Москва хотоос 240км зайд орших нэгэн алслагдсан мужид Александр Саяапин сүүний үйлвэрлэлээ анх эхлүүлсэн. Александр Саяапины барууны сэтгүүлчдэд хэлэхийг хүссэн хамгийн эхний зүйл бол: ‘Хориг тавьсанд баярлалаа’.

Түүний хэлж буй хориг бол Европын Холбооноос импортоор орж ирдэг хүнсний дийлэнх  бүтээгдэхүүнд тавьсан хоригууд багтана. Үнэндээ энэ хоригийг Кремлиэс тавьсан билээ. ОХУ-ын Украйн улсад гүйцэтгэж буй үүргээс болж  барууныхны тавих хоригууд нэмэгдээд байсанд  хариу болгон Кремлийн зүгээс хориг тавьсан. Одоо бол энэ асуудал тийм ч  чухал биш.

Саяапины хэлэх гэсэн санаа бол ОХУ-ын зах зээлд ЕХ-ны орнуудаас нийлүүлдэг  хямд сүү, сүүн бүтээгдэхүүн гэнэт алга болсноор Саяапин шиг фермерүүдад шинэ  боломж гарч иржээ.

Тухайлбал, Mосква хотын Азбука Вкуса хүнсний сүлжээ дэлгүүрээс тэдэнд санхүүжилт хийх болсон. Тус санхүүжилтийн ачаар бага хэмжээний бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэг байсан алслагдмал бүсийнхэн бүтээгдэхүүний нэр төрлийг арвижуулж, супермаркетийн нэрээр эсвэл ‘Тариаланч Саяапин’ зэрэг өөрсдийн нэрийн шошготой бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх болсон.

ОХУ-ын хэрэглэгч төдийгүй хөрөнгө оруулагчдад нэгэн үе гологдож байсан А.Саяапин шиг жижиг аж ахуй эрхлэгчид ОХУ-ын хөдөө аж ахуйн зах зээл үүд хаалгаа нээжээ.

Тэд дотоодын хэрэглэгчдийн эрэлт, хэрэгцээг хангаж, тэднийг импортын бүтээгдэхүүн хэрэглэх шаардлагагүй болгосноос гадна өөрсдөө бүтээгдэхүүн экспортолдог болж байна.

“Миний хувьд өнгөрсөн онд бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэлээ гурав дахин ихэсгэж чадсан. Мөн зах зээлд хөлөө оллоо” хэмээн А.Саяапин хэлэв. Мөн цааш ярихдаа “Тэд маргааш хоригоо цуцалсан ч бид байсаар байна. Бид олон зүйлийг сурлаа. Бид үнээ бууруулсан. Одоо бол өрсөлдөөнд бэлэн” гэж байна. 

Хөдөө аж ахуйн өргөжилт

ОХУ эдийн засгийн уналтанд нэгэнт орсон. Энэ онд ОХУ-ынэдийн засаг илүү хүнд байх төлөвтэй байгаа. Гэхдээ ОХУ-ын  ХАА-н салбарт байдал эсрэгээрээ буюу  өргөжих төлөвтэй байна. Холбогдох албаны хүмүүсийн үзэж буйгаар энэ бүхэн хоригоос эсвэл  рублийн ханшийн уналт зэрэг дотоодын үйлдвэрлэийг дэмжиж, импортын барааг үнэтэй болгодог хүчин зүйлсээс үүдээгүй. Харин урт хугацааны үндсэн хүчин зүйлсийн үр дүн аж.

ЗХУ-ын үеийн  хөдөө аж ахуйн нүсэр хамтралыг тараах гэж арав илүү жилийн турш төөрөлдөж явсан. Үүнээс болж ОХУ-ын хөдөө аж ахуйн салбар балгас болж, гадаадын импортын хүнснээс хараат болсон юм.

