УИХ-ын Төсвийн байнгын хорооноос өнөөдөр хэвлэлийн бага хурал хийлгэлээ. Хэвлэлийн бага хуралд тус байнгын хорооны дарга Ц.Даваасүрэн, УИХ-ын гишүүн Б.Чойжилсүрэн нар оролцож сэтгүүлчдэд мэдээлэл хийн, 2010 оны хаврын чуулганы хугацаанд хийсэн ажлынхаа талаар танилцуулсан юм.

Төсвийн байнгын хороо энэ хаврын чуулганаар УИХ-аар хэлэлцэх хууль, бусад шийдвэрийн төслийг хэлэлцүүлэгт бэлтгэх, олон улсын байгууллага, гадаад орны төлөөлөгчидтэй уулзаж хамтын ажиллагааны чиглэл бодлогыг тодорхойлох, Байнгын хорооны эрхлэх асуудлын хүрээнд Улсын Их Хурлын хяналтын чиг үүргийг хэрэгжүүлэх чиглэлээр хяналт шалгалтын ажил зохион байгуулах, Байнгын хорооны гишүүд сонгогчидтойгоо уулзалт хийх, Улсын Их Хурлаас баталсан хууль, тогтоол, төр, засгийн бодлого шийдвэрийг таниулах чиглэлээражиллаж иржээ. 

Байнгын хороо эрхлэх асуудлынхаа хүрээнд:

• -Төсвийн тогтвортой байдлын тухай, Засгийн газрын тусгай сангийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай, Монгол Улсын Нэгдсэн төсвийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай, Төсвийн байгууллагын удирдлага, санхүүжилтийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай
• -Гаалийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай
• -Нягтлан бодох бүртгэлийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай, Банкны тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай, Банк бус санхүүгийн үйл ажиллагааны тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай
• -Монгол Улсын 2010 оны төсвийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай
• -Аж Ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуульд нэмэлт оруулах тухай, Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуульд нэмэлт оруулах тухай/Хөрөнгөөр баталгаажсан үнэт цаасны тухай хуулийг дагалдан өргөн мэдүүлэгдсэн/
• -Хүний хөгжил сангийн тухай хуульд нэмэлт оруулах тухай /”Утаагүй Улаанбаатар хөтөлбөр батлах тухай” Улсын Их Хурлын тогтоолын төслийн хамт өргөн мэдүүлэгдсэн/
• -Агаарын бохирдлын төлбөрийн тухай, Онцгой албан татварын тухай хуульд нэмэлт оруулах тухай, Засгийн газрын тусгай сангийн тухай хуульд нэмэлт оруулах тухай, Татварын ерөнхий хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай, Монгол Улсын нэгдсэн төсвийн тухай хуульд нэмэлт оруулах тухай
• -Хүний хөгжил сангийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай
• -Гаалийн тариф, гаалийн татварын тухай хуульд нэмэлт оруулах тухай
• -Төсвийн байгууллагын удирдлага, санхүүжилтийн тухай хуульд нэмэлт оруулах тухай, Ашигт малтмалын тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай зэрэг нийт 21 хууль, үүнээс бие даасан 2 хууль, нэмэлт, өөрчлөлт оруулах 19 хуулийн төслийг хэлэлцүүлснээс нэмэлт өөрчлөлт оруулах 4 хуулийн төсөл хэлэлцүүлгийн шатанд үлдэж, үлдсэн хуулиудыг хэлэлцүүлэн батлуулсан байна.
• Түүнчлэн
• -“Монгол Улсын 2009 оны нэгдсэн төсвийн гүйцэтгэлийг батлах тухай”
• -“Монгол Улсын 2011 оны төсвийн хүрээний мэдэгдэл батлах тухай, 2012-2013 оны төсвийн төсөөллийгзөвшөөрөх тухай”
• -”Зөвшөөрөл олгох тухай”
• -“Засгийн газрын үнэт цаас гаргахыг зөвшөөрөх тухай”
• -“Санхүүгийн зохицуулах хорооны орон тооны бус гишүүнийг чөлөөлөх, томилох тухай”
• -“Тогтоолд өөрчлөлт оруулах тухай”
• -“Тогтоолын хавсралтад өөрчлөлт оруулах тухай”/Гаалийн тариф, гаалийн татварын тухай хуульд нэмэлт оруулах тухай хуулийн төслийг дагалдан өргөн мэдүүлэгдсэн/ зэрэг Улсын Их Хурлын тогтоолын 7 төслүүдийг Байнгын хорооны болон чуулганы нэгдсэн хуралдаанаар хэлэлцүүлэн 2 тогтоолын төсөл хэлэлцүүлгийн шатанд үлдэж, үлдсэн тогтоолын төслүүдийг батлуулсан аж. 

Монгол Улс гадаад орон, олон улсын санхүүгийн байгуулллагатай байгуулах зээл тусламжаар хэрэгжих төсөл, арга хэмжээнүүдийн төслийг хэлэлцэж зөвшилцөж санал, дүгнэлт гаргах, төсөв, санхүү, татвар, аудитын асуудлаар холбогдох байгууллагуудын тайлан, судалгаа, дүгнэлтийг хэлэлцэн батлуулжээ.

Хаврын чуулганы хугацаанд Төсвийн байнгын хороо 74.7 хувийн дундаж ирцтэйгээр 16 удаа хуралдаж 47 асуудал /давхардсан тоогоор/ хэлэлцсэнээс 19хууль, УИХ-ын бусад шийдвэрийн 8 төсөл байлаа. Эдгээрээс давхардсан тоогоор 27 санал, дүгнэлт, 7 танилцуулга, 167 саналын томъёолол бэлтгэн УИХ-ын нэгдсэн хуралдаанд хэлэлцүүлэн шийдвэрлүүлсэн байна.

