Миний хувьд аж үйлдвэрийн салбарт цөөнгүй жил ажиллаж, чамгүй туршлига хуримтлуулсан. Тиймээс УИХ-ын гишүүний бүрэн эрхийнхээ хугацаанд аж үйлдвэр болон худалдааны тухай хуультай холбоотой асуудалд голчилж анхаарна.

Тэр дундаа бичил бизнес, жижиг, дунд үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх буюу дотооддоо үйлдвэрлэж болохуйц өргөн хэрэглээний бараа бүтээгдэхүүнийг үйлдвэрлэж, нэмүү өртөг шингээх чиглэлд идэвхийлэн ажиллана гэсэн үг.

Өргөн хэрэглээний бараа бүтээгдэхүүн гэж чухамдаа юу вэ? Хүн төрхөөсөө аваад нас эцэслэх хүртэлх хугацаандаа ойролцоогоор 1000 орчим нэр төрлийн бараа бүтээгдэхүүн хэрэглэдэг аж. Дэлхийн зах зээл гагцхүү тэр 1000 нэр төрлийн бараа бүтээгдэхүүний л төлөө хоорондоо өрсөлддөг. Хүн өглөө босоод хамгийн түрүүнд нүүр болон шүдээ угаадаг. Гэтэл манай улсад хүний өдөр тутмын зайлшгүй хэрэгцээний саван, шүдний оо, сойз, арчуур гэхчлэн өргөн хэрэглээний бараа бүтээгдэхүүний үйлдвэр байгаа билүү! Өнгөрсөн 30 жилийн хугацаанд Монгол импортлогч улс байсан. Өнөөдөр ч хэвээр. Бид их хэмжээний валютыг газар доорх баялаг болох уул, уурхайн бүтээгдэхүүнээ экспортод гаргаснаар олдог. Харин эргээд өргөн хэрэглээний бараа бүтээгдэхүүнийг импортоор авснаар олсон хэдэн төгрөгөө буцаагаад гадагш урсгаж байна. Иймд, дотоодын жижиг, дунд үйлдвэрийг дэмжин бойжуулснаар эргээд үндэсний хэмжээний томоохон компани болон өргөжин тэлж улмаар улсын төсөвт үр өгөөжөө өгөх юм.

Дашрамд миний хувьд монголын хамгийн анхны брэндүүд болох ахуйн хэрэглээний цаас “ӨД”, хүүхдийн живх “ТОДИ”, ариун цэврийн хэрэглэл “ХАТАД”, бэлэн гоймон “Chef ramen” брэндүүдийг эх орондоо үйлдвэрлэн, ард түмэндээ хүргэж байгаа.

Монгол Улсад үйлдвэрлэлийн салбарыг цогцоор нь хөгжүүлэх бодлого үгүйлэгдэж байна. Татварын дарамтгүй, мөнгөний бодлого нь зөв байвал үйлдвэрлэл хөгжиж залуус амьдралдаа хүрэлцэхүйц орлоготой болно!

Нэгдүгээрт, Дээрх асуудлыг цогц байдлаар нь харъя гэвэл анхан шатны үйлдвэрлэлийн өргөн хэрэглээний зах зээл рүү буюу ЖДҮ-т анхаарах шаардлагатай. Хоёрдугаарт, ЖДҮ болон бичил бизнес ярихтай зэрэгцээд жижиг, дунд үйлдвэрийн сантай холбоотой хулгайн асуудал яригдана. Эрх мэдэл, танил талаараа дамжуулан ЖДҮ-ийг дэмжих сангаас УИХ-ын гишүүд нь мөнгө завшсан. Мөн авлига, хээл хахууль, ашиг сонирхлын зөрчлийг харуулсан асар том “аалзны тор” мэт асуудлууд нийгэмд ил болсон. Энэ мэт шударга бус байдлаас улбаалан аж үйлдвэрлэлийн салбарт хөдөлмөр зүтгэлээ зориулан яваа ард иргэдийн итгэл, үнэмшил уначихсан нь нууц биш. Үүнийг буцааж сэргээх ёстой. Үүний тулд төр нээлттэй, ил тод байхын сацуу аж ахуй эрхэлж байгаа гол сегмент рүү хөнгөлөлттэй зээл нь очдог байх ёстой. Эс бөгөөс дотооддоо нэмүү өртөг шингэсэн бараа бүтээгдэхүүн хийх иргэдийн тэмүүлэл, итгэл найдвар улам л алсарна.

