Монгол Улсын төсөв, сангийн бодлогыг зангидаж буй Б.Чойжилсүрэнг үе үеийн Сангийн сайд нараас хамгийн аргаа барсан сайд уу даа гэсэн бодол төрж байлаа. Учир нь тэрээр Сангийн сайдаар томилогдож, ажлаа авсан даруйдаа улсын төсвөө нээгээд үзтэл төсөөллөөс доогуур байсан гэдэг.

Төсвийн тодотгол хэлэлцэж байх үед УИХ-ын гишүүн, Сангийн сайд Б.Чойжилсүрэн “аргаа барсан арга хэмжээ”, “аргагүйн эрхэнд”, “ингэхээс өөр арга байсангүй” гэсэн үгийг олонтаа давтах болсон. Түүний царайнаас аргаа барсан байдал ч тод харагддаг. Түүнийг гишүүдийн асуултад тийм ч оновчтой, товч тодорхой хариулдаг гэж хэлэхээргүй.

Ирэх жилүүдэд ихээхэн хэмжээний төсөв шаардагдах Ирээдүйн тэтгэврийн нөөц сангийн тухай, Хамтын тэтгэврийн тухай, Хүүхэд харах үйлчилгээний тухай зэрэг нэр бүхий хуулийн хэрэгжих хугацааг хойшлуулах, хууль санаачлагчид буцаах, хүчингүй болгохоос өөр аргагүйд хүрснээ учирласан юм.

Уг арга хэмжээнийхээ урьдач нөхцөл болгож, Сангийн сайд, Монголбанкны Ерөнхийлөгч нар хамтран мэдэгдэл хийсэн. Уг мэдэгдлээрээ шинэ Сангийн сайд Б.Чойжилсүрэн ард түмэнтэйгээ мэндчилсэн юм. Энэ л үеэс сөрөг хүчний бай, УИХ-ын чуулганы нэгдсэн хуралдаанд хамгийн их асуулгад өртдөг хүн болж хувирсан юм. Арга ч үгүй биз. Түүний эрхлэх асуудал Монгол Улсын эдийн засгийн өнөөгийн нөхцөл байдал хийгээд цаашдын төлөв байдалтай шууд холбоотой шүү дээ.

...Цочирдмоор” тоонууд дэлгэж тавьснаараа хөрөнгө оруулагчдыг үргээлээ, ард иргэдээ бухимдууллаа гэж сөрөг хүчин шүүмжлээд удаагүй байтал “Сайн” хөтөлбөрүүдийг зогсоох шийдвэр гаргасан нь ёстой “дарин дээр давс нэмэв” болсон...

Б.Чойжилсүрэн: "...Орлого тогтмолжоогүй байхад тогтмолжоогүй өндөр зардал гаргадаг жишиг бүх салбарт тогтжээ..."

Сангийн сайд төсөв, мөнгөний хүрэлцээгүй байдлаас болж, хүүхдийн мөнгийг хүүхэд бүрт олгож чадахаа больсон, Хамтын тэтгэвэр, хүүхэд харах үйлчилгээг хэрэгжүүлэх боломжгүй болсноо УИХ-ын чуулганы нэгдсэн хуралдаанд удаа дараа илэрхийлсэн. Гэхдээ Б.Чойжилсүрэнгийн асуудлыг илэрхийлэх илэрхийлэмж, гишүүдийн асуултад хариулах арга барил тун сонирхолтой.

Тэрээр эхэндээ яриагаа “...өмнөх УИХ, Засгийн газрын буруу шийдвэр, алдаатай бодлогын улмаас...” гэсэн үгээр эхлүүлдэг байлаа. Хэд хэдэн удаа ингэж хэлсний эцэст одоо бол “...өмнөх УИХ, Засгийн газрын буруу шийдвэр, алдаатай бодлого гэж улстөржүүлээд яахав...” гэдэг болсон. 

Мөн “Тантай санал нэг байна...” гэдэг оршлоор эхэлж, Хүүхдийн мөнгийг бүх хүүхдэд олгомоор байна. Хүүхэд харах үйлчилгээг нийгэмд хэрэгцээтэй гэдгийг ойлгож байна. Гэхдээ... Болдогсон бол “Сайн” хөтөлбөрүүдийг хэрэгжүүлээд явж болох л байсан. Даанч... гэх зэргээр түүний учирлал үргэлжилнэ.

Түүний толгойны өвчин бол яаж урт хугацаатай, хямд эх үүсвэр олж, зээлийн төлбөр, төсвөө алдагдлаа санхүүжүүлэх вэ.

Түүний толгойны өвчин бол яаж урт хугацаатай, хямд эх үүсвэр олж, зээлийн төлбөр, төсвийн алдагдлаа санхүүжүүлэх вэ. Харин мөрөөдөл нь төсвийн орлого, зарлагыг тэнцвэржүүлж, улмаар Монгол Улсын эдийн засгийн өсөлтийг 6-8 хувьд хүргэж, уг өсөлтөө 8 жил тогтвортой хадгалах юм.

Гэхдээ одоогийн нөхцөл байдалд төсвийн зарлагын реформ хийж, зарлагыг огцом танаж болохгүй байгааг мөн л учирладаг. 