Байнгын хороо өөрийн эрхлэх асуудлын хүрээнд холбогдох хууль, УИХ-ын бусад шийдвэрийн төслийг чуулганы нэгдсэн хуралдаанаар хэлэлцүүлэх бэлтгэл хангах, мөн Төсвийн байнгын хорооны эрхлэх асуудлын хүрээнд хяналтын чиг үүргийг хэрэгжүүлэх, Улсын Их Хурал, Төсвийн байнгын хорооноос өгсөн үүрэг, даалгаврыг хэрхэн хэрэгжүүлж байгаа болон Улсын Их Хурлаас баталсан төсөл, арга хэмжээнүүд хэрхэн хэрэгжиж байгааг танилцаж, дүгнэлт гаргах, Улсын Их Хурлын чуулганы хуралдааны дэгийн тухай хуульд заасны дагуу Засгийн газрын гишүүн Улсын Их Хуралд ажлаа шууд тайлагнадаг байгууллагын тайлан сонсох, үнэлэлт, дүгнэлт өгөх чиглэлээр ажлын хэсэг байгуулсан 15 тогтоол гаргасан байна.

Байнгын хорооноос энэ хугацаанд төрийн болон төрийн бус байгууллагууд, иргэд, сонгогчдоос 56 /312 хуудас/ албан бичиг хүлээн авч хугацаанднь хариу өгсөн байна. Байнгын хорооноос31 /54 хуудас/ албан бичиг явуулжээ.

Түүнчлэн Улсын Их Хурлын гишүүдээс Засгийн газар, төрийн байгууллагуудад Төсвийн байнгын хорооны эрхлэх асуудлын чиглэлээр албан бичгээр өгсөн хүсэлтийг хэрхэн шийдвэрлэж байгаад тодорхой хяналт тавьж холбогдох байгууллагаас мэдээлэл гаргуулан авч ажилласан байна. Монгол Улс, гадаад орон, олон улсын банк, санхүүгийн байгууллагуудтай байгуулах зээлийн гэрээний төслийг зөвшилцөх, эсэх асуудлаар зохих шийдвэр гарган, саналдүгнэлтээхолбогдох Байнгын хороонд хүргүүлж байв.

Хууль, УИХ-ын бусад шийдвэрийн төсөл дээр ажилласан тухай:

Хаврын ээлжит чуулганы хугацаанд Төсвийн байнгын хороо дор дурдсан хууль, УИХ-ын бусад шийдвэрийн төсөл дээр ажиллаж Байнгын хороо болон чуулганы нэгдсэн хуралдаанаар хэлэлцүүлэн батлуулав. Төсвийн байнгын хорооны эрхлэх асуудлын хүрээнд тайлангийн хугацаанд бие даасан хууль 2, нэмэлт өөрчлөлт оруулсан хууль 19, Улсын Их Хурлын 7 тогтоолын төсөл хэлэлцүүллээ.

Нэг. Монгол Улсын Засгийн газраас 2010 оны 01 дүгээр сарын 12-ны өдөр өргөн мэдүүлсэн Төсвийн тогтвортой байдлын тухай хуулийн төсөл, Засгийн газрын тусгай сангийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай, Монгол Улсын Нэгдсэн төсвийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай, Төсвийн байгууллагын удирдлага, санхүүжилтийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслүүдийг Байнгын хороо болон чуулганы нэгдсэн хуралдаанаар хэлэлцүүлэн батлууллаа.

Төсвийн тогтвортой байдлын тухай хууль нь Засгийн газрын үйл ажиллагааны хөтөлбөрт нэгдсэн төсвийн тэнцлийн зорилтыг тодорхойлж тусгах, дунд хугацааны төсвийн хүрээний мэдэгдэл болон тухайн жилийн нэгдсэн төсвийн төслийг боловсруулах, өргөн мэдүүлэх, батлах, тэдгээрт нэмэлт, өөрчлөлт оруулах, нэгдсэн төсвийн гүйцэтгэлийг батлах, хяналт тавих, санхүүгийн хуримтлалын удирдлагыг хэрэгжүүлэхтэй холбогдсон үйл ажиллагааг хамаарахаар зохицуулагдсан.

Манай орны хувь төсвийн орлого уул уурхайн орлогоос ихээхэн хамаарч байгаа нөхцөлд нэгдсэн төсвийн тогтвортой байдлыг хангахад чиглэсэн төсвийн удирдлагын зарчим, төсвийн тусгай шаардлагыг тогтоох, хэрэгжүүлэх, түүнд хяналт тавихад төрийн байгууллагын эрх, үүрэг, хариуцлагыг тодорхойлох, эрдэс баялгийн орлогоор нөхөн сэргээгдэх баялаг бүтээх, эдийн засгийн хөгжлийг дэмжих хөрөнгө оруулалт хийх, санхүүгийн хуримтлал бүрдүүлэхтэй холбогдсон харилцааг зохицуулахад эрх зүйн орчин зайлшгүй шаардлагатай байгааг харгалзан хууль боловсруулагдсан юм.

