Монгол хүний оюуны бүтээлийг хамгаалах, эдийн засгийн эргэлтэд оруулах зорилготой “Оюуны өмчийг эдийн засгийн эргэлтэд оруулах тухай” шинэхэн хууль батлагдлаа. 

Монгол Улсын нэгдэн орсон, Нэгдсэн Үндэстний Байгууллагаас баталсан “Хүний эрхийн түгээмэл тунхаглал”-д “Хүн бүр нийгмийнхээ соёлын амьдралд чөлөөтэй оролцох, урлагийн цэнгэлийг эдлэх, шинжлэх ухааны дэвшилд оролцож үр шимийг нь хүртэх эрхтэй.”, “Хүн бүр өөрийн туурвисан шинжлэх ухаан, утга зохиол, уран сайхны бүтээлийн материаллаг болон ёс суртахууны эрх ашгаа хамгаалуулах эрхтэй” гэж заажээ.

Монгол Улсын Үндсэн хуульд “Монголын ард түмний түүх, соёлын дурсгалт зүйл, шинжлэх ухаан, оюуны өв төрийн хамгаалалтад байна.”, “Иргэний туурвисан оюуны үнэт зүйл бол зохиогчийнх нь өмч, Монгол Улсын үндэсний баялаг мөн.”, “соёл, урлаг, шинжлэх ухааны үйл ажиллагаа явуулах, бүтээл туурвих, үр шимийг нь хүртэх эрхтэй. Зохиогч, шинэ бүтээл, нээлтийн эрхийг хуулиар хамгаална” гэж заасан байна.

“Монгол Улсын тогтвортой хөгжлийн үзэл баримтлал-2030”-ийн Зорилт 2-т “Салбарын хөгжлийн зорилтыг хангах зарчимд өндөр бүтээмжтэй, дэвшилтэт технологийг салбар бүрт нэвтрүүлэх, инновац шингэсэн шинэ нэр төрлийн бүтээгдэхүүн, үйлдвэрлэл, үйлчилгээг дэмжин урамшуулах,” гэсэн зорилт дэвшүүлжээ. 

Харин “Монгол Улсын Засгийн газрын 2016-2020 оны үйл ажиллагааны хөтөлбөр”-т “Шинжлэх ухааны салбар, эрдэмтэд, хүрээлэнгүүдтэй хамтран шинэ технологи нэвтрүүлсэн хувийн аж ахуйн нэгжүүдийг урамшуулах механизм бий болгоно.”, “Оюуны өмчийн үнэлэмжийг нэмэгдүүлж, монгол хүний эзэмшиж байгаа зохиогчийн эрх, патентыг хамгаалах асуудлыг олон улсын түвшинд хүргэж, сурталчлах ажлыг идэвхжүүлнэ.” гэж тус тус заасан нь Оюуны өмчийг эдийн засгийн эргэлтэд оруулах тухай хуулийг батлан гаргах үндэслэл болж байна.

Энэхүү Үндсэн хууль болон Монгол Улсын бодлогын баримт бичгүүдэд тусгагдсан оюуны өмчийг хамгаалах, урамшуулах бодлогыг хэрэгжүүлэхээр,

• Патентийн тухай хууль, 
• Зохиогчийн эрх болон түүнд хамаарах эрхийн тухай хууль, 
• Барааны тэмдэг, газар зүйн заалтын тухай хууль, 
• Инновацын тухай хууль, 
• Технологи дамжуулах тухай хуулийг тус тус баталсан. 

Монгол Улсын оюуны өмчийн салбарт мөрдөгдөж байгаа дээрх хуулиуд нь оюуны өмчийг төрөөс хамгаалах харилцааг голчлон зохицуулдаг ч хамгаалагдсан оюуны өмчийг хэрхэн эдийн засгийн эргэлтэд оруулж, үр шимийг нь хүртэхийг зохицуулаагүй байдаг. Энэ нь оюуны өмч нь патент, гэрчилгээ, хуулиар хамгаалагдсан ч эдийн засгийн үнэлэмж сул тул хуулийн этгээдэд оюуны өмчөөр хөрөнгө оруулах, оюуны өмчийн эрхээ барьцаалах, худалдах, тодорхой хугацаагаар бусдад ашиглуулах зэргээр иргэний эрх зүйн харилцаанд оролцоход эдийн хөрөнгөөс доогуур үнэлэгдэх бэрхшээлийг бий болгож байна.

