Монголын экспортлогчдын холбооны ерөнхийлөгч Д.Галсандоржтой Монголын алтны олборлолт, алт тушаалтын өнөөгийн байдлын  талаар ярилцлаа.         

-Алтны салбарыг өнгөрсөн жилээс эхлээд хууль эрх зүйн орчинг боловсронгуй болгож , татварын хувь хэмжээг бууруулж маш ихээр дэмжсэн. Зэс, төмөр, нүүрснээс илүү их дэмжсэн. Өнөөдөр ямар үр дүн гарч байна. Алт олборлогч компаниуд хэр ажиллаж байна?                                                                                         

Тоон үзүүлэлтээс харахад 2013 онд 8,4 тонн алт олборлосон. 2014 онд 14,9 тонн олборлосон. Оюутолгойн  уурхай 2013 оны 9 сард ашиглалтад орсон бөгөөд 2014 онд 19 тонн алт олборлон экспорложээ.

 Мөн алтны салбарт төрөөс авч хэрэгжүүлж  байгаа өнөөгийн арга хэмжээ, Ашигт малтмалын хуулинд нэмэлт өөрчлөлт оруулсан , Уул уурхайн яам, Монголбанкнаас алт олборлогчдыг дэмжих бодлого явуулсан нь  алт үйлдвэрлэгчдийн үйл ажиллагаа идэвхижсэн.

2013 онд манай дотоодын алт олборлогчид 8,4 тонныг олборлосон бол 2014 онд 14,9  тонныг олборлосон

Өмнө нь алтны салбарт харьцангуй өндөр буюу 10 хувийн нөөц ашигласны татвар авдаг байсан бол үүнийг дөрөв дахин бууруулж 2,5 хувь болгосон. Энэ бол алт үйлвэрлэгчдэд  маш том дэмжлэг.

Үүнийг дотоодын банкны зээлийн хүүтэй жишиж үзье л дээ. Зээлийн хүү арилжааны банк  доод тал нь 1,2-1,5 хувь байна. Хувь хүмүүсийн хоорондын зээл  3-5 хувийн хүүтэй байна.

Алт олборлолтын 2,5 хувийн татвар бол үнэндээ  бараг татваргүй орон гэж ойлгож болно. Манайх шиг уул уурхайгаа хөгжүүлж байгаа бусад улсуудын татвартай  харьцуулахад татвар бага гэсэн үг.

-Компаниуд энэ дэмжлэгийг хэр ашиглаж байна вэ. Тэдний улсын төсөвт оруулж буй хувь хэмжээ нэмэгдсэн үү?

Алт олборлогч компаниуд үйл ажиллагаагаа идэвхжүүлэх хэрэгтэй. Хайгуулаа нэмэгдүүлэх хэрэгтэй. Алт олборлолтын хэмжээг өсгөх, олборлолтын  зардлаа бууруулах хэрэгтэй.

Нөгөө талаас Засгийн газар алт олборлогч нарын хоорондын хамтын ажиллагаа гэж үзвэл Засгийн газар хүлээсэн  үүргээ хэд  дахин  давуу биелүүлсэн.

Манай аж ахуй нэгжүүд үйл ажиллагааг маш шахуу төлөвлөгөөтэй үйлдвэрлэлээ нэмэгдүүлэхээр ажиллах шаардлагатай байгаа. Алтыг бусад зэс, төмөр,жоншны салбараас  илүүгээр дэмжиж байна.

-Ингэж дэмжүүлж байгаа салбарын экспорт болон Монголбанкинд алт тушаалтын байдал ямар байна вэ?

2013 онд манай дотоодын алт олборлогчид 8,4 тонныг олборлосон бол 2014 онд 14,9  тонныг олборлосон. Манай дотоодын аж ахуй

Судалгаагаар гурван жилийн өмнө албан бус тоогоор 100 мянга байсан бол одоо 200 мянга хол давжээ

нэгжүүдийнг өсөлт бол 6,5 тонноор л нэмэгдсэн

Оюутолгойн алтаа Монголбанкинд тушаагддаггүй. Хөрөнгө оруулалтын гэрээтэй. Гэрээний дагуу экспортлогч бүтээгдэхүүнээ шууд гадаад зах зээл дээр гаргадаг Гэхдээ монголын нутаг дэвсгэр дээр үйл ажиллагаа явуулж байгаа учраас гаалийн статистик болон монголбанкны мэдээлэлд орж байх учиртай.

Дэлхийд байхгүй татварын орчин бүрдүүлсэн атал алт олборлогч аж ахуйн нэгжүүд аль болохоор зардлаа бууруулах хэрэгтэй. Хоёрдугаарт ажилчдын цалингаа нэмэх хэрэгтэй.

Мөн орон нутагт туслаж, нөхөн сэргээх үйл ажиллагаанд онцгой анхаарах ёстой юм.

-Алт тушаалт ямар байдалтай хийгдэж байгаа бол?

Уг нь олборлолт тушаалтаас илүү хийгдэж байгаа. Нөгөөтэйгүүр чуулганы үеэр нинжа болон гар аргаар алт олборлож байгаа улсуудыг шууд Монгол банкинд тушаахгүй байгааг ярьж байсан. Ченжүүд газар дээрээс нь хямд үнээр авчихдаг.