Төсвийн тогтвортой байдлын тухай хуулиар бий болсон тогтворжуулалтын сангийн анхны хэлбэрийг Чили улсад 1990-ээд оны үед эдийн засгийн тогтворжуулалтын зориулалттай уялдуулан хуримтлалын санг үүсгэн байгуулсан юм. Монгол Улс Төсвийн тогтвортой байдлын тухай хуулиар хуримтлалын санг үүсгэн цаашид өсөн нэмэгдүүлэх чиглэлээр ажилуулахаар шийдвэрлэж байгаа нь цаг хугацааны хувьд эртдэхгүй гэж үзэж болно. Төсвийн тогтвортой байдлын тухай хуулиар төсвийн тусгай шаардлагуудыг бий болгосноор төсвийн нэгдсэн төсвийн орлогыг тэнцвэржүүлсэн журмаар тооцдог болох, нэгдсэн төсвийн тэнцвэржүүлсэн тэнцэл нь тухайн төсвийн жилийн дотоодын нийт бүтээгдэхүүний хоёр хувиас илүүгүй алдагдалтай, эсхүл ашигтай байх, тухайн жилийн нэгдсэн төсвийн нийт зарлагын өсөлтийн хувь нь тухайн жилийн эрдэс баялгийн бус дотоодын нийт бүтээгдэхүүнийөсөлтийн хувь, тухайн жилийн өмнөх дараалсан 12 жилийнэрдэс баялгийн бус дотоодын нийт бүтээгдэхүүний өсөлтийн дунджийн аль ихээс хэтрэхгүй байх, уул уурхайн салбарын гадаадын хөрөнгө оруулалттай хуулийн этгээдийн дүрмийн санд хувь оруулах зориулалттай бөгөөд тухайн хуулийн этгээдийн ирээдүйн ашгаас эргэж төлөгдөх нөхцөлтэй байгуулсан гэрээний дагуу авсан Засгийн газрын зээл, эсхүл гэрээний энэхүү нөхцөлөөр гаргасан Засгийн газрынбаталгааг хамааруулахгүйгээр тооцсон улсын өрийн өнөөгийн үнэ цэнээр илэрхийлсэн үлдэгдэл нь тухайн жилийн оны үнээр тооцсон дотоодын нийт бүтээгдэхүүний 40 хувиас хэтрэхгүй байх зэрэг төсвийн бодлогод эерэг үр дүн бий болгож төсвийн хувьд манай орны ганц төсвийн үндсэн хуулийг батлан мөрдүүлсэн гэж хэлж болохоор байна. Төсвийн тогтворжуулалтын сан төсвийн удирдлагын зарчим, төсвийн тусгай шаардлагад нийцсэн нэгдсэн төсвийн дунд, урт хугацааны тогтвортой байдлыг хангах зорилго бүхий байхаар хуульчлагдсан. Тогтворжуулалтын санг зарцуулалтыгдараахь байдлаар зохицуулсан.

Үүнд:

- хөрөнгийн дотоодын нийт бүтээгдэхүүний 10 хувиас давсан санхүүгийн хуримтлалын хөрөнгөөрдотоод болон гадаад зах зээлд хийх хөрөнгө оруулалтын оновчтой хэмжээг Монголбанкны ерөнхийлөгч, санхүү, төсвийн асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын гишүүний хамтарсан шийдвэрээржил бүр тогтоох,

-Засгийн газар дотоод зах зээлдхийх хөрөнгө оруулалтын энэ хуулийн 17.1-д заасны дагуу тогтоосон хэмжээнд багтааж төрийн өмчит хөгжлийн банкныбуцаан худалдан авах нөхцөлтэй гаргасан урт хугацаатүнэт цаасыг хууль, тогтоомжийн дагуу худалдаж авах, Төрийн өмчит хөгжлийн банк үнэт цаас борлуулж, татан төвлөрүүлсэн санхүүгийн хуримтлалын эх үүсвэрээр зөвхөн хөгжлийн хөрөнгө оруулалтын төмөр замын сүлжээ, газрын тос боловсруулах үйлдвэр, эрчимхүчний цахилгаан станц барьж байгуулах, олон улсын болон европын холбооны стандартын шаардлага хангасанэкспортын бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх, үйлчилгээ үзүүлэхтөсөл, арга хэмжээг дунд, урт хугацааны зээлээр санхүүжүүлэхээр тусгагдсан.

Хоёр. Монгол Улсын Засгийн газраас 2010 оны 01 дүгээр сарын 20-ны өдөр өргөн мэдүүлсэн Нягтлан бодох бүртгэлийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай, Банкны тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай, Банк бус санхүүгийн үйл ажиллагааны тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулиудын төслийг Байнгын хороо болон чуулганы нэгдсэн хуралдаанаар хэлэлцүүлэн батллууллаа.

Уг хууль батлагдан гарснаар аж ахуйн нэгж, байгууллага нь улирал, жилийн санхүүгийн тайланг батлагдсан маягтаар болон цахим хэлбэрээр тогтоосон хугацаанд харилцагч санхүүгийн байгууллагад тушааж байхаар хуульчилж өглөө. Харилцагч санхүүгийн байгууллага гэж чухам ямар байгууллагыг ойлгох талаар хуульд өмнө нь тусгаагүй байсныг тодотгож хуульд тусгаж өглөө.