2001 онд ОХУ нь газрын кодыг шинээр нэвтрүүлж, барууны маягийн хувийн аж ахуйг үүсгэх нөхцөлийг бүрдүүлсэн боловч тус салбарын хөгжил асар удаан явцтай байсан.

2012 онд засгийн газраас бага хүүтэй зээл олгох, бордооны үнийг тогтоох, хөдөө аж ахуйн машин техникийн үйлдвэрлэлийг дэмжих, ХАА-н дэд бүтцэд нэн чухал элементүүдэд төрөөс санхүүжилт өгөх  зэрэг далайцтай хөтөлбөрийг эхлүүлсэн билээ.Энэ бүгд одоо үр дүнгээ харуулж байна.

Саяхныг хүртэл ОХУ нь Хойд Амeрикийн гахай, тахианы мах импортлогч гол улс байсан. Одоо бол ОХУ-йн шувууны аж үйлдвэр дотоодын хэрэгцээг хангалттай хангаж чадах хэмжээнд хүрсэн. Мөн тэд түүхэндээ анх удаа гахайн мах экспортлож байна.

Өнгөрсөн онд гэхэд л ХАА-н экспортын бүтээгдэхүүн 20 тэрбум ам.доллар хүрсэн. Энэ тоо бол  ОХУ-ын улсын зэвсгийн худалдаанаас давсан үзүүлэлт байв. Мөн 2016 онд ХАА-н экспортын орлого  дахин өсөх төлөв ажиглагдаж байна.

Одоо өрнөж буй хямрал бол барууны орнуудын барааг эсэргүүцсэн эх оронч үзлээс үүдэлтэй байх магадлалтай.

Энэ нь Орос үндэстний уламжлалт хоолыг дахин сэргээхэд хүргээд байна. Үүний нэг жишээ бол уламжлалт хоолны орцонд ордог байцаа, хүрэн манжин, гурвалжин будаа, творог (орос маягийн гэрийн бяслаг), кeфир (тараг) худалдаа хурдацтай өсч байна.

ОХУ-ын ХАА-н яамны Калугу бүсийн албаны ажилтан Александр Циганковын хэлж буйгаар “Сүүлийн үeд тариаланчдын хувьд байдал их таатай байгаа. Тариаланчдад тэтгэмжүүд нээлттэй байх болсон.

Мөн холбооны болон орон нутгийн засгийн газраас зээлийн хүүгээ төлүүлэх боломжтой. Одоогийн эдийн засгийн нөхцөл байдал тэдний талд зогсож байна. Хүмүүс хотоос буцан ирж, суурьших болсон. Учир нь ХАА-н салбар одоо л нэг юм хангалттай цалин амлаж чадахаар боллоо. Үүний ачаар хөдөлмөрийн ужиг хомсдол зөөлөрч байна”.

Барууны орнууд хоригоо зөөлрүүлэх асуудал сүүлийн үед их яригдах болсон.

Европын чанартай бүтээгдэхүүнүүд ОХУ-ын зах зээл рүү урссанаар дотоодын тариаланч, аж ахуй эрхлэгчид дахин дөнгөлөгдөх болов уу гэх асуудал яригдаж байна.

ОХУ-ын хөдөө аж ахуйн яамны Калугу бүсийн албаны ажилтан Александр Циганков энэ асуудлыг үзэхдээ: “Тэгээд юу гэж? Хэрэв бүх бүтээгдэхүүнүүд буцаж ирвэл бид үнийн дайн эхлүүлэх болно. Манай тариаланчид, аж ахуй эрхлэгчдийн зардлын ихэнх нь рубль. Иймээс еврогоор гүйлгээ хийгддэг бүтээгдэхүүнтэй хийх дайны дийлэнхид нь бид ялалт байгуулах болно.

Мэдээжийн хэрэг шилдэг гэх тодотголтой Францын бяслаг, Италийн утсан мах болон бусад нэр төрлийн бүтээгдэхүүн зах зээлд давамгайлах нь тодорхой.