Алтны үнэ 2014 онд дунджаар нэг унци нь 1236 доллар байсан бол 2015 онд 1178 доллар болж буурахаар энэ оны  шинэчилсэн төсөвт тусгасан байгаа.

Гэхдээ хувийн аж ахуй нэгжүүд алтаа төв банкинд тушаавал 3 хувийн шимтгэл аваад 97 хувийн төлбөр хийж байгааг залруулах хэрэгтэй байна.

-Монголбанкинд алт тушаагдсанаар ямар ач холбогдолтой юм бэ?

Ер нь аливаа улсын эдийн засаг хүчтэй байна уу, төлбөрийн чадвартай байна уу, худалдаа эерэг байна уу, эдийн засгийн аюулгүй байдал нь хэр байна гэдгийг төв банкин дахь алтны нөөцөөс нь хардаг.

Нөгөөтэйгүүр төгрөгийн ханш ч тухайн орны төлбөрийн чадвар,  алтны нөөцөөс шууд хамаардаг. Тиймээс өндөр хөгжилтэй болон хөгжиж буй орнууд аль болохоор алтаа экспортлохыг зорьдоггүй ихэвчлэн нөөцлөх арга хэмжээ авдаг.

Харин төв банкиндаа байршуулаад найдвартай баталгаа болгохыг зорьдог. Энэ бол тэр улсын хүч чадал. Гэтэл манай төв банк  оновчтой бус  бодлого явуулаад байна.

Манай улс жижиг эдийн засагтай хэрнээ  гаднаас ихээхэн хэмжээний хөрөнгө босгоод бонд болон  зээл авчихсан. Бүр ДНБ-ийн хэмжээнээс давсан   зээлтэй, зээлээ төлөх өндөр өгөөжтэй  төслүүдээ зөв сонгоогүй  учир гадны санхүүгийн байгууллагууд

Монголбанкинд хадгалж байгаа алтны нөөцийн хэмжээ гадаад зээл,   шууд хөрөнгө оруулалтыг баталгаа болдог.

нэмж зээл өгөх сонирхол ихээхэн бага  байгаа .

Гэтэл Монголбанкны  гадаад валютын нөөц 1,5 орчим тэрбум доллар байгаа. 2012 онд 4,5 тэрбум доллар байсан. Одоо гурав дахин багассан.

Монголбанкинд хадгалж байгаа алтны нөөцийн хэмжээ гадаад зээл,   шууд хөрөнгө оруулалтыг баталгаа болдог.

-Төгрөгийн ханш яагаад унаад байна вэ гэдэг дээр уул уурхайн эдийн засагчийн хувийн бодлоо хэлээч?

Монголбанкинд алтны нөөц бага байна.  Хэрвээ аж ахуй нэгжүүдийн олборлож буй алтыг 2015 ондоо экспортлохгүйгээр Төв банкиндаа  байршуулвал валютын нөөцийг жилдээ 10 тэрбум болгож өсгөх  боломжтой.

Тэгэхгүйгээр төгрөгний ханшийг бууруулна гэвэл хэцүү. Одоо гол аюул валютын нөөцгүй, гадаад худалдааны тэнцэл цаасан дээр ашигтай ч импорт буурчихсан учраас эерэг болж  гараад  байна.

Тийм учраас өнөөдөр мөнгө олохын тулд алтаа зарахаа багасгаж, нөөцөө нэмэгдүүлэх олон улсын туршлагыг хэрэгжүүлэх нь зүйтэй. Тэгэхгүй бол манайд зээл өгөх орон  олдохгүй болов уу.

-Алт олборлогчдыг дэмжээд байхад яагаад гадагшаа экспортлосоор байна вэ. Алтны нөөцийг яаж дотооддоо үлдээх вэ?

Экспорты алтны  арилжааны тал нь  Монголнбанкаар дамжиж байгаа. Томоохон аж ахуй нэгжүүд шууд тушаагаад, гар аргаар алт олборлогчид ченжүүдээр дамжуулаад алтаа Төв банкинд тушааж байгаа . Тиймээс салбарын яам, Сангийн яамны зүгээс нийлж байгаад алтны худалдан авалт, тушаалтыг ил тод болгох, газар дээр нь хийх арга хэмжээг хИтдээ авах нь зүйтэй болов уу .

Явуулын лабораторыг аймгуудад байгуулья гэсэн асуудал УИХ дээр  яригдаж байсан.

Хэрвээ Урт нэртэй хуулийг хэрэгжүүлэх журам амжилттай хэрэгжүүлчихвэл боломж байна. Тухайлбал Засгийн газар Гацууртын ордыг эзэмшиж байгаа Центерра гоулдтай өндөр өгөөжтэй  хөрөнгө оруулалтын гэрээ байгуулаад жилд олборлох 5 тонноо бүгдийг Монголбанкинд тушаавал сайн хэрэг болно.

Гэхдээ тэр бүх алтыг худалдаж авах төлбөрийн чадвар Монголбанкинд байгаа эсэх нь эргэлзээтэй. Дотоодын болон  гадаадын аж ахуй нэгжүүд олборлосон бүх  алтаа тушаая гэвэл Монголбанкинд төлбөр хийх чадвар байна уу. Энэ  чадварыг бий болгох асуудал тулгамдаж байна.

-Ярилцсанд баярлалаа.