Нягтлан бодох бүртгэлийн асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллагын бүрэн эрхэд салбарын онцлогийг илэрхийлсэн нягтлан бодох бүртгэлийн журам, зааврыг холбогдох эрх бүхий байгууллагатай хамтран батлах, мөн нягтлан бодох бүртгэл, хяналтын зарим чиг үүргийг сонгон шалгаруулсны үндсэн дээр мэргэжлийн төрийн бус байгууллагаар гэрээгээр гүйцэтгүүлж болох заалт, Нягтлан бодох бүртгэлийн тухай хуульд Санхүү, бүртгэлийн асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллагын дэргэд нягтлан бодох бүртгэлийн стандартын орон тооны бус хороо байхаар, хорооны дүрмийг санхүү, бүртгэлийн асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын гишүүн батлахаар 15.5, 15.6 дахь хэсэг нэмэхээр, аж ахуйн нэгж байгууллагын ерөнхий нягтлан бодогчийн дүрмийг Засгийн газар батлаж байхаар 15.7 дахь хэсэг, Нягтлан бодох бүртгэлийн улсын ерөнхий байцаагчийн эрхийг Засгийн газар олгож байх 21.6 дахь хэсэг, Санхүүгийн тайлангаа 6 болон түүнээс дээш улирал дараалан харилцагч санхүүгийн байгууллагадаа тушаагаагүй аж ахуйн нэгжид хүлээлгэх хариуцлагын тухай 23.2 дахь хэсгийг тус тус нэмж хуульчлан батлууллаа. Мөн хуулийн 23.1.1, 23.1.2, 23.1.3-д заасан хариуцлагын заалтуудыг өөрчилж, хариуцлагыг чангатгаж өглөө.

Гурав. Монгол Улсын 2010 оны Төсвийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг

Улсын Их Хурлын бүх Байнгын хороод, Улсын Их Хурал дахь намын бүлгүүд, Төсвийн зарлагын хяналтын дэд хороогоор хэлэлцүүлэн, нэгтгэсэн танилцуулга бэлтгэн Улсын Их Хурлаар хэлэлцүүлэн батлууллаа.

Монгол Улсын төсвийн тухай хуулийн тодотголд Монгол Улсын Засгийн Газар нэгдсэн төсвийн орлогыг 364,2 тэрбум төгрөгөөр, нэгдсэн төсвийн зарлагыг нийт дүнгээрээ 465,9 тэрбум төгрөгөөр, үүнээс урсгал зардлыг 187,6 тэрбум төгрөгөөр, хөрөнгө оруулалтын зардлыг 145,9 тэрбум төгрөгөөр, эргэж төлөгдөх зээлийг 132,4 тэрбум төгрөгөөр батлагдсан төсвөөс нэмэгдүүлэхээр өргөн мэдүүлэгдсэн төсөлд тооцогдсон байсан.

Монгол Улсын 2010 оны төсвийн тодотголын талаар Засгийн газраас өргөн мэдүүлсэн саналаар нэгдсэн төсвийн орлого 364,2 тэрбум төгрөгөөр нэмэгдэж 2,791.0 тэрбум төгрөг, зарлага 465,9 тэрбум төгрөгөөр нэмэгдэж 3,251.3 тэрбум төгрөг болж, төсвийн тэнцэл 101,7 тэрбум төгрөгөөр муудах, нэгдсэн төсвийн алдагдал 460,3 тэрбум төгрөгт хүрч ДНБ-ий 6.4 хувь болохоор төсөл боловсруулагдсан байв.

2010 оны төсвийн тухай хуульд нэмэлт оруулах тухай хуулийн төслийг хэлэлцэх явцад Улсын Их Хурлын 2009 оны 27, 85 дугаар тогтоолоор төрийн захиргааны байгууллагуудын зардлыг бууруулах, орон тоо, ажил үүргийн давхардлыг арилгах, бүтэц, зохион байгуулалтыг боловсронгуй болгох, төсвийн зардлын үр ашгийг дээшлүүлэх талаар удаа дараа өгсөн үүрэг, чиглэлийг хэрэгжүүлэх талаар Засгийн газар төсвийн тодотголд тодорхой арга хэмжээ тусгагдаагүй байгаа талаарх шүүмжлэл УИХ-ын Байнгын хороод болон Төсвийн байнгын хорооны хуралдаан дээр гарч байсан.

Улсын Их Хурал дахь МАХН-ын бүлэг төсвийн хөрөнгө оруулалтын үр ашгийг дээшлүүлэх үүднээс шинээр эхлэх болон үр ашиг муутай, бэлтгэл хангагдаагүй, зураг төсөв нь батлагдаагүй төсөл, арга хэмжээг түдгэлзүүлэх, энэ онд баригдаж дуусах, ашиглалтад орох болон нэн тэргүүн ээлжийн зайлшгүй чухал арга хэмжээ, төсөлд хүч хөрөнгийг төвлөрүүлэх шаардлагатаай талаар дүгнэлтдээ дурдсан.

Улсын Их Хурал дахь АН–ын бүлэг төсөвтэй холбогдсон макро үзүүлэлт, тэнцлийн зохистой харьцааг бүрдүүлэх, төсвийн болон төрийн сангийн хөрөнгийг арилжааны банкинд байршуулах, хадгалуулахтай уялдсан асуудлын ил тод байдлыг хангах болон бонд гаргах, бондын зориулалт, хугацаа зэрэгтэй холбогдсон эрх зүйн орчинг боловсронгуй болгох, санхүүгийн төвлөрлийг сааруулж орон нутгийн эрх мэдлийг нэмэгдүүлэхэд өөрийн орны бодит нөхцөл байдал, олон улсын шилдэг туршлагыг судлан Монгол Улсын төсвийн болон Төсвийн байгууллагын удирдлага, санхүүжилтийн тухай хуулийг нэгтгэн Төсвийн тухай багц хуулийг боловсруулж батлуулах шаардлагатай талаар дүгнэлтдээ дурдсан байна.