Гэхдээ бид дотоодын хүн амыг хангах хангалттай нэр төрлийн хүнсний бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх замдаа аль хэдийн гарсан байгаа. Гэхдээ манай засгийн газраас хүнсний аюулгүй байдал, дотоодын ХАА-н салбарыг хамгаалах асуудлыг сайн бодох хэрэгтэй. Тэгж чадвал ирээдүйд тавигдаж болох хоригуудаас болж хүнд байдалд орохгүй.”

‘Сайн ажиллаж байна’

Сергей Фетисов болон түүний гэр бүлийнхэн хуучин хамтралын аж ахуйн гишүүд байжээ. Тэд аажмаар хуучин гишүүдийн газрыг худалдан авч, хамтран ажиллахаар уриалсан. Тэд одоо хэдэн зуун үнээтэй болсон. Энэ нь тэдний хэрэгцээг хангалттай хангаж чаддаг. Мөн Сергейн шэр бүлийнхэн өнгөрсөн онд 3000 тонн төмс хураасан байна.

“Социализмаас капитализм руу шилжих шижилт ийм хүнд бас удаан үргэлжилнэ гэж бодож байгаагүй” гэж Сергей Фетисов хэлж байна.

Мөн тэрээр засгийн газрын тусламжинд биш өөрсдийн хүч хөдөлмөрт итгэдэг гэдгээ ийнхүү илэрхийлэв: “Одоогоор бүх зүйл сайхан байгаа. Гэхдээ би ирээдүйн тогтвортой байдлын талаар санаа зовинож байна. Одоо юу ч болсон бай бид өөрсдийгөө хангалттай хангах чадвартай болсон. Бид энэ тосгоныг дахин сэргээсэн. Мөн бид эндээ үлдэх болно. ХАА бол бидний амьдралын хэв маяг. Мөнгө олох бизнес биш.”

Харин Андрей Давидовын хувьд мөнгө олох бизнес. Андрей Давидов бол хуучин ЗХУ-ын армид алба хааж байсан цэрэг эр юм. Тэрээр 25 жилийн өмнө хэн ч хэрэглэдгүй байсан газар дээр хэдэн үнээтэй хувийн аж ахуйгаа анх эхэлсэн. Тиймээс аж ауйн нэгдлийн системээс шилжихэд үүсдэг хуулийн ямар нэгэн бэрхшээл түүнд огт тулгараагүй байна.

1990 оны үед АНУ-д нэгэн нөхөрсөг фермерчинтэй түр хугацаанд хамт амьдарснаар мал аж ахуйн талаарх асар мэдлэгийг хуримтлуулжээ.

Одоо бол тэрээр махны чиглэлийн 150 үхэртэй. Мөн Калуга бүсийн ойролцоох хотуудын супермаркетын хэд хэдэн салбар болон ресторануудад нийлүүлэлт хийн амь зуудаг. Андрей Давидов хэлэхдээ: “Надад бол бүх зүйл сайхан байна. Би хангалттай сайхан амьдарч байгаа.”

ЗХУ-ын үед сүүний чиглэлийн үнээг голдуу үржүүлж, нядалдаг байсан. Тиймээс махны чиглэлийн үхэр үржүүлэх нь ОХУ-ын аж үйлдвэрийн хувьд харьцангуй шинэ зүйл болоод байгаа аж. Олон тооцооллоос харахад хүмүүс махны чиглэлийн үхрийг үржүүлэх хандлага ихсэх болсон. Гэхдээ гахай, тахианаас нэг ялгаатай тал нь үнээний нөхөн үржих хугацаа их удаан. Тиймд ОХУ-ын хувьд дотоодын хэрэгцээг хангах цаг нэлээд хол харагдаж байна.

“Манай улсад  800,000 үнээний фарм хэрэгтэй. Яг л АНУ шиг. Тэгсний дараа л бид хөдөө аж ахуйн  хүчирхэг гүрэн болж чадна”  хэмээн Андрей Давидов хэлж байна.