Хууль тогтоох явцад УИХ-ын гишүүн, Засгийн газрын гишүүд ямар зарчмаар, яаж оролцдог вэ?

"Хууль, УИХ-ын бусад шийдвэрийн төсөл боловсруулах, өргөн мэдүүлэх журмын тухай" хуулийн дагуу хуулийн төслийг боловсруулж, өргөн мэдүүлдэг.

Энэ хуулийг "Хууль тогтоомжийн тухай" хуулиар шинэчлэн боловсруулж баталсан. 2016 онд энэ хууль хүчин төгөлдөр болно.

Хэн нэг, хэсэг бүлгийн ашиг сонирхлын үүднээс “лобби”-гоор батлагдсан хууль гэвэл та ямар хуулийг нэрлэх вэ?

Тодорхой мэдээлэл байхгүй байна.

Улс орнуудын улс төрийн нөлөөллөөр зарим хуульд органик бус рецепци хийгдсэн байхыг үгүйсгэхгүй.

Танай улсад ийм хэмжээний төсөл хэрэгжүүлье, ийм зээл олгоё, авахыг хүсвэл ийм хууль батал гэсэн дипломат харилцаанууд явагддаг байх. Дээхэн үед "Казиногийн тухай" хууль батлахад хэсэг улс төрч хууль бус лобби хийсэн гээд хэрэгт холбогдож байсныг санагдаж байна.

Хууль бус хууль лоббигоор батлагдахын эсрэг ямар арга хэмжээ авах нь зүйтэй вэ?  

Монгол Улсын иргэдийн ахуйд ойр, үндэсний язгуур эрх ашгийг хамгаалсан органик хууль гаргах ёстой. Зарим тохиолдолд бид мэдэхгүйгээсээ болж, гадаадын туршлагыг хуулбарладаг.

Гэтэл гадаадын туршлага нь зөв эсэх талаар бид арай дутуу судалснаас алдаа гарах нь бий. Тиймээс гадаад орны хуулийг хүлээн авах буюу эрх зүйн рецепци хийхдээ тодорхой арга зүйтэй хийх ёстой.

Одоогоор хууль бус аргаар хууль батлагдсан нь нотлогдож, хуулийн төслийг санаачлагч, бусад холбогдох этгээдэд хариуцлага тооцсон тохиолдол бий юу?  

Ийм нотлогдсон хэрэг гараагүй байх.  

Хууль, шүүхийнхэн авлигад хамгийн их өртөгсдийн нэг гэдэгтэй санал нийлэх үү?

Хууль, шүүхийнхнийг тодорхой хэрэгт үндэслэн ийм дүгнэлт гаргах ёстой.

Нийтээрээ авлигад өртдөг гэвэл худлаа.

Тэгж хандвал Монгол Улсад төр байх, байхгүйн тухай яригдана.

Танд хэн нэгэн ямар нэгэн байдлаар авлига өгөхийг оролдож байв уу? 

Тийм тохиолдол гарч байгаагүй. Харин багшилж эхэлсэн анхны жилүүдэд дүнгээ аргалчих гэсэн оюутнууд гуйж гувших, хүнээр хэлүүлэх, дайлж цайлахыг оролдох явдлууд мэр сэр гардаг байсан. Мөнгө, төгрөг өгөх санал тавьж байсангүй. Анхнаасаа тийм зүйлд хатуу байр суурь илэрхийлээд эхлэхээр энэ ер нь “зөрүүд” нөхөр гэдэг имиж бүрдчихэж байгаа юм.

"...Ер нь авлига авах хүн нь өөрөө амар аргаар мөнгө олчихъё гэсэн сэтгэхүйтэй байдаг. Энэ албан тушаалыг ашиглаад жаахан мөнгө хийгээд авъя гэсэн хувь хүний шунал байдаг. Нөгөө талаас тэр албан тушаалгүй бол амьдралаа аваад явчих чадваргүй нөхдүүд авлига авдаг гэж би боддог..."

Миний хувьд би арга ядлаа гэхэд орчуулга хийгээд амьдралаа аваад явчих нь гэсэн итгэл үнэмшил байдаг тул гэр орныхоо хэрэгцээг хангаад байх чадвартай. Авлига өгөхийг ч завдаж байсангүй. Энэ мэргэжлээрээ ажиллахад надад ямар нэгэн хүнд авлига өгөх, авлига авах шаардлага тулгарч байсангүй. Хүний өөдөөс цэх харж чадах, тэмцэж чадах зүрх зориг бий. 

Хууль, шүүхийнхэн яавал авлигад өртөхгүй байх бол?