Төсвийн тодотголд хөгжлийн банк байгуулахаар шийдвэрлэснийг үндэслэн уг банкны дүрмийн санг бүрдүүлэхэд 16.7 тэрбум төгрөгийн эх үүсвэрийг төсвийн зарлагад нэмж тусгах, нэгдсэн төсвийн хөрөнгийн зардлыг 2010 оны батлагдсан төсвөөс 88.8 тэрбум төгрөгөөр нэмэгдүүлэх, төсвийн хөрөнгө оруулалтыг үр ашигтай нягт уялдуулан авч үзэх, шаардлагагүй их засвар, албан контор барих, унаа машин авах зэрэг хөрөнгө оруулалтаас татгалзах нь зүйтэй гэсэн саналууд дэмжигдсэн.

Монгол Улсын 2010 оны Төсвийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийн хавсралт улсын төсвийн хөрөнгөөр 2010 онд хэрэгжүүлэх хөрөнгө оруулалтын төсөл, арга, хэмжээ, барилга байгууламжийн тодотгосон жагсаалтын дүнгээс 57.0 тэрбум төгрөгийг хасч тооцон, дараа жилд шилжүүлэн санхүүжүүлэх шаарлагатай гэсэн зарчмын саналыг Улсын Их Хурлын нэгдсэн хуралдаанаар дэмжсэн.

Улсын Их Хурлын чуулганы нэгдсэн хуралдаанаар хуулийн төслийг хэлэлцүүлсний дараахь үр дүнгээс харахад нэгдсэн төсвийн нийт орлого Засгийн газраас өргөн мэдүүлсэн төсвийн тодотголын төслөөс 145.3 тэрбум төгрөгөөр буурч 2,645.7 тэрбум төгрөг, нэгдсэн төсвийн нийт зарлага өргөн барьсан төслөөс 143.3 тэрбум төгрөгөөр буурч 3,107.9 тэрбум төгрөг болохоор тооцоо хийгдсэн.

Нэгдсэн төсвийн нийт орлого батлагдсан төсвөөс 218.9 тэрбум төгрөгөөр нэмэгдэж 2,645.7 тэрбум төгрөг, нэгдсэн төсвийн нийт зарлага батлагдсан төсвөөс 322.5 /Төрийн банкны 100 тэрбум төгрөгийн бонд орсон/ тэрбум төгрөгөөр нэмэгдэж 3,107.9 тэрбум төгрөг, нэгдсэн төсвийн нийт тэнцэл 103.6 тэрбум төгрөгөөр муудаж нэгдсэн төсвийн нийт алдагдал 462.2 тэрбум төгрөгт хүрч ДНБ-ий 6.4 хувьтай тэнцэхээр батлагдсан.

Дөрөв. Монгол Улсын Засгийн газраас өргөн мэдүүлсэн Хүний хөгжил сангийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг Байнгын хороо, чуулганы нэгдсэн хуралдаанаар хэлэлцүүлэн батлууллаа.

Монгол Улсын уул уурхайн салбарын үйлдвэрлэл жил ирэх тутам өсөн нэмэгдэж цаашид стратегийн ач холбогдол бүхий ашигт малтмалын орд газрууд эдийн засгийн эргэлтэд орж, уул уурхайн үйлдвэрлэл хөгжихийн хэрээр Хүний хөгжил санд төвлөрөх хөрөнгийн хэмжээ нэмэгдэж, төсвийн орлогод эзлэх хувь хэмжээ өсөхөөр байгаа юм. Иймээс Хүний хөгжил сангийн орлогын эх үүсвэрийг уян хатан болгож, нэгдсэн төсвийн өөрийн уян хатан байдлыг хангах зорилгоор Хүний хөгжил сангийн тухай хуулийн 3 дугаар зүйлийн 3.2.4 дэх заалтын “мөнгө, зээл” гэснийг “мөнгө, зээлийн тодорхой хэсэг” гэж өөрчлөхөөр хуульчлан баталлаа.

Тав. Монгол Улсын Засгийн газраас 2010 оны 01 дүгээр сарын 15-ны өдөр өргөн мэдүүлсэн Гаалийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийгБайнгын хороо болон чуулганы нэгдсэн хуралдаанаар хэлэлцүүлэн батлууллаа.

Гаалийн нутаг дэвсгэрт түр хугацаагаар оруулах горимд байршуулсан барааг гаалийн нутаг дэвгэрээс буцаан гаргах хугацаа нь 1 жил байдаг. Харин энэ 1 жилийн хугацааг Гаалийн удирдах төв байгууллага 6 сарын хугацаагаар нэг удаа, цааш сунгах асуудлыг гаалийн асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын гишүүн шийдвэрлэдэг бөгөөд энэ тохиолдолд тухайн барааны энэ горимд байх нийт хугацаа нь улсын чанартай төсөл, арга хэмжээг хэрэгжүүлэх хугацаанаас хэтрэхээргүй байхаар хуульчлагдсан байсан.

