УИХ-ын гишүүн Х.Нямбаатартай цаг үеийн асуудлаар ярилцлаа. 

-Төр нийгмийн нэрт зүтгэлтэн С.Зориг агсны хэрэгт УИХ дээр ажлын хэсэг байгуулагдаж, анхны хуралдаанаа өнгөрсөн даваа гаригт хийсэн байна. Энэ талаар тодорхой мэдээлэл өгөхгүй юу? 

-Хэргийг шалгах ажлын хэсэг гэж хэлвэл учир дутагдалтай. Олон Улсын парламентын холбооны Удирдах зөвлөлөөс Монгол Улсын парламентэд бичиг ирүүлсэн. Хууль зүйн байнгын хороон дээр ОУПХ-ны Удирдах зөвлөлөөс ирүүлсэн албан бичгийг судалж, хариу өгөх ажлын хэсэг байгуулсан. Ажлын хэсгийг миний бие ахалж, УИХ-ын гишүүн Д.Ганболд, Л.Мөнхбаатар, Л.Болд, Ж.Батзандан гэсэн таван хүний бүрэлдэхүүнтэй ажиллаж байна.

Ажлын хэсэг нэн түрүүнд уг бичигт хариу өгөхөөр судалж, эхнийхээ албан бичгийн хариуг гаргасан. Өөрөөр хэлбэл, ОУПХ-ны Удирдах зөвлөлөөс ирүүлсэн бичигт "Төр нийгмийн нэрт зүтгэлтэн С.Зориг агсныг хөнөөсөн хэрэгт холбогдож байгаа этгээдүүдийг шүүн таслах ажиллагааг ОУ-ын шинжээчдийн хяналтан дор, ажиглагчдын бүрэлдэхүүнтэйгээр ил тод нээлттэй явуулаач, Монгол Улсад цаашид шүүн таслах ажиллагаа хүний эрхийг зөрчдөг, хаалттай гэх нэрийн дор учир битүүлгээр тулган тасалдаг жишиг үүсээд байна. Цаашид парламентын дэргэд Мөрдөн шалгах хороо байгуулах ёстой" гэсэн утгатай бичгүүд байсан. Тиймээс бид ярилцаад энэ албан бичигт боломжгүй гэсэн хариуг гаргаад байна. 

-Ямар учраас боломжгүй гэж үзэж байгаа вэ? 

-Монгол Улсын Үндэсний хэм хэмжээний тогтолцоо дууссан. С.Зориг агсныг хөнөөсөн хэргийг шийтгэх тогтолцоо дотоодын эрх зүйн бүх тогтолцоог дуусгасан учраас дахин ОУПХ-ны Удирдах зөвлөлийн хүсэлтийн дагуу шүүхийг дахин хуралдуулах, шүүн таслан ажиллагааг дахин шинээр явуулж, ингэхдээ ОУ-ны ажиглагчдыг оролцуулах боломжгүй.

Хоёрт, Парламентын дэргэд Мөрдөн шалгах хороо байгуулая гэвэл Үндсэн хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах асуудал гарна. Энэ ажлын хэсэгт үүнээс илүү эрх хэмжээ байхгүй, шийдэх боломжгүй учир УИХ-ын даргын захирамжийн дагуу ажлын хэсэг байгуулж, УИХ-аас эсвэл УИХ-ын тухай хуульд заасны дагуу Түр хороо байгуулах нь зүйтэй гэж албан бичгээ төлөвлөөд ХЗБХ-ны хуралд танилцуулсан. 

-ХЗБХ-ны гишүүд ямар хариулт өгсөн бэ? 

-ХЗБХ-ны гишүүд ажлын хэсгийг дахин заавал хуралдах ёстой гэсэн санал гаргасан. Хуралдаанаараа хүний эрхийн зөрчил дутагдал хэр байсан гэдгийг хэрэгт ажилласан өмгөөлөгч нараас сонсох ёстой, заавал тавуулаа хуралдаж байж асуудлыг шийдэх ёстой гэж үүрэгдсэн. Тиймээс эхний ээлжинд уг хэрэгт хохирогчийн өмгөөлөгчөөр ажилласан өмгөөлөгчөөс хүний эрхийн зөрчил дутагдал байгаа эсэхийг бүрэлдэхүүнээрээ сонссон. Мөн хэрэгт улсын яллагчдын багийг ахалж ажилласан Улсын Ерөнхий прокурорын орлогч Г.Эрдэнэбатыг орж ирээд мэдээлэл өгөх болов уу гэж бодож байна. Учир нь бид шүүхийг шүүх боломжгүй.

