Өдрийн сонин, 2019.02.26, Сэтгүүлч О.АРИУНЦЭЦЭГ

УИХ-ын гишүүн Л.Болдтой ярилцлаа. 

-Чуулганы хуралдаан завсарлачихсан энэ үед та ямар ажлууд хийж амжуулж байна вэ?

-Төрийн бус байгууллагуудтай зөвлөгөөн хийж байна. Түүний дагуу найман чиглэлийн шаардлага гарсан. Тухайлбал, ээлжит бус чуулганыг ойрын хоёр долоо хоногийн дотор яаралтай зарлан хуралдуул гэсэн шаардлага тавиад байгаа. Одоогоор ээлжит бус чуулганаар хэлэлцүүлэх асуудлыг бэлдэж байна. Тэр дотор Засгийн газрын түвшинд шийдэх асуудлууд ч бий. Тэмцэл хийсэн таван гишүүн байнга уулзаж байгаа.

-Ээлжит бус чуулганаар ямар асуудлууд хэлэлцэхээр төлөвлөж байгаа вэ?

-Хэд хэдэн нээлттэй сонсгол хийхийг шаардах болно. Эрдэнэтийн 49, 60 тэрбум, стратегийн ордуудыг ард түмний өмчид шилжүүлэх эсэх, Зэвсэгт хүчний жанжин штабын дарга, элчин сайд нар, АТГ тэргүүтэй хууль хяналтын байгууллагуудын удирдлагуудын шинэчлэлийг ээлжит бус чуулганаар авч үзэх ёстой. Эдгээр асуудлуудыг авч үзэхийн тулд холбогдох хуулийг өөрчилж таарах юм билээ. Учир нь өнөөх хүмүүс чинь ажлаа өгөхгүй л гэж үзэж таарна шүү дээ. Ер нь бол УИХ-ын дарга огцорсноор тэмцэл зогсчихож байгаа хэрэг биш юм.

-Тэдгээр хүмүүсийг албан тушаалаас нь буулгаж, халаа сэлгээ хийснээр өөрчлөлт гарна, өнөөх Манан арилна гэж үзэж байгаа юу?

-Тийм. МАНАН гэдэг ганц хүний тухай асуудал биш. Энэ бол тогтолцоо. Тогтолцооны нэг хэсэг болсон хүмүүс аливааг хоёр өнцгөөр хардаг. Өөрсдийнхөө холбоотой асуудлыг хэрэг үүсгэж шалгадаггүй. Бусад холбоотой асуудлыг шалгаж, улс төр хийдэг. Энэ болгоныг хүмүүс мэддэг болчихсон шүү дээ.

-Та бүхний дараагийн тэмцэл энэ байдлаар үргэлжилж байгаа юм байна гэж үзэж болох уу?

-Манай Төрийн бус байгууллагууд шаардлага тавьж, жагсаал цуглаан хийх байх. Бидний хувьд ээлжит бус чуулган зарлаж парламентынхаа хүрээнд асуудлуудаа нээлттэй ил тод, шийдээд явчихъя гэж байгаа юм. Хэрвээ ээлжит бус чуулган зарлахгүй бол хувьсгал болно л доо. Тэр тохиолдолд 100 гаруй ТББ гурав дахь цуглаанаа хийж, шаардлагуудаа тавина гэдгийг хариуцлагатайгаар хэлж байгаа.

Бид бол хоёр том цуглаанаа хийгээд хувьсгалаа сая хийчихсэн. Манай улс парламентын засаглалтай. Тиймээс бид одоо чуулган хуралдуулахыг шаардаж байна. Механик аргаар ээлжит бус чуулган хуралдуулахгүй, гишүүдийн шийдвэр гаргах нөхцөлийг бүрдүүлэхгүй байж болно л доо. Тийм зүйл болбол бид эсэргүүцэл хөдөлгөөн байгуулж, тулган шаардах тэмцэл хийж гудамжинд гарах болно. Тийм зүйл битгий болоосой л гэж бодож байгаа.

-М.Энхболд Их хурлын даргын суудлаасаа огцорсон. Түүнийг огцорсноос хойш гарсан бодит үр дүн нь юу байна вэ?

