УИХ-ын чуулганы /2025.05.01/-ний өдрийн хуралдаанаар Монгол Улс дахь хүний эрх, эрх чөлөөний байдлын талаарх 24 дэх илтгэлийг сонсож байна

Уг асуудалтай холбогдуулан гишүүд асуулт асууж, байр сууриа илэрхийллээ. 

УИХ-ын гишүүн П.Сайнзориг:

ХЭҮК-оос Монгол Улс дахь хүний эрх эрх чөлөөний байдлын талаарх 24 дүгээр илтгэлийг оруулж ирсэн. 6 бүлэг асуудлуудыг ултай суурьтай л дүгнэж цаашид УИХ, ЗГ болон төрийн бүх түвшинд ямар арга хэмжээ авах ёстой вэ, олон нийт болон хувийн хэвшилтэйгээ хэрхэн яаж ажиллах вэ, гэдэг зүйлийг тодорхой л биччихсэн байна. Хуучин бол ХЭҮК-ын тайланг ХЗБХ-н дээр халти сонсчхоод хаячихдаг байсныг УИХ-аар хэлэлцдэг болсон. Бид дэвшлийг гаргамаар байна. Тиймээс гишүүддээ уриалж, өнөөдөр улсын төсвөө хэлэлцэх үе шат буюу боловсруулах шатдаа явж байгаа цаг үе дээр тайланг хэлэлцээд, холбогдох УИХ-ын тогтоолыг хүний эрхийн 24 дүгээр илтгэлтэй холбоотойгоор УИХ-ын холбогдох шийдвэрийг гаргаж, ЗГ-т тодорхой асуудлуудаар үүрэг чиглэлийг өгөх ёстой. Яриад өнгөрчихдөг биш асуудлуудыг шийдэх эрмэлзэл байгаасай.

Тус илтгэлийн хамгийн чухал сэдэв нь сонгох, сонгогдох эрхийн талаар орж ирсэн. Зөвлөмж дээрээ биччихсэн байна. Тухайлбал, Монгол Улсын Үндсэн хууль олон улсын хүний эрхийн гэрээ конвенцод заасан сонгуулийн үндсэн зарчимд нийцүүлэн сонгуулийн харилцааг зохицуулж буй хууль тогтоомжийн зөрчил хийдлийг арилгах. Хууль тогтоомжийн үр дагаврыг үнэлж үр дүнд нь тулгуурласан процедур, механизм, хугацаа, хариуцлагын талаар хууль тогтоомжийг зохицуулалтыг өөрчлөөрэй гэдэг зөвлөмжийг өгчихсөн байна. Би том агуулгаар нь л уншчихлаа. Сүүлийн үед цэц дээр сонгуулийн хууль тогтоомжийн талаарх маргаан ихсэж байна. Сонгуулийн хуулийг дагаад орсон Зөрчлийн хууль дээр хүртэл маргаан үүсгэчихсэн байна. Ингээд бодохоор 2028 оноос буюу өмнө сонгуулийн хууль тогтоомжийг боловсронгуй болгох цаг үе энэ жилийн хувьд л байгаа. Тэгэхээр үүнийгээ тодорхой болгох асуудлыг УИХ-ын гишүүдэд уриалмаар байна. Ажлын хэсэг гаргаад ултай суурьтай үзчихмээр байна.

Хоёрдугаарт үндсэн хуулийн 21 дүгээр зүйл дээр байгаа 21.4 дээр УИХ-ын сонгуулийн журмыг хуулиар тогтооно.УИХ-ын ээлжит сонгууль явуулахын өмнө нэг жилийн дотор УИХ-ын сонгуулийн тухай хууль батлах, түүнд нэмэлт өөрчлөлт оруулахыг хориглоно гэсэн. Гэтэл цэцэд гомдол гаргах, цэцэд сонгуулийн хууль тогтоомжтой холбоотой маргааны шийдвэр цаг хугацааны хязгаарлалт байхгүй. Сонгуулийн жил эхэлсэн, сонгууль болох тэр жилдээ багтааж ямар ч маргааныг шийдэж болно. Сонгуулийн хууль тогтоомж нь Үндсэн хууль зөрчсөн хуулиараа сонгуулиа хийх үү эсвэл тодорхой сонгуулийн хууль тогтоомжоо сайжруулахын тулд дахиж нэг жилээр сонгууль явуулахыг хойшлуулах уу гэдэг том үр дагавар луу цаашдаа явуулах нөхцөл байдлыг үүсгэж байгаа юм . Тиймээс 2019 оны өөрчлөлтийн үр дагаврыг цааш дэвэргэхээс нь өмнө үр дагаврыг улам томрохоос нь өмнө магадгүй Үндсэн хууль зөрчсөн сонгуулийн хууль тогтоомжоор сонгуулиа явуулбал ард нийт чинь гудамжиндаа гарна. Эсвэл хууль тогтоомжоо засчхаад сонгуулиа явуулая гэвэл 4 жилийн парламент 5 жил болж сунаж ажиллах нөхцөл байдал руу орохоор байна. Тиймээс энэ асуудлуудыг бага