Олон улсын ахмадын эрхийг хамгаалах өдрийг тохиолдуулан Монголын ахмадын чөлөөт холбооны тэргүүн Г.Баасантай ярилцлаа.

-Өнөөгийн Монголын нийгэмд ахмад хүний дуу хоолой, байр суурь, эрх үүрэг ямар түвшинд байна. Таны бодлоор?

Өнөөгийн нийгэмд ахмадууд ямар ч хэрэггүй хүмүүс болчихоод байна. Ахмадууд маань ч хуулийн дор амьдардаг гэдгээ мэддэггүй. Манай улсад ахмадуудад зориулагдсан ганцхан хууль бий. Тэр нь Ахмад настны нийгмийн хамгааллын тухай хууль юм.

Гэвч энэ нь Үндсэн хуулийг ноцтой зөрчсөн бөгөөд амьдарч буй газар, эрхэлж буй ажлаар нь ялгаварлан гадуурхсан байдаг. Тухайлбал, төрийн өндөр албан тушаал эрхэлж байсан ахмад настанг төрөөс илүү анхаарах тухай заалт байна. Энэ ньҮндсэн хуулийн ялгаварлан гадуурхахгүй, тэгш байдал нь төрийн үйл ажиллагааны үндсэн зарчим гэсэн заалтыг зөрчиж байгаа юм.

Мөн орон нутгийн ахмад настан нийтийн тээврээр үйлчлүүлэх, хөнгөлөлт эдлэх эрх зүйн орчныг хуульчилсан ч орон нутагт хэрэгжихгүй мартагдаж байна. Нэг ёсондоо Монгол Улсад ахмадуудын асуудлыг ахмад бодсон хойноо л мэднэ гэсэн зарчим үйлчилдэг.

-Тухайлбал ямар асуудал тулгамдаж байна. Тэдгээрийг хэрхэн шийдвэрлэх вэ?

Монголын ахмад үе бол маш бүтээлч хүмүүс. Гэтэл өнөөдөр тэр хүмүүст хөдөлмөрийн бүтээмжээ капитал болгох ямар ч эдийн засгийн хөшүүрэг, хууль эрх зүйн таатай орчин алга. Өмнөх Засгийн газрын үед Хөдөлмөрийн яамнаас ахмад настны хөдөлмөрийг дэлгэрүүлэх, туршлагыг нь хуваалцах зөвлөх үйлчилгээг явуулсан.

Энэ нь ахмадуудад өөрийгөө нийгэмд хэрэгтэй хүн гэдгээ мэдрэх, өөрийнхөө туршлага, ур чадвараар бахархах, түүнийгээ залуу үедээ өвлүүлэх, алдаа оноог нь хэлж өгсөн дэмжүүштэй нийгмийн бодлого байсан. Гэвч харамсалтай нь зогссон. Энэ мэт олон асуудал бий.

-Асуудлыг шийдвэрлэхийн тулд хамгийн түрүүнд юу хийх хэрэгтэй вэ?

Нэгдүгээрт, бид эрхзүйт нийгэмд амьдарч байгаа учраас ахмадын эрхийн тухай хуулийг яаралтай батлах хэрэгтэй байна. Энэ хуулийг өнгөрсөн дөрвөн жилд маш сайн судалж, 200 гаруй мянган ахмадын дунд хэлэлцүүлэг явуулж, саналыг нь авсан.

Хэлэлцүүлэгт төр захиргааны мэргэжлийн хүмүүс ч оролцож тал бүрийн яамдын ажлын хэсэг байгуулагдсан боловч энэ хууль батлагдаж чадаагүй. Энэ хуульд олон улсын гэрээ конвенцоор хүлээн зөвшөөрсөн ахмадуудад мэдүүлэх ёстой таван эрхийн талаар тусгах ёстой. Бие даан амьдрах, нийгмийн амьдралд бүрэн дүүрэн оролцох, алдагдсан боломж, чадвараа нөхөн сэргээх, нэр төр эрхэм зэргээ хүндэтгүүлэх, нийгмийн халамж хамгаалалтанд хамрагдах эрхүүд байна.

Энэ таван эрхээс зөвхөн нийгмийн халамжийн эрх л манайд үйлчилдэг. Нөгөө дөрвөн эрх нь огт байдаггүй. Хоёрдугаарт, Хамтын тэтгэврийн хуулийг хэрэгжүүлэх, гуравдугаарт, Монголын ирээдүйн ахмадуудыг намаар, үзэл бодлоор нь хувааж, оюун санаагаар нь нааддаг энэ байдал зогсоосой гэж хүсч байна.

-Хамтын тэтгэвэр, насны хишиг хоёрын талаар ахмадууд ямар байр суурьтай байна вэ?

Хамтын тэтгэвэр, насны хишиг хоёр бол тэнгэр газар шиг ялгаатай. Хишиг өгсөн ч өгөөгүй ч болно, бага ч байж болно. Тэтгэвэр бол насаараа төлсөн шимтгэлээсээ буцааж авах ёстой зүйл. Үүнийг өгөөгүй бол зарга хийх ч эрх ахмадуудад бий. Нэг нь хий үзэгдэл шиг, нөгөө нь бодит амьдрал дээрх үзэгдэл.