-Засгийн газрын сангуудыг шалгаж эхэлж байна. Улсын мөнгийг үрэн таран хийдэг сангуудыг татан буулгаад, өөрчлөн байгуулалт хийж, ЖДҮ-ийн асуудлыг нэг тийш нь шийдчихвэл энэ бодит үр дүн болно. Хоёрдугаарт, Засгийн газар Эрдэнэтийн 49 хувиар тодорхой асуудал оруулж ирэх ёстой. Эрдэнэтийн 49 хувийг ард түмэн авчихвал энэ бодитой үр дүн биз. Дээрээс нь Таван толгой, Цагаан суварга, стратегийн 15 болон бусад ордуудаас ард түмэн чөлөөтэй өмчилж авах юм бол маш том үр дүн. Зөвхөн ард түмнийг л шалгаад байдаг хуулийн байгууллага өөрчлөгдөж байна. Ер нь парламент, Засгийн газар, Ерөнхийлөгч том албан тушаалтнуудныг томилохдоо томилгооны сонсгол хийдэг болмоор байна. Намтар түүхийг нь сонсоод, асуух зүйлсүүдээ асууж байж албан тушаалд тавьж баймаар байна. Ингэж байж ард түмэн дээр байгаа хүмүүстээ илүү итгэдэг болно. Хэн ч мэдэхгүй хүн томилогдчихоод л өнөөх бүлэглэлдээ үйлчилж, ард түмний эрх ашгийг хөсөр хаяад байж болохгүй. Ингээд байгаа учраас л ард түмэн цөхрөөд байгаа юм шүү дээ. Гэх мэтчилэнгээр нийгэмд шударга ёс тогтоож, сайн сайхан цагийг авчрах алхмуудыг хийгээд явах юм бол энэ чинь л үр дүн юм. Үүний төлөө л хувьсгал хийсэн юм. Түүнээс ганцхан Их хурлын даргыг огцруулахын төлөө хувьсгал хийгээгүй. Одоо бид нарыг болоод энэ үйл хэргийг гутааж, ард түмнийг басамжилж, нийгэм сайхан байхад биднийг муухай болгочихсон юм шиг гүтгэж байна. Үүнийг бид хэзээ ч хүлээн зөвшөөрөхгүй. Бидний тэмцэл нэг секунд ч зогсохгүй, эрч хүч нь сулрахгүй.

-Сангуудыг нэгтгэх нэрээр луйвраа нуух гэж байна гэдгийг зарим улс төрчид хэлж байгаа. Ийм зүйл байж болох уу?

-Тийм зүйл байхгүй. Сангуудаас зээл авсан бүх хүнийг хуулийн байгууллагад өгч шалгуулна. Нэг сангийн жилийн зээлийн тухай мэдээллийг сонсоход л ямар их алдаа завхрал гарч байгаа билээ. Тийм байхад Засгийн газрын 28 сангийн үйл ажиллагааг шалгахад юу гарахыг ч үгүйсгэх аргагүй. Сангуудыг зээлийн бүртгэлд нь оруулаад, үйл ажиллагааг нь ил тод болгох хэрэгтэй. Тэгж гэмээнэ зорилтот бүлэгтээ үйлчилнэ. Энэ шинэчлэл аль дээр хэрэгтэй байсан юм.

-С.Зоригийн амийг хөнөөсөн хэргээр ял эдэлж буй Ц.Амгаланбаатар мэдүүлгээсээ буцсан гэх мэдээлэл гарсан. Энэ үнэн үү, эсвэл цуурхал уу?

-Бид янз бүрийн цуурхал дунд 20-иод жил амьдарлаа. Энэ талаар ямар ч мэдээлэл алга. Ямартаа ч ээлжит бус чуулганаар хэлэлцэх нэг чухал асуудал бол энэ. Хууль зүйн байнгын хороо, Хүний эрхийн дэд хороон дээр С.Зоригийн хэргийн талаар сонсъё. Одоо түр хороогоо байгуулах юм бол энэ бүхэн хариулттай, шийдэлтэй болно. Цаг алдаж, ухраах сонирхол хэнд ч байхгүй байх. Хувьсгалын үр дүнд ядаж С.Зоригийн хэргийн учрыг олъё гэж бодож байна.

-Ардчилсан намын бүлэг зөвлөлийн статустай ажиллана гэж байна. Энэ нь ямар эрх, үүрэгтэй статус юм бэ?