Монгол Улсад 1963 оноос өнөөг хүртэл, 

• Шинэ бүтээлийн 4600 патент, 
• Ашигтай загварын 2792 гэрчилгээ, 
• Бүтээгдэхүүний загварын 2711 патент олгогдсон төдийгүй 
• Үндэсний мэдүүлгээр 17740, 
• Барааны тэмдгийн олон улсын бүртгэлийн тухай Мадридын хэлэлцээр, Протоколын дагуу 40000 барааны тэмдэг, 
• Зохиогчийн эрхийн  9300 бүтээл бүртгэгдэж, гэрчилгээ олгогдсон байна. 

Улсын хэмжээнд патентын мэдүүлгийн тоо тогтвортой нэмэгдэж байгаа бөгөөд мэдүүлгийн ихэнх нь патент, гэрчилгээ олгох шалгуурыг хангаж байна. Дээрх статистикаас үзэхэд 2010-2017 онд шинэ бүтээлийн 1555 мэдүүлгийн 70%, бүтээгдэхүүний загварын 1817 мэдүүлгийн 94%-д патент олгохоор, ашигтай загварын 1065 мэдүүлгийн 80%-д нь гэрчилгээ олгохоор шийдвэрлэсэн байна.  

Түүнчлэн гадаадын иргэн, хуулийн этгээд Монгол Улсад хамгаалалт хүсэн олон улсын гэрээ, конвенцын дагуу олон улсын мэдүүлэг гаргах нь түгээмэл бөгөөд нийт олгосон шинэ бүтээлийн патентын 30 хувь, ашигтай загварын гэрчилгээний 5 хувь, бүтээгдэхүүний загварын патентын 60 хувь, барааны тэмдгийн гэрчилгээний 85 хувь нь гадаадын иргэн, хуулийн этгээдэд олгогдсон байна.

Оюуны өмчийг төрөөс дэмжих тухай бодлогын баримт бичгүүдэд тусгасан байдаг ч үүнийг хэрхэн дэмжихийг хуульд тодорхой тусгаагүйгээс төрөөс оюуны өмчийг дэмжих ажиллагаа нь нэгдсэн зохицуулалтгүй байна. Тиймээс оюуны өмчийг хөгжүүлэх зорилгоор зарим татварын хөнгөлөлт, чөлөөлөлт үзүүлэх нь бодитой дэмжлэг болох юм. Мөн оюуны өмчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч, зохиогчийн эрхийн хувьд хамтын удирдлагын байгууллага оюуны өмчийн салбарт үйл ажиллагаа явуулж шинэ бүтээл, бүтээгдэхүүний загварын патент, ашигтай загвар, барааны тэмдгийн гэрчилгээ авахад, оюуны өмчийн байгууллага болон хууль сахиулах бусад байгууллагатай харилцаж эрхээ хамгаалуулах, зохиогчийн эрх болон түүнд хамаарах эрхээ хамгаалуулах, бусдад ашиглуулахад мэргэжлийн туслалцаа үзүүлдэг. Оюуны өмчийг эдийн засгийн эргэлтэд оруулахад эдгээрээс гадна оюуны өмчийн эдийн засгийн үнэ цэнийг тогтоох, оюуны өмчийн эрх эзэмшигч болон үйлдвэрлэгчийг хооронд нь холбох мэргэжлийн этгээд мөн хэрэгцээтэй байна.Тиймээс оюуны өмчийн үнэлгээ болон зуучлалын үйл ажиллагаа эрхлэх этгээдүүдийг оюуны өмчийн байгууллагаас олгосон эрхийн үндсэн дээр үйл мэргэжлийн үйл ажиллагаа эрхлэхээр зохицуулах практик шаардлага байв.

