Эртний нийслэл Хархорум хот байгуулагдсаны 795 жилийн ой энэ онд тохиож байгаа билээ. Тэгвэл ойн хүрээнд Монгол төрийн түүхийн музейд “Хархорум-795” үзэсгэлэн энэ сарын 04-ний баасан гарагт нээлтээ хийлээ. Энэхүү үзэсгэлэнг Ерөнхийлөгчийн тамгын газар, Боловсрол, соёл, шинжлэх ухааны яам, Хархорин сумын Засаг даргын Тамгын газар, Өвөрхангай аймгийн Хархорин сумын нутгийн зөвлөл, Хархорум музей, Эрдэнэзуу музей хамтран зохион байгуулж байгаа юм. 

“Хархорум-795” эрдэм шинжилгээний хурал завсарлах үеэр үзэсгэлэнгийн нээлтийг хийж, УИХ-ын гишүүн Я.Содбаатар, Г.Батхүү,  Хархорин сумын Засаг дарга Л.Энхбат, Хархорин сумын нутгийн зөвлөлийн дарга Ш.Энхтөр тэргүүтэй албаны хүмүүс хүндэтгэлийн тууз хайчилсан юм. 

Тууз хайчилсны дараа УИХ-ын гишүүн Я.Содбаатар “Их Монгол Улсын нийслэл Хархорум хот үүсгэн байгуулагдсаны 795 жилийн ойд зориулсан үзэсгэлэнг зохион байгуулж байгаа Монгол төрийн түүхийн музейн хамт олон, Хархорин хотын музей, БСШУ-ны яамны Соёлын газрынхан болоод хамтарч ажилласан бүх хүмүүстээ талархал илэрхийлье. Хархоринчууд, монголчууд бид их түүхээ мэдэх алхам хийсэн томоохон үйл явдал өнөөдөр болж байна гэж би ойлгож байгаа. Энэхүү үзэсгэлэн Төрийн түүхийн музейд 14 хоног гарна. Тиймээс нийт иргэдээ энэхүү үзэсгэлэнг үзэхийг уриалж байна” хэмээсэн. 

Энэхүү үзэсгэлэнд Хархорум хотын туурийн малтлагаас гарч ирсэн үнэт олдворууд, эртний эдлэл хэрэглэл, шаазан эдлэл, барилга барьж байсан тоосго гээд олон зүйлсийг дэлгэн тавьсан юм. Мөн Хархорум хотын туурийг малтаж байх үед олдсон Буддын сүмийн зургийг ч дэлгэн тавьсан байсан.  

Монголын анхны нийслэл Хархорум хотод буддын шашны нэгэн томоохон сүм байсан тухай Юань улсын судар, 1346 оны бичээст хөшөө зэрэг эх сурвалжуудад бичсэн байдаг аж. Тэгвэл Хархорум хотын баруун өмнөд хэсэгт 1933 онд орос архелогич Д.Д.Букинич, 1948-1949 онд С.В.Киселев нар, 2000-2006 онд Монгол Германы хамтарсан “Хархорум” судалгааны баг тус тус малтлага хийж, эртний сурвалжуудад дурьдагдсан газар мөн болохыг тогтоож, сүмийн туурийг ил гаргаад байгаа юм.

 “Хархорум” судпалгааны багийн сүүлийн үеийн  малтлагаар 10 мянган гаруй цац, язгуурын таван бурханы дүр бүхий олон тооны шавар баримлын үлдэгдлүүд, бурханы бадам сэнтий, тал бүр нь 2.8 метр хэмжээтэй суваргын суурь, суурийн дөрвөн булангаас сүншиг бүхий нижгээд вааран сав зэрэг бурханы шашны холбогдолтой олдворууд илэрсэн аж. Тэр бүхний дээжээс энэ удаагийн “Хархорум-795” үзэсгэлэнд дэлгэсэн юм.  Малтлагаар илэрсэн сүмийн барилга нь шороо үелүүлэн дэлдсэн хоёр метр өндөр тавцан дээр боржин чулуун тулгуур бүхий 64 баганатай, 38х38 метр хэмжээтэй байгууламж байжээ. Уг дурсгал цогц байдлаараа бурханы шашны сүм болох нь тодорхой болсон байна. Тэгвэл энэхүү сүмийн туурийн болоод малтлагатай холбоотой гэрэл зургуудыг үзэсгэлэнгийн танхимд дэлгээд байгаа юм. 

“Хорхорум-795” үзэсгэлэн ирэх баасан гараг хүртэл Монгол төрийн түүхийн музйед гарах юм. Эртний нийслэл Хархорум хотын тууриас олдсон эртний олдворууд болоод өнөөгийн Хархорин сумын үүх түүхийг харуулсан үзэсгэлэн үзэхийг хүссэн хэн бүхний өмнө нээлттэй байх юм. Та бүхэн “Хархорум-795” үзэсгэлэнг үзэж, эртний нийслэл Хархорум хотын үүх түүхийг бага ч болов мэдэж, мэдрэхийг урьж байна.