-Тэр хүмүүсийн асуудлыг би яаж мэдэхэв. Өмнө нь Ардчилсан нам Зөвлөлийн статусаар ажиллаж л байсан гэсэн. Тэр үед би парламентад байгаагүй. Ер нь бол өөрсдийнх нь л гаргасан шийдвэр. АН-д би маш тодорхой бололцоо өгсөн юм. Арванхоёрдугаар сарын 1-нд огт өөр Засгийн газрын асуудлаар УИХ-ын гурван гишүүний эрхэнд халдаж, хөөх шийдвэр гаргасан. Энэ шийдвэр чинь буруу байна гэхэд ойлгоогүй учир би бүлгээс гарсан. Гэтэл “Та намаас гараагүй байж бүлгээс гарахгүй” гэхээр нь би намаас гарсан юм. “Одоо та бүхэн ойлгох байх. Ингээд та нар наймуулаа шүү. Дахиад нэг хүн хөөх юм бол бүлэггүй болно” гэж хэлсэн. Тэр үед “Бүлэг ч тийм сүртэй юм биш. Бид мэдэж байна” гэх мэт том юм яриад л байсан. Ингээд арванхоёрдугаар сарын 4-нд АН найман гишүүнтэй болсон юм. Гэхдээ “Бид бүлэггүй болох юм байна. Шийтгэл тавьсан чинь хууль бус, дүрмийн бус байна. Тиймээс Ж.Батзандан, Д.Мурат гишүү-дээс уучлал гуйгаад намаас хөөх шийдвэрээ больчих.

Ингэвэл АН бүлэгтэйгээ үлдэнэ. Тэр тохиолдолд би өргөдөл өгөөд намдаа орж болох юм” гэсэн санал тавьсан. Харин тэд Ж.Батзанданг хасчихаад Д.Мурат гишүүн бид хоёрыг барьцаалаад, наймаалаад бүлэгтэй байгаад байна гэж буруу тооцоолсон. Би тийм бололцоог өгөхгүй. Бид нэг ч гишүүн хасах ёсгүй.

Тэд нэгдүгээр сарын 14-нд АН-ын бүлгээс Ж.Батзанданг хасах албан ёсны бичиг Их хурлын даргад өгсөн. Чуулганы хуралдаан дээр нэгдүгээр сарын 17-нд уншуулчихаж байгаа юм. Яг тэр өдөр АН бүлэггүй болсон. Өөрсдөө шийдэж бүлгээ тараасан. Одоо болохоор намайг бүлгээ тараасан гэж байгаа. Энэ бол гүтгэлэг.

-Тэгэхээр таны цаашдын улс төрийн карьер хэрхэн үргэлжилж таарах вэ?

-Цаашдаа тэмцлээ үргэлжлүүлнэ. Би улс төрд хангалттай удаан явчихсан. Миний хувьд энэ сайхан залуу улстөрчдөө дэмжээд л явна. Тэмцлийг нь үр дүнд хүргэхийн тулд өөрийгөө бүрэн зориулна. Надад дарга, сайд болох ямар ч сонирхол байхгүй. Дараа жилийн сонгуульд орох эсэхээ ч би шийдээгүй байгаа. Харин би Монгол Улс цаашдаа тусгаар тогтносон улс байх энэ тэмцлийн эцсийг нь хүртэл явна. Би сүүлийн гурван парламентад байхдаа “Баянмонгол”, “Газрын эзэн”, “Гэр хорооллын хөгжил” гэсэн гурван асуудалд бүхий л цаг заваа зориулж явсан. Энэ Их хурал энэ асуудлуудыг шийдээд, миний хүсээд байгаа хуулиудыг гаргачих юм бол надад парламентад суух шаардлага алга. Надад бизнес хийгээд, багшлаад, зөвлөгөө өгөөд, олон улсын байгууллагуудад ажлаад явах боломж байгаа. Заавал УИХ-д буг болтлоо суух шаардлага байхгүй. Миний хувьд ийм л бодолтой байна.

-Ж.Мөнхбат гишүүн таны “Богд банк”-ийг харилцах дансан дээрээ “Хөгжлийн банк”-аас авсан 30.8 тэрбум төгрөгөө байршуулж байна гэх мэдэгдлийг хийсэн. Таны хувьд энэ мэдэгдлийг үгүйсгэсэн. Та хоёрын хэн нь үнэн яриад байгаа нь эргэлзээтэй хэвээр үлдсэн. Үүнд тайлбар өгөөч?