Энэ нь тодорхойгүй хугацаагаарсунгалт хийлгэсээр байх нөхцөлийг бүрдүүлдэг учир түр горимын хугацаанд дээд хязгаар тогтоосон эрх зүйн зохицуулалтыг бий болгохшаардлагатай байна гэж үзэжЗасгийн газар гаалийн түр горимд барааг байршуулан буцаан гаргах нийт хугацааг тухайн тухайн сунгалтынх нь хамтнийт3.6 жилээс хэтрэхээргүй байхаар төслийг боловсруулан оруулж ирсэн. Гаалийн нутаг дэвсгэрт түр хугацаагаар оруулах горимд байршуулсан барааг гаалийн нутаг дэвгэрээс буцаан гаргах хугацааг зарим салбарын онцлогийг нь харгалзан газрын тосны салбарт бүтээгдэхүүн хуваах талаар Засгийн газартай байгуулсан гэрээний дагуу газрын тос хайх, олборлох, ашиглахад зориулагдсан бараа болон иргэний агаарын тээврийн нисэх онгоцны хувьд 3 жил 6 сар хүртэл, бусад барааны хувьд 1 жилээс дээшгүй байхаар хуульчлан баталсан. Ингэснээр ямар нэгэн албан тушаалтнаас хамаарч хугацааг дахин дахин сунгадаг зохицуулалт хуулиас хасагдажбатлагдсан болно.

Зургаа. Агаарын бохирдлын төлбөрийн тухай хуулийн төслийг Байнгын хорооны болон чуулганы нэгдсэн хуралдаанаар хэлэлцүүлэн батлууллаа.

Агаарын төлбөрийн тухай хуулийгАгаарыг бохирдлыг тодорхой хэмжээгээр бууруулах, агаарын чанарт хяналт тавих, бохирдлын хор уршгаар үүссэн хүн амын эрүүл мэнд, байгаль орчныг хамгаалахад шаардагдах зардлыг нөхөн төлөх зорилгоор агаар бохирдуулсны төлөө төлбөр төлдөг байх хариуцлагын тогтолцоог бий болгож байгаа болно. Агаарын бохирдлын төлбөр төлөгч нь түүхий нүүрс олборлогч, органик уусгагчийг үйлдвэрлэгч, органик уусгагчийг импортлогч, автотээврийн болон өөрөө явагч хэрэгсэл эзэмшигч, агаарын бохирдлын томоохон суурин эх үүсвэр ашиглах зөвшөөрөл эзэмшигч, агаарт бохирдол гаргах эх үүсвэр хэрэглэж байгаа иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллага байхаар хуульчилж өгсөн.

Төлбөрийн хувь хэмжээг олборлосон түүхий нүүрсний хувь, хэмжээнээс, үйлдвэрлэсэн болон, импортолсон органик уусгагчийн хэмжээнээс, авто тээврийн болон өөрөө явагч хэрэгслийн хувьд тэдгээрийн ангиллаас, агаарын бохирдлын томоохон суурин эх үүсвэрээс агаарт гаргах хаягдлын бохирдуулагч бодисын хэмжээнээс тус тус хамаарч харилцан адилгүй байхаар зохицуулжөгсөн.Агаарын бохирдлын төлбөрөөс түүхий нүүрсийг гүн боловсруулах замаар үйлдвэрлэсэн, стандартын шаардлага хангасан шинэ төрлийн түлш үйлдвэрлэсэн тохиолдолд боловсруулсан нүүрсний хэмжээгээр, нэгж км зайд явахад 120 грамм болон түүнээс бага хэмжээний нүүрсхүчлийн хий ялгаруулдаг автотээврийн хэрэгслийг, авто тээврийн болон өөрөө явагч тээврийн хэрэгслийг үйлдвэрлэснээс хойш эхний 4 жилд, үр тарианы комбайн, хөдөө аж ахуйн зориулалттай гинжит тракторыг, Үндэсний аюулгүй байдлыг хангах нийтийн эрх ашгийг хамгаалах зорилгоор түүхий нүүрс олборлодог болон эрчим хүч үйлдвэрлэдэг аж ахуйн нэгж, байгууллагыг тус тус төлбөрөөс чөлөөлөх, хөнгөлөхөөр хуулийн 8 дугаар зүйлээр зохицуулж өглөө.Уг хуулийг баталсантай холбогдуулан Татварын ерөнхий хуулийн 7 дугаар зүйлийн 7.3.13-т агаарын бохирдлын төлбөр гэсэн заалт нэмэх, Монгол Улсын Нэгдсэн төсвийн тухай хуулийн 9 дүгээр зүйлийн 9.1.10-т агаарын бохирдлын төлбөр гэсэн заалтыг нэмэхээр хуульчилж өглөө.

Агаарын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төсөл хуульчлан батлагдан гарснаар Төсвийн байнгын хорооны эрхлэх асуудлын хүрээнд Засгийн газрын тусгай сангийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулж цэвэр агаарын сан гэсэн тусгай санг шинээр бий болголоо. Цэвэр агаарын сангийн хөрөнгө нь агаарын бохирдлын төлбөр, нөхөн төлбөр болон бусад орлогоос бүрдэх юм. Мөн хуулийг дагалдан өргөн мэдүүлэгдсэн Онцгой албан татварын тухай хуульд нэмэлт оруулах тухай хуулийн төслийг Байнгын хорооны болон чуулганы нэгдсэн хуралдаанаар хэлэлцүүлэн батлуулснаар Онцгой албан татварын тухай хуулийн 7 дугаар зүйлийн 7.1.6-д шингэрүүлсэн хийгээр ажилладаг автомашин, 7.1.7-д цахилгаан тэжээлт автомашин гэсэн заалтууд нэмэхээр хуульчилж өглөө.

Долоо. Монгол Улсын Засгийн газраас 2009 оны 5 сарын 04-ний өдөр өргөн мэдүүлсэн Хөрөнгөөр баталгаажсан үнэт цаасны тухай хуулийн төслийг дагалдан өргөн мэдүүлэгдсэн Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуульд нэмэлт оруулах тухай, Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуульд нэмэлт оруулах тухай хуулийн төслүүдийгБайнгын хорооны болон чуулганы нэгдсэн хуралдаанаар хэлэлцүүлэн батлууллаа.