Энэ мэт зайлшгүй зохицуулах шаардлагатай нөхцөл байдал, хэрэгцээнд тулгуурлан Оюуны өмчийг эдийн засгийн эргэлтэд оруулах тухай хуулийн төслийг Монгол Улсын Их Хурлын гишүүн Н.Учрал, Л.Мөнхбаатар, Ж.Мөнхбат, Г.Мөнхцэцэг, Б.Ундармаа, Я.Содбаатар, Ц.Цогзолмаа, Л.Энх-Амгалан, Л.Энхболд нар бүрэн эрхийнхээ хүрээнд санаачлан, боловсруулсан 2019 оны 04 дүгээр сарын 24-ний өдөр Монгол Улсын Их Хурлын дарга Г.Занданшатарт өргөн барьсан юм. 

Оюуны өмчийг эдийн засгийн эргэлтэд оруулах хууль 5 бүлэгтэй.

Нэгдүгээр бүлэгт

хуулийн зорилт болон нэр томьёоны тодорхойлолт, оюуны өмчийг хамгаалах зарчим зэрэг нийтлэг үндэслэл

Хоёрдугаар бүлэгт

оюуны өмчийн асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын гишүүний бүрэн эрх, оюуны өмчийн үнпэсний зөвлөл, оюуны өмчийн байгууллагын тогтолцоо, чиг үүрэг, оюуны өмчийн байцаагч, шинжээчийн эрх, үүрэг 

Гуравдугаар бүлэгт

оюуны өмчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч, хамтын удирдлагын байгууллага, оюуны өмчийн эрхийн зуучлалын үйл ажиллагаа эрхлэх эрх бүхий этгээдүүдийн эрх, үүрэг

Дөрөвдүгээр бүлэгт

оюуны өмчийг эдийн засгийн эргэлтэд оруулах хэлбэр, оюуны өмчийн эрхийн үнэлгээ, оюуны өмчийг эдийн засгийн эргэлтэд оруулахад төрөөс үзүүлэх дэмжлэгийн төрөл 

Тавдугаар бүлэгт

оюуны өмчийн мэдээллийн сан, оюуны өмчийн байгууллагын үйлчилгээний хөлс, оюуны өмчийн маргаан шийдвэрлэх зөвлөлийн үйл ажиллагаа болон бусад харилцааг зохицуулах

Хуулийн төсөл батлагдсанаар дараахь эерэг үр дагавар гарна.

Үүнд: 

• Оюуны өмчийг эдийн засгийн эргэлтэд оруулахад хялбар болно;
• Оюуны өмчийн үнэлгээ хийх, зуучлах ажиллагаа илүү найдвартай болно;
• Оюуны өмчийн байгууллагын үйл ажиллагаа тогтвортой, хэвийн явагдах боломж бүрдэнэ;
• Төрөөс үзүүлэх дэмжлэг илүү тодорхой болно.

Оюуны өмчийг эдийн засгийн эргэлтэд оруулах тухай хуулийн төслийг УИХ-ын холбогдох байнгын хороо болон нэгдсэн чуулганаар хэлэлцэж, 2020 оны 01 дүгээр сарын 23-ны өдрийн нэгдсэн хуралдаанаар гишүүдийн олонхийн дэмжлэгтэйгээр баталлаа. 

Дэлхийн оюуны өмчийн байгууллагын 2017 оны тайланд дэлхийн хэмжээнд нийт 64.6 сая оюуны өмч бүртгэлтэй байгаа аж. Сүүлийн жилүүдэд оюуны өмчөө бүртгүүлэх хүсэлт, өргөдлийн тоо тасралтгүй өссөөр байгаа бөгөөд шинэлэг санаа, дэвшилтэт техник, технологи хүн төрөлхтний амьдралын хэв маягийг өөрчилсөөр байгаа юм.

Ц.Соёлмаа