-Мань эр намайг хувьцаа эзэмшдэг “Богд банк”-даа “Хөгжлийн банк”-наас мөнгө аваад Засгийн газрыг унахаас хамгаалсан гэж гүтгэсэн. Энэ асуудлаар шүүхдье гэж байтал надаас уучлал гуйсан юм. Гэхдээ тэрээр “Хөгжлийн банкнаас Богд банкинд мөнгө байршуулсан байна. Тийм баримт надад ирсэн” гэж хэлсэн. “Хөгжлийн банк”-ны бүх захирал, удирдлагуудыг Ж.Мөнхбат ЗГХЭГ-ын дарга байхдаа томилсон юм. Тиймээс албан, албан бус дотоод мэдээлэл солилцдог юм байна л даа. Тэр баримтаар улстөр хийж, намайг гүтгэсэн. Тэр баримтыг нь Засгийн газарт өгөхөд “Хөгжлийн банк” “Богд банк”-нд тодорхой мөнгө байршуулсан нь Засгийн газартай ямар ч холбоогүй байна” гэж нотолсон. “Хөгжийн банк” тэрхүү мөнгийг өнгөрсөн зун олгосон юм. Гэхдээ ганцхан “Богд банк” бус бүхий л банкуудад байршуулсан. Харин хамгийн хүнд нөхцөлтэйгөөр авч болох хэмжээнээсээ багыг “Богд банк” авсан юм шүү. Дуртай цагтаа л татаад явдаг мөнгө шүү дээ.

Эрсдэлээ бусдаар үүрүүлээд, “Хөгжлийн банк” л ашиг хийж байгаа. Үүнд ямар нэгэн хууль зөрчсөн, Ж.Мөнхбат гишүүний хэлээд байгаа шиг зүйл байхгүй гэдэг нь бүрэн нотлогдож байгаа. Цаашдаа ч хуулийн байгууллагаар шалгуулж эцсийн дүгнэлтийг гаргана гэж бодож байна.

-Үндсэн хуулийг хэлэлцэнэ гэдгээ УИХ-ын дарга мэдэгдээд буй. Хэлэлцэх тохиромжтой үе нь мөн үү?

-УИХ ганцхан бүлэгтэй, нэг намын парламенттай байгаа. Энэ үед Үндсэн хууль ярих нь цаг алдана. Хоёрдугаарт, энэ бол хууль бус. Нийгмийг өөрчлөхийг ард түмэн зөвшөөрсөн тохиолдолд ярих ёстой юм. Үндсэн хууль өөрчлөх гэж байгаа гол зорилгыг нь би ойлгосон л доо. МАН-ынхан шууд яваад очих юм бол сонгогдох боломж тун бага. Тийм учраас Үндсэн хуулийг өөрчилж, пропорциональ сонгуулийг зөвшөөрөх гээд байгаа юм билээ. Тэгвэл намын жагсаалтаар хэн дуртай нь ордог нөхцөл бүрдэнэ шүү дээ. Өнгөн дээрээ давхар дээл, орон нутгийн хот гэх мэт гол зүйлүүд яриад л байгаа юм. Пропорциональ тогтолцоотой болчихвол сонгуулийг луйвардахад хамгийн амархан. Хувь хүн дэвшдэггүй учраас эрх барьж байгаа нам сонгуулийн саналын тоог зохиочихдог, засчихдаг. Хувь хүн дэвшвэл өөрийнхөө төлөө саналаа нэг бүрчлэн тоолоод л, хянаад л, судалгаа хийдэг. Сонгуулийн дүн ханатай гарч байгаа юм. Нам өрсөлдвөл хэнд ч хамаагүй, хэнд ч сонирхолтой биш. Би Киргизд пропорциональ сонгууль болж байхыг харсан. Сонгууль дуусаад л 10 минут болоход бүх хүн тарчихдаг юм билээ. Харин эрх барьж байгаа нам нь сонгуулийн дүнг зохиогоод л биччихдэг, луйвардчихдаг. Ийм зүйл хийвэл хувьсгал болж, цөхөрсөн ард түмэн талбай дүүргэнэ шүү.