Уг хуулийн төсөл батлагдсанаар Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулийн 12.1-д 34 дэх хэсгийг нэмсэн. Ингэснээр тусгай зориулалтын компани болон орон сууцны санхүүжилтийн компаниас хөрөнгөөр баталгаажсан үнэт цаас эзэмшигчид шилжүүлсэн үнэт цаасны төлбөр болон хүүгийн төлбөрийгалбан татвар ногдох орлогоос хасагдах зардалд оруулахаар болов. Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 13.1-д 17 дахь хэсэг нэмсэн. Ингэснээр банк, банк бус санхүүгийн байгууллага болон бусад хуулийн этгээдээс банк, тусгай зориулалтын компани, орон сууцны санхүүжилтийн компанид хөрөнгөөр баталгаажсан үнэт цаас гаргах зориулалтаар шилжүүлсэн зээл, лизинг болон бусад шаардах эрхийг нэмэгдсэн өртгийн албан татвараас чөлөөлөхөөрболов. Уг хуулийн 2011 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөхөөр болсон

Найм. Хүний хөгжил сангийн тухай хуульд нэмэлт оруулах тухай хуулийн төсөл /"Утаагүй Улаанбаатар" хөтөлбөр батлах тухай УИХ-ын тогтоолын төслийн хамт өргөн мэдүүлсэн /-ийг Байнгын хорооны болон Улсын Их Хурлын чуулганы нэгдсэн хуралдаанаар хэлэлцүүлэн, одоогоор эцсийн хэлэлцүүлгийн шатанд байна.

Ес. Гаалийн тариф, гаалийн татварын тухай хуульд нэмэлт оруулах тухай хуулийн төсөл, “Засгийн газарт эрх олгох тухай”, “Тогтоолын хавсралтад өөрчлөлт оруулах тухай” Улсын Их Хурлын тогтоолын төслүүдийг хэлэлцэх нь зүйтэй гэж Байнгын хороо, чуулганы нэгдсэн хуралдаанаар шийдвэрлэсэн байгаа. Гаалийн тариф, гаалийн татварын тухай хуульд нэмэлт оруулах тухай хуулийн төслийг 100 хувь импортоос хамаарч буй цагаан будаа, элсэн чихэр, ургамлын тосны хангамж болон үнийг тогтвортой байлгах, мах, улаан буудай, дотоодын гурилын үйлдвэрлэлийн хэвийнүйл ажиллагааг хангах зорилгоор эдгээр бүтээгдэхүүнийг гаалийн татварын уян хатан бодлогоор дэмжих үүднээс боловсруулжээ.Энэ төслүүд хэлэлцүүлгийн шатанд байгаа юм.

Арав. Төсвийн байгууллагын удирдлага санхүүжилтийн тухай хуульд нэмэлт оруулах тухай, Ашигт малтмалын тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслүүдийг Улсын Их Хурлын гишүүн Д.Дамба-Очир өргөн мэдүүлснийг Байнгын хороо чуулганы нэгдсэн хуралдаанаар хэлэлцэх нь зүйтэй гэж шийдвэрлэсэн.Ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөрийн хэмжээ нь аймаг, нийслэл, сум, дүүргийн тухайн жилийн төсвийн дүнгээс хэтрэхээргүй байхаар зааж хуульчилсан нь орон нутгийн хөгжлийг сааруулах, тухайн бүс нутгийн эдийн засгийн чадавхид сөргөөр нөлөөлж, тухайн бүс нутагт очиж ажиллах, амьдрах иргэдийн хүсэл сонирхлыг бууруулах зэрэг сөрөг үр дагаварыг бий болгож байгаа тулТөсвийн байгууллагын удирдлага санхүүжилтийн тухай хуулийн 57 дугаар зүйлд “Ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөрийг аймаг, нийслэл, сум, дүүргийн тухайн жилийн төсөвт түүнтэй тэнцэхүйц хэмжээгээр нэмж хуваарилна” гэсэн 57.5 дахь хэсэг нэмэх нь зүйтэй гэж төсөл санаачлагч үзэж төслийг боловсруулсан байв.Энэ хуулийн төслүүд одоогоор хэлэлцүүлгийн шатанд явж байгаа болно.

Улсын Их Хурлын тогтоолууд:

Нэг. Монгол Улсын Засгийн газраас өргөн мэдүүлсэн “Монгол Улсын 2009 оны нэгдсэн төсвийн гүйцэтгэлийг батлах тухай УИХ-ын тогтоолын төслийг Байнгын хороо болон чуулганы нэгдсэн хуралдаанаар хэлэлцүүлэн батлуулсан. Монгол Улсын 2008 оны төсвийн гүйцэтгэлийн орлогыг 1,431,875.4 /нэг их наяд дөрвөн зуун гучин нэгэн тэрбум найман зуун далан дөрвөн сая дөрвөн зуун мянга/ мянган төгрөгөөр, зарлагыг 1,746,616.9 /нэг их наяд долоон зуун дөчин зургаан тэрбум зургаан зуун арван зургаан сая есөн зуун мянга/ мянган төгрөгөөр тус тус баталсан. Монгол Улсын 2009 оны нэгдсэн төсвийн гүйцэтгэлийг батлах, хэлэлцэх явцад Төсвийн зарлагын хяналтын дэд хорооноос Үндэсний аудитын газраас хийсэн аудит, Монгол Улсын 2009 оны төсвийн гүйцэтгэл, Засгийн газрын санхүүгийн нэгтгэсэн тайлантай холбогдуулан төсвийн сахилга батыг чангатгах, орлогын төлөвлөгөөг бүрэн биелүүлэх, зарлагыг үр дүнтэй зарцуулах талаар тодорхой санал гаргаж байсан. Энэ дагуу Засгийн газраас тодорхой ажил зохион байгуулж 2010 оны төсвийн гүйцэтгэлийн хамт Улсын Их Хуралд илтгэх ёстой. Үүнд Төсвийн байнгын хороо, Төсвийн зарлагын хяналтын дэд хороо хяналт тавин ажиллана.

Хоёр. “Монгол Улсын 2011 оны төсвийн хүрээний мэдэгдэл, 2012-2013 оны төсвийн төсөөллийг зөвшөөрөх тухай” Улсын Их Хурлын тогтоолын төслийг Байнгын хорооны болон чуулганы нэгдсэн хуралдаанаар хэлэлцүүлэн батлуулллаа.Монгол Улсын 2011 оны төсвийн хүрээний мэдэгдэл, 2012-2013 оны төсвийн төсөөллийг зөвшөөрөх тухай Улсын Их Хурлын тогтоолын төслийг Засгийн газрын дунд хугацааны зорилт эдийн засгийн тэргүүлэх чиглэл, салбаруудын үйл ажиллагааг өргөжүүлэх замаар эдийн засгийн өсөлтийг бий болгох, уул уурхайн болон нэмүү өртөг шингэсэн боловсруулах үйлдвэрлэлийг дэмжих, үйлдвэржилтийн бодлогыг хэрэгжүүлэх, ядуурал, ажилгүйдлийг бууруулахад чиглүүлэхээр боловсруулсан байдаг.Засгийн газраас өргөн мэдүүлсэн төсөлд Төсвийн хүрээний мэдэгдлийн төсөлд нэгдсэн төсвийн орлогыг 2011 онд ДНБ-ий 46.9, 2012 онд 42.8, 2013 онд 34.0 хувь байхаар тооцож төсвийн нийт алдагдлыг 2011 онд ДНБ-ий 4.0, 2012 онд 3.0, 2013 онд 2.0 хувь байхаар тооцсон.Монгол Улсын 2011 оны төсвийн хүрээний мэдэгдэл, 2012-2013 оны төсвийн төсөөллийг зөвшөөрөх тухай Улсын Их Хурлын тогтоолын төслийг хэлэлцүүлгийн явцад Монгол Улсын 2011 оны төсвийн хүрээний мэдэгдлийн зарим үзүүлэлтүүдийг Олон улсын Валютын сантай хамтран хэрэгжүүлж буй хөтөлбөрийн нийцүүлэн Монголын талын хүлээсэн үүргийн дагуу өөрчлөлтийг оруулснаарТөсвийн хүрээний мэдэгдлийн төсөлд нэгдсэн төсвийн орлогыг 2011 онд ДНБ-ий 35.4, 2012 онд 42.8, 2013 онд 30.3 хувь байхаар тооцож төсвийн нийт алдагдлыг 2011 онд ДНБ-ий 5.0, 2012 онд 4.0, 2013 онд 3.0 хувь байхаар батлагдсан.

Гурав. Монгол Улсын Засгийн газраас 2010 оны 01 дүгээр сарын 26-ны өдөр өргөн мэдүүлсэн “Зөвшөөрөл олгох тухай” Улсын Их Хурлын тогтоолын төслийг Байнгын болон чуулганы нэгдсэн хуралдаанаар хэлэлцлээ. Уг тогтоолын төслөөр Монгол Улсын 2010 оны төсвийн тухай хуулийн Хүнс, хөдөө аж ахуй, хөнгөн үйлдвэрийн сайдын төсвийн багц дахь “Монгол мал” хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх арга хэмжээний зардал болох 10 тэрбум төгрөгөөс мал өвөлжилтийн хүндрэлтэй байдлыг даван туулах, Засгийн газраас авч хэрэгжүүлж байгаа арга хэмжээ болон малчдын гар дээр байгаа мах, арьс ширийг шуурхай авч мөнгөтэй болгох, зарим тохиолдолд махыг өвс, тэжээлээр солих бололцоогбүрдүүлэх зорилгоор 3.760.0 /гурван тэрбум долоон зуун жаран сая/ тэрбум төгрөгийг зарцуулах зөвшөөрлийг Засгийн газарт олгосон болно.

Дөрөв. Засгийн газраас “Засгийн газрын үнэт цаас гаргахыг зөвшөөрөх тухай” УИХ-ын тогтоолын төслийг 2010 оны 4 дүгээр сарын 23-ны өдөр Улсын Их Хуралд өргөн мэдүүлснийг Байнгын хороо, чуулганаар хэлэлцэх нь зүйтэй гэж шийдвэрлэсэн байгаа. Уг тогтоолын төслийг хэлэлцэхтэй холбогдуулан Төсвийн байнгын хорооны хуралдаанаар Засгийн газрын үнэт цаасыг гаргах бодит эдийн засгийн ач холбогдол, зарцуулалт, урьд нь гаргасан бондуудын зардлыг хэрхэн нөхөж авах, уг асуудлыг төсвийн зарлагын зүйл ангид хэрхэн тусгасан, Монголбанк, Засгийн газрын байр суурь хэр зөрүүтэй байгаа талаар санал гарч Монгол Улс