Манай улсад илүүдээ гарсан мөнгөтэй, үүнийг авахгүй гэх ахмад нэг ч байхгүй. Хамтын тэтгэвэр бол нийтийн эрх ашиг. Зургаа, долоохон өндөр тэтгэвэртэй, амьдрал нь тэгширсэн ахмадын үгээр нийт ахмадын эрх ашгийг зөрчих нь бүдүүлэг гэмт хэрэг юм. Насны хишиг нь аль болох цөөн хүнд өгөх, өгөхгүй байх нөхцөлийг бүрдүүлсэн луйвар гэхэд болно.

Олон улсын ахмадын өдрийг тохиолдуулан төр засгийн удирдлагуудад хандаж “Энэ луйвраа яаралтай зогсоо" гэж хэлмээр байна. Харин ахмадууддаа хандаж “Юу ч шаардаагүй хүнд юу ч олддоггүй юм. Шаардсан хүн шаардлагынхаа дагуу бага ч гэсэн зүйлийг хүртдэг. Тэгэхээр та бүхэн өөрийнхөө төлөө тэмцээрэй” гэж хэлье.

-Монголын ахмадын чөлөөт холбоо олон улсын ахмадын байгууллагын гишүүн болсон шүү дээ. Тэгвэл олон улсад ахмадуудын эрх ашгийг хамгаалдаг ямар туршлага байна?

Ази Номхон далайн оронд эхээс мэндэлсэн бүхэн ахмад болно гэдгийг тооцдог. Өнөөдрийн ахмадын асуудал бол ирээдүйн таны ч гэсэн асуудал гэдгийг ойлгох хэрэгтэй. Европын орны ахмадууд хуулийн дор амьдардаг гэдгээ маш сайн мэддэг.

Бид тухайн цаг үеийнхээ улс орны хөгжилд хувь нэмрээ оруулсан, бүтээн байгуулалцсан учраас бидний туршлага, дуу хоолой, үзэл баримтлалыг өнөөгийн нийгэм сонсох, хуваалцах ёстой гэдгийг мэддэг. Төр засгаас нь ахмад настанд амьдрах таатай орчин нөхцөлийг бүрдүүлж, насыг нь хүндэлдэг.

Эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээ авах хамгийн ойр төвийг бий болгож өгсөн байх жишээтэй. Үүнтэй харьцуулахад Монголын ахмадууд бол насны доройтол гэсэн ганц оноштой боловч тэдэнд зориулагдсан тусдаа эмнэлэг оношлогоо гэж байхгүй. Европын оронд ахмад настнуудаа эдийн засгийн хувьд сэтгэл хангалуун байлгаж чаддаг.

Энэ нь эргээд ахмад настай хүнийг урт наслахад туслах юм. Харин манай улсад энэ зүйл эсрэгээрээ, төр засгийн бодлогод хүртэл хомс тусгагдсан байна. Хамгийн сүүлийн жишээ хэлэхэд, нийгмийн даатгалын шимтгэлээ төлж төлчихөөд түүнээсээ авч чадаагүй бурхан болсон хүний тэтгэврийн 20 хувийг нөхөн төлж чадахгүй гэж байна.

Үүнийгээ яс нь өндөлзөнө, бие биенээ егүүтгэж байна ч гэх шиг хууль эрх зүйн ямар ч үндэслэлгүй үгийг хэлж батлагдсан хуулийг хүчингүй болгосон. Төр засаг үхсэн хүн үг хэлэхгүй, үлдсэн ахмадуудын бяр хүрэхгүй гэсэн байр суурьтай байгаа нь тун харамсалтай. Нэг үгээр хэлэхэд, бид олон улсын ахмадын жишгээс хоцорч явна.

-Олон улсын ахмадын өдрийг энэ жил ямар уриан дор тэмдэглэн өнгөрүүлэх вэ?

Ахмадын өдрийг энэ жил “Насаар ялгаварлахын эсрэг зогсоцгооё” уриан дор тэмдэглэх гэж байна. Энэ урианы гол зорилго нь ээжээс төрсөн бүхэн ахмад болох учраас ахмад хүнийг нийгмээс битгий ялгаварлаарай гэсэн утгатай. Энэ ч утгаараа ахмадын өдрийг хүн бүхэн тэмдэглэж болно гэсэн үг. Залуу мод ургахад хөгшин модны үндэс тэжээл болж өгдөг.

Хүн бүхэн ахмад насыг зооглоно гэдгээ мэдэж, ахмадуудаа хүндэлж, баярлуулж, өндөр настанд баярлалаа гэж хэлээрэй. Монголын ард түмэн урт наслах ёстой, олуулаа болох ёстой, дундаж наслалт өндөрсөх ёстой, үүний тулд ахмаддуудаа сонсдог төртэй, аав ээж, өвөө эмээгээ хүндэлдэг залуу үетэй, ард түмнээ манлайлан чиглүүлдэг ахмад үетэй байх ёстой юм.

Олон улсын гэрээнд тусгагдсан ахмад настны эдлэх ёстой таван эрхийн нэг нь л манай улсад хэрэгждэг