Зөвхөн хууль шүүхийнхэн гэлтгүй хувь хүний өөрийнхөө хиймэл хэрэгцээг хязгаарлах чадвартай энэ асуулт шууд холбогдоно. Хиймэл хэрэгцээгээ хязгаарлаж чадвал авлига авах, илүүд шунах, байхгүйдээ сэтгэл зовних хэрэгцээ байхгүй болно.

"Авлига бол гэмт хэрэг."

Шүүх, хуулийнхан авлигад өртөхгүй байх нэг арга нь тэдний томилгоог ойлгомжтой болгох, эс бөгөөс хэн нэгэн улс төрчийн үгээр томилогддог бол эргээд нөлөөнд автана. Өөр нэг асуудал бол цалин.

Цалингийн асуудлыг шүүхийнхэнд их зөв зарчим баримтлах нь зүйтэй. Хэдэн зуун сая төгрөг, хүний хувь төөргийн асуудлыг шийддэг хүмүүст боломжийн хэмжээгээр өндөр цалин тавих ёстой. Үүнийг манайхан өөр ажлын байртай дүйцүүлж бодоод хасах хэрэгтэй гэж үзэж байгаа нь эргээд өөрийнхөө эрхийн хэрэгжилтийг ойлгохгүй байгаатай холбоотой. Иргэний эрхийг хэрэгжүүлэхийн тулд шүүгч нарын цалинг нэмж байгаа юм. Тэгээд ч шүүгч нарын тоо цөөхөн.

Авлига авсан гэдэг нь нотлогдсон шүүгчид ямар хариуцлага тооцдог вэ? Энэ асуудлаар хариуцлага хүлээлгэж байсан тохиолдол бий юу?

Эрүүгийн хуульд тодорхой заагаад өгчихсөн. Би хуульч хүн авлига авсан талаар тодорхой хэргийн жишээг шууд хэлж мэдэхгүй байна.

Хууль тогтоох үйл явц, хууль-шүүхийн байгууллага нь авлигаас ангид байснаар гарах эерэг өөрчлөлт, үр дүн?

Улс хөгжинө. Иргэд өөрсдийн байгуулсан төрдөө итгэх итгэл нь сайжирна. Эрхээ тэгш, шударгаар хэрэгжүүлэх боломж бүрдэнэ. Тусгаар улс гэдгээ улам мэдэрч, иргэний хөдөлмөрлөх, амьдрах, амьдралдаа итгэх итгэл нь сайжирна.

Ямарваа хууль тогтоомж нийгмийн хэрэгцээ шаардлагын хүрээнд гарч, тэр нь авлигаас ангид байх цаг хэзээ ирэх бол?

Хатуу хөрөнгө оруулалт болох зам, барилга зэрэг дэд бүтцийг хэт дэмжсэн шийдвэрүүд гаргасаар л байвал энэ улс хөгжихгүй, авлига байсаар л байна.

Юун түрүүнд зөөлөн хөрөнгө оруулалт болох мэргэжлийн боловсон хүчнээ бэлтгэхэд анхаарч, бүтээн байгуулалт болон бусад ажлуудад монгол боловсон хүчнээ бүрэн дайчилсан цагт энэ улс хөгжинө. Иймд иргэд ч, төр засгийнхан ч хиймэл хэрэгцээгээ хязгаарлаж сурмаар байна.

“Авлигатай тэмцэх газар”-аас хууль тогтоох үйл явц болоод шүүх хяналтын байгууллагын хүрээнд гарч буй авлигын асуудлаар авч хэрэгжүүлж буй ажлууд хэр оновчтой санагддаг вэ?

АТГ юун түрүүнд улс төрчдөөр өөрийнхөө ажлыг тайлагнуулдаг тогтолцоогоо халах хэрэгтэй. “Эрүүгийн байцаан шийтгэх” хуульд зааснаа л ном ёсоор нь хийвэл болохгүй зүйл байхгүй. Улс төрч, сайд дарга нар авлигатай тэмцээд байгаа юм шигээр өөрсдөдөө АТГ-ын хийсэн ажлыг нааж байгаа нь эргээд АТГ-ын нэр хүндэд сөргөөр нөлөөлж байна.

АТГ-ын шийдвэрийг улс төрчдөөс жинхэнэ утгаар нь хараат бус байлгах хэрэгтэй.

Ингэхийн тулд АТГ-ын энгийн ажилтнуудын үүрэг хамгийн их. Хэн гэдэг дарга ирээд ямар үүрэг өгөөд явах нь чухал биш, энэ байгууллагын нэр хүндтэй холбоотой буруу ойлголт байна гэдгийг дотроо ил чөлөөтэй ярилцаж, байгууллагын дархлаагаа сайжруулах хэрэгтэй. 

Эх сурвалж: УИХ-ын Аюулгүй байдал, гадаад бодлогын байнгын хороо, 2014 он