсэн чиглэлийг тодорхойлж, засгийн газрын үйл ажиллагааны мөрийн хөтөлбөр, улсын төсөв, түүний гүйцэтгэлийн тайланг батлах” онцгой бүрэн эрхтэй гэж заасан байдаг. Засгийн газрын боловсруулсан улсын төсвийн төслийг Улсын Их Хурлаар хэлэлцэхэд Улсын Их Хурлын гишүүдээс гаргасан саналтай холбоотой тооцоо, өөрчлөлтийг Засгийн газар /Сангийн яам/ хийдэг. Засгийн газраас нэгэнт өргөн мэдүүлсэн хуулийн төсөл дээр Засгийн газрын байгууллага ийнхүү ажиллаж, түүнийг нь Улсын Их Хурал баталж байгаа нь Үндсэн хуульд заасан дээрх онцгой бүрэн эрхийг хэрэгжүүлэхэд гажуудал үүсгэж байна. Нөгөө талаас Засгийн газрын өргөн барьсан төсвийн төслийг тооцоо судалгаагүйгээр батлах, оруулж ирсэн төсвийн төсөлд тооцоо судалгаа муутайгаар ихээхэн өөрчлөлт оруулдаг, төсөвт тодотгол хийх нэрээр нэг жилд төсвийг олон дахин баталдаг,  батлагдсан төсвийг хэрхэн зарцуулж байгаад парламентаас тавих хяналтын цогц механизм бүрдээгүй зэрэг анхаарч авч үзэхээр асуудал нэлээд байна.  
2.  Монгол Улсын Мянганы хөгжлийн зорилтод суурилсан Үндэсний хөгжлийн цогц бодлогод “Улсын төсвийн бодлого нь эдийн засгийн өсөлт болон төсөв санхүүгийн тогтвортой, тэнцвэрт байдлыг бататгаж, санхүүгийн эх үүсвэрийг хөгжлийн тэргүүлэх чиглэлд оновчтой хуваарилах замаар хүн амын бодит орлого, нийгмийн үйлчилгээний хүртээмжийг нэмэгдүүлэх, бодит салбарын хөгжлийг дэмжихэд бүрэн чиглэнэ. Төсвийг Монгол Улсын Мянганы хөгжлийн зорилтод суурилсан Үндэсний хөгжлийн цогц бодлоготой уялдуулан боловсруулж, хэрэгжүүлж байх эрх зүйн зохицуулалтыг бий болгох” тухай тодорхой дурдсан байна.
3. Монгол Улсын Их Хурлын тухай хуулийн 39.3, 39.4 дэх хэсэгт Улсын Их Хурлын Төсвийн байнгын хорооны дэргэд Улсын Их Хурлаар төсвийн төсөл хэлэлцэх, төсвийн гүйцэтгэлд тавих хяналтыг сайжруулах, үр нөлөөг дээшлүүлэхэд туслах, бодлогын зөвлөмж гаргах, дүн шинжилгээ хийх нэгжийг ажиллуулна. Нэгж нь Улсын Их Хурлын Тамгын газрын бүтцэд байна гэж заасан.
4.  Парламентын засаглал хөгжсөн дэлхийн нилээд оронд парламентыг Засгийн газраас хараат бус мэдээлэл судалгаа шинжилгээгээр хангах бие даасан нэгж ажилладаг, үйл ажиллагааг тусгай хуулиар зохицуулдаг байна.  

Хуулийн төсөл батлагдсанаар үүсэх нийгэм, эдийн засгийн үр дагавар 

Энэхүү хуулийн төсөл батлагдсанаар Засгийн газраас боловсруулан Улсын Их Хуралд өргөн барьсан төсвийн төслийг парламентын түвшинд тооцоо судалгаатай нягтлан үзэж, сайжруулах, чуулганы нэгдсэн хуралдаан, байнгын хороодоор хэлэлцүүлэх чадавхийг дээшлүүлэх, төсвийн хэрэгжилтийн явц, гүйцэтгэлд тавих хяналтыг бусад улсын парламентад мөрддөг хэм хэмжээнд хүргэх бололцоотой болох юм.   

Засгийн газар, орон нутаг, төсвийн ерөнхийлөн захирагчид аль болох их төсөв батлуулах зорилготой байдаг бол Улсын Их Хурал, ард түмний татвар, байгалийн баялгийн үр дүнгээр бий болсон хязгаарлагдмал нөөцийг аль болох хэмнэлттэй, оновчтой, зүй зохистой хуваарилж, зарцуулахад илүү анхаарал, санаачилгатай ажиллах хүсэл эрмэлзэлтэй байдаг. Улсын Их Хурал энэхүү зорилго, зорилтдоо хүрэхэд нь Төсвийн албаны хийсэн судалгаа, шинжилгээ бодит дэмжлэг болно гэж үзэж байна.

Төсвийн албаны тухай хууль батлагдсанаар улсын төсвөөс нэмэгдэл хөрөнгө, эх үүсвэр шаардагдахгүй болно.  

Дагалдан өөрчлөгдөх хууль, тогтоомж

• Төсвийн тухай
• Төрийн албаны тухай
• Монгол Улсын Их Хурлын тухай хууль