2016 оны нэгдсэн төсвийн орлого 5,9 их наяд төгрөг байтал ирэх жилд төлөх зээлийн үйлчилгээний төлбөр 6,6 их наяд төгрөг. Төсвийн орлогоороо төрийн албан хаагчдын цалинг тавих нь байтугай хүүхэд, ахмадуудад нэг ч төгрөг өгөхгүй байсан ч өрөө төлж дийлэхгүй болоод байна. Үүссэн нөхцөл байдлыг Б.Чойжилсүрэн Сангийн сайдын хувиар тайлбарласаар. 

...Гэсэн ч тэр их өөдрөг үзэлтэй хүн. 2017 онд өрөө барагдууллаа ч 2018 онд дахиад л өр төлөх болно. Гэхдээ 2019 оныг урьдчилан төсөөлөхдөө нэгдсэн төсвийн орлого 7,5 их наяд төгрөгт хүрч, харин өрөндөө 6,5 их наяд төгрөг төлөх бөгөөд энэ нь түүхэндээ анх удаа өрнөөсөө давсан төсвийн орлоготой болно гэж төсөөлжээ. Улмаар 2020 онд төсвийн алдагдлаа тэглэх зорилт ч тавиад буй...

Төсвийн орлогод реформ хийхээр зориглон, хэд хэдэн төрлийн татвар шинээр бий болгож, хүн амын 2-3 хувьд ногдуулах бодлого оруулж ирсэн ч УИХ дээр унасан. Татвар нэмэх, шинээр бий болгох санал санаачилга дэмжигддэггүй юм бол татварын бодлогоор ААН-үүдээ дэмжээд үзье гэсэн ч хуулийн төслөө эргүүлэн татахаас өөр аргагүйд хүрчээ.

Үндэсний үйлдвэрлэлээ татварын бодлогоор дэмжих бус том ААН-үүдийг жижгэлэх бодлого байв уу?

Тодруулбал, 4 салбарыг онцлон, жилийн борлуулалтын орлого нь 1,5 тэрбум төгрөгөөс ихгүй бол татварыг 90 хувиар хөнгөлж, нэг хувийн татвар ногдуулна гэсэн агуулгатай хуулийн төслийг УИХ-д өргөн барьсан. Хэлэлцүүлгийн явцад сөрөг хүчин бүх ААН-үүдийг татварын хөнгөлөлтөд хамруул гэж шаардаж байсан бол зарим гишүүн хэд хэдэн салбарыг нэмж оруулах санал гаргасан.

Дараагийн хэлэлцүүлэгт жилийн борлуулалтын орлого гэдгийг гишүүд өөр өөрсдийн салаа утгаар тайлбарлаж, татвар ногдох орлого нь 1,5 тэрбум төгрөг гэж оруулж ирлээ, ашиг сонирхлын зөрчилтэй байна гэж Сангийн сайд руу дайрсан.

Эцэст нь төсвийн орлого тасалдах эрсдэлтэй гэсэн шалтгаанаар уг хуулийн төслөө эргүүлэн татсан юм. Ингэхдээ Б.Чойжилсүрэн 4 салбарын дотор барилгын материалын үйлдвэрлэл орсон, миний үүсгэн байгуулсан компаниудын дотор барилга угсралтын компани байдаг нь үнэн, гэхдээ ашиг сонирхлын зөрчилгүй гэсэн тайлбар хийсэн билээ.

2017 оны төсвийг УИХ-ын чуулганы нэгдсэн хуралдаан, байнгын хороодоор ид хэлэлцэж байна. Төсөв батлах нь хуулийн хугацаатай учраас 2017 оны төсөв бол нэр төдий, хуурмаг төсөл гэсэн шүүмжлэлээр Б.Чойжилсүрэн төдийгүй Засгийн газар руу чичлэх асуудал үргэлжилж байна. Учир нь төсвийн алдагдал, зээлийн төлбөрийг  ямар эх үүсвэрээс санхүүжүүлэх нь тодорхойгүй байгаа энэ үед төсөв батлагдлаа ч нэмэлт, өөрчлөлт оруулж л таараа гэж гишүүд үзэж байгаа юм.

...Тавантолгойн гэрээг ирэх хавар төмөр замтай нь хамт эхлүүлнэ, Оюу толгойн төслийн хоёр дахь шатны санхүүжилтийг эрчимжүүлнэ гэж дуугарах Б.Чойжилсүрэн 2008-2012 оны парламентад байхдаа Оюу толгойн гэрээг батлах тухай асуудалд эсрэг кноп дарж байсан 12 гишүүний нэг...

Гэтэл өөрийн хүлээн зөвшөөрөөгүй гэрээний дагуу Оюу толгой төслийг үргэлжлүүлэх, боломж олдвол нэмэлт, өөрчлөлт оруулах үүрэг энэ цагт Б.Чойжилсүрэнд Сангийн сайд болсноор ногдлоо.

Мөн нэг зүйлийг онцлоход, шинээр концессийн гэрээ байгуулах бол Б.Чойжилсүрэнгээс зөвшөөрөл авч, Сангийн яаманд бүртгүүлэхээр болсон. Учир нь өнгөрсөн хугацаанд 1,6 их наяд төгрөгтэй тэнцэх хэмжээний концессийн гэрээ хийсэн нь төсөвт ихээхэн дарамт болж, цаашид энэ хэвээр үргэлжилсээр байвал "концесс" нэртэй төлж барахгүй өр үүсэх юм.