Иргэд маань гаднын оронд ажиллаад асар их мэдлэг, туршлага басхүү хөрөнгө хураагаад ирдэг. Эх орондоо ирж, бизнесээ эхлүүлж байгаад нь төр бодлогоор дэмжих ёстой атал эсрэгээрээ бизнест халгаатай орчин угтдаг байх жишээний. Дээрээс нь дэмжиж буй сегментээс нь хулгайлаад байхаар хийж, бүтээх хүсэл эрмэлзэл хэнд ч төрөхгүй нь лавтай. Тиймээс хууль, эрх зүйн орчныг сайжруулах шаардлагатай байна. Энэ хүрээнд АН-ын бүлэг дээр худалдааны тухай хуулийн асуудал яригдаж байна. Тухайлбал, ямар бараа бүтээгдэхүүнийг дотооддоо үйлдвэрлэж, түүнийг нь бодлогоор хэрхэн, яаж дэмжиж, зах зээлд монопол болчихсон компаниуд болон шинэ старт апп компаниудыг дэмжих гэхчлэн бодлогын зохицуулалтуудыг “цогц” байдлаар хийх тухай асуудлыг хэлэлцэж байна.

Монголд бизнес хийнэ гэдэг тэнэг эсхүл хатан зоригтой хүний хийх ажил болчихсон. Нийт бизнесийн талаас илүү нь төр тойрсон, эрх мэдэлтнүүдэд дулдуйдсан, тендер, шахаатай холбоотой болчихдог!

1990 оны сүүлээр БНХАУ-ын эдийн засаг хэцүүхэн л байсан. Гэтэл өнөөдөр эдийн засгийн хувьд асар хүчирхэг улс болсон байна. Хүний нөөцийн хувьд ч мэдлэг чадвартай боловсон хүчин үлэмж хэмжээгээр нэмэгдсэн. Эдгээрийн нууц нь ердөө л төрийн бодлогоор жижиг, дунд үйлдвэрлэлийн салбараа хөгжүүлсэнд оршиж байгаа хэрэг. Тухайлбал, тухайн иргэн шинээр компани нээвэл газрыг нь бэлдээд, дэд бүтцийг нь тавиад өгчихдөг. Ингээд иргэн тухайн газар дээрээ хөрөнгө оруулалт татаад, үйл ажиллагаагаа явуулбал эхний гурван жилд НӨАТ эсвэл ХАОАТ-аас чөлөөлдөг байх жишээний. Улмаар гурван жилийн ар дээр бизнес нь бойжиж, зээлийн дарамтаас ангижраад үйл ажиллагаа нь жигдрээд ирдэг. Ийм тохиолдолд бизнес эрхлэгч алив төрлийн татвараас нуугдахгүйгээр чин сэтгэлээсээ улс эх орныхоо хөгжилд хувь нэмрээ оруулдаг юм.

Тэвчиж болох зардлуудаа өөрсдөөсөө манлайлал үзүүлэн хэмнэх хэрэгтэй!

Нийгмийн олон төлөөллөөс бүрдсэн 126 гишүүнтэй шинэ парламентаас иргэд өөрчлөлт, шинэчлэлийг хүлээж байгаа. Миний хувьд 2025 оны төсвийг хэт үрэлгэн, хэт тансаг, хэмнэх бүрэн боломжтой байсан гэж харж байгаа. Тодруулбал, УИХ-ын тамгын газар, Ерөнхий сайд, Ерөнхий сайдын тамгын газар, Ерөнхийлөгч, ЕТГ дээр өмнөх оны төсвөөс 120 тэрбум төгрөг энэ оны төсөв дээр нэмэгдэж орж ирсэн. Тэвчиж болох зардлуудаа өөрсдөөсөө манлайлал үзүүлэн хэмнэх нь шат шатны байгууллагуудад “толгой дээрээсээ бодлого зөв явж буй”-г үлгэрлэх юм. Төр бүхий л эрх мэдлийг авчихсан байна. Энэ байдал цаашид үргэлжлэх тусам иргэдийн эрх ашиг хумигдаж, чөлөөт эдийн засгийг боомилж байгаагаас өөрцгүй. Иймд төр цомхон, ухаалаг, цахимжсан байхын сацуу дарамтгүй байх ёстой!

Сэтгүүлч

Сэтгүүлч Б.Хонгорсайхан