Өөрөөр хэлбэл, гурван шатны шүүхээр шийдэгдсэн хэрэгт хэргийн тухай ярих, хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд хууль буруу хэрэглэгдсэн үү, байцаан шийтгэх ажиллагааны журам ноцтой зөрчигдсөн үү гэдгийг бид эргэж шүүж, дахин шинээр илэрсэн нөхцөл байдал үүсгэх эрх бидэнд байхгүй. Энэ эрх зөвхөн Улсын дээд шүүх, Улсын Ерөнхий прокурорт хадгалагдаж байгаа учир тэр хүрээний асуудлыг яриагүй. Зөвхөн өмгөөлөгч нарыг мөрдөж мөшгиж байна уу, дарамт шахалт ирж байна уу, ил цагаан хууль тогтоомж зөрчиж байгаа эсэхийг өмгөөлөгчөөс сонссон.

Ажлын хэсгийнхэн мөн нөгөө өмгөөлөгч нарыг сонсох хүсэлтээ илэрхийлсэн.  Үнэхээр нууцад хамаарах асуудал байвал бид үзэх эрхгүй. Хэрэгт авагдсан төрийн нууцад хамаарах материалыг үзэх боломжгүй. Энэ эрх зөвхөн Тусгай хяналтын дэд хороонд бий. Цаашид хүний эрхийн янз бүрийн асуудал үүсэхээс болгоомжилж, Түр хороо байгуулах ёстой гэсэн байр суурьтай байгаа. 

-Улсын Ерөнхий прокурорын орлогч Г.Эрдэнэбатад мэдээлэл сонсох хүсэлтээ байгаагаа илэрхийлсэн үү? 

-Улсын Ерөнхий прокурорын орлогч Г.Эрдэнэбат "Улсын Ерөнхий прокуророос зөвшөөрөл авалгүйгээр та нар дээр орж мэдээлэл өгөх боломжгүй" гэсэн хариу өгсөн. 

-Шүүхээр шийтгэгдсэн ялтнуудын өмгөөлөгчдөөс мэдээлэл сонсох хүсэлтээ өгсөн үү?

-ХЗБХ-ноос энэ асуудлаар ирж мэдээлэл өгнө үү гэж хүссэн ч нэг нь шалтаг тоочоод ирээгүй. Нөгөөх нь тодорхойгүй шалтгаанаар ирээгүй. Зөвхөн хууль ёсны төлөөлөгч С.Оюуны өмгөөлөгч н.Энхсайхан ирж тодорхой мэдээлэл өгсөн. Гэхдээ төрийн нууцад хамаарах зүйлийг ярихгүй гэдгээ хэлсэн. Бидний гол асуусан асуулт "Таныг мөрдөж мөшгиж байгаа юу, дарамт бий юу" гэж асуусан. Өмгөөлөгч хариулахдаа "Миний утас шөрмөс байнга тасалддаг. Урьдынх шигээ зүгээр байхаа больсон. Би утас чагнаж байгаа гэж дүгнэж байгаа. Шүүн таслах ажиллагаанд өмгөөлөгчдийг мэтгэлцээнд эрх тэгш оролцох боломжоор хангаагүй. Процессийн үед нэг ч хүсэлт хангаагүй. Хэргийг хуульч хүний хувьд дүгнэж хэлэхэд эргэлзээтэй байдлаар асуудал шийдэгдсэн" гэсэн товч мэдээлэл өгсөн. 

-Парламентын дэргэд Мөрдөн шалгах хороо байгуулахын тулд ажлын хэсэг байгуулах эсвэл Түр хороо байгуулах ёстой гэлээ. Ийм боломж бий юу?

-Шүүн таслах ажиллагаан дахь хүний эрхийн зөрчил дутагдалтай холбоотой асуудлаар Түр хороо байгуулах хууль эрхзүйн боломж байгаа. Түр хороо өмнөө тавьсан зорилтоо биелүүлээд татан буугдана. Ажлын хэсэг байгуулах эрх УИХ-ын даргад хадгалагдаж байна. Би УИХ-ын гишүүний хувьд, хуульч хүний, хувь хүний хувьд нэгдүгээрт, энэ асуудалд хэн нэгэн хүмүүсийг хэлмэгдүүлээд улстөрийн зорилгоор  асуудлыг тулгаж тасалж, шийдсэн бол Монгол Улсын Үндсэн хууль, шударга ёсны тогтолцоонд маш том гажуудал үүсэхүйц том нөхцөл байдал үүсч байна гэж ойлгож байна.

Хоёрдугаарт, тэр олон хүний амь амьдрал гэр бүл ингээд хуулийн харанхуй хонгилд давхиж ороод сүйрч байна уу, гуравдугаарт, жинхэнэ улстөрийн захиалгаар аллага үйлдсэн этгээдүүд ял завшаад дуусах вий гэсэн болгоомжлол бий. Манай ажлын хэсэг хэргийг татаж аваад хэрэгт хууль зүйн дүгнэлт өгөх эрх зүйн боломжгүй. ОУПХ-ны Удирдах зөвлөлөөс ирсэн бичгийн дагуу хүний эрхийн зөрчил дутагдал байна уу, үүнийг холбогдох механизмаар шалгаж, материалыг нь үзэх боломжтой юм бишүү гэдэгт дүгнэлт гаргах урьдчилсан байр суурьтай байгаа. 

-ОУПХ-ноос 50 гаруй тогтоол, дүгнэлт ирүүлсэн ч УИХ ерөөсөө авч хэлэлцээгүй гэж С.Оюун гуай ярьж байсан. Яагаад энэ дүгнэлттэй танилцаагүй юм бэ? 

-Дүгнэлт энэ оны гуравдугаар сарын 20-доор ирсэн. Энэ бичгийг судалж, хариу өгөх ажлын хэсгийг байгуулж, би ахалж байна. Түрүүн хэлсэнчлэн, манай ажлыг хэсэг хэргийг татаж аваад хэрэгт хууль зүйн дүгнэлт өгөх эрх зүйн боломжгүй. Байцаан шийтгэх ажиллагаанд оролцсон өмгөөлөгч, хууль ёсны төлөөлөгч нарын эрхийг ноцтой зөрчсөн зүйл байгаа эсэхийг судалж байна. Нууцад хамаарах материалыг үздэг байгууллага нь үзэж, эцэс сүүлд нь УИХ-ын даргыг Түр хороо байгуулах, эсвэл ажлын хэсэг байгуулах ёстой шүү гэсэн дүгнэлт гаргая гэж бодож байна. 

-Мэдээлэл өгөөгүй өмгөөлөгчдөд дахин хүсэлт тавих уу? 

-Тавина. Байнгын хорооноос дахин хүсэлт өгсөн байх. Ирвэл асуудлыг нь сонсоно. Ингэхдээ төрийн нууцад хамаарах асуудлыг ярихгүй. Хэргийг ухаж ярихгүй. Зөвхөн тэр хүмүүсийг мөрдөж мөшигөөд дарамтлаад байгаа юу, үүний цаана эрүүдэн шүүх хэлбэр бий юу гэдгийг л сонсоно. Манай улс эрүүдэн шүүхийн эсрэг конвенцэд нэгдэж орсон.

Энэ конвенцэд нэгдэж орчихоод ийм асуудал гаргаж байвал манай шүүх хуулийн тогтолцоо бүтнээрээ нурна. Өөрөөр хэлбэл, өмнө нь шийтгүүлсэн бүх хэрэг маргааныг үнэн зөв шийдэж байсан гэх итгэл үнэмшил нийт олон түмэнд төрөхгүй гэсэн үг. Бүх зүйлийг нууцалж байгаа нь эргэлзээтэй л санагдаж байгаа. 

-Өмгөөлөгчдийн мэдээллийг нээлттэй явуулах боломжтой юу? 

-Тэр бол өмгөөлөгчдийн шийдэх асуудал. Зарим өмгөөлөгчид ил гарах дургүй байдаг. Уг нь прокурор мэдээллээ нээлттэй явуулж байхад өмгөөлөгчдийн мэдээллийг нээлттэй явуулах боломжтой.

-Үүнээс гадна та шүүгчдийн хадгаламжтай холбоотой асуудлыг дэлгэсэн. Энэ талаараа мэдээлэл өгөхгүй юу? 

-6.8 тэрбум төгрөгийн гүйлгээ хийсэн шүүгч байгаа. Үүнийг АТГ шалгаж байгаа гэж бодож байна. Саяхан АТГ надаас тайлбар авсан. Би 22 шүүгчид хамаарал бүхий 125 хүнийг ХОМ, дансыг шалгаач гэхээр  шалгахгүй байна. Өөрөөр хэлбэл, хулгай хийсэн хүн хэзээ ч өөрийнхөө дансаар гүйлгээ нааш цааш хийхгүй. Эхнэр нөхөр, үр хүүхэд, хамаатан саднаараа дансаа гүйлгэнэ. Жишээлбэл, Ревер гарденд хоёр байр авсан, хууль бусаар хөрөнгөжсөн хоёр өөр албан тушаалтныг шалгах явцад нэг нь аавынхаа дансаар, нөгөө нь хамаатныхаа дансаар гүйлгээ хийсэн нь шүүхээр тогтоогдож байсан. Энэ бол тогтсон жишиг. Тиймээс 2010-2012 оны хооронд Захиргааны хэргийн шүүхэд тодорхой лицензүүдийг сэргээсэн 22 шүүгчийг ХОМ-ийг хууль хяналтын байгууллага шалгаж ард түмэнд мэдээлэх ёстой гэж бодож байгаа. 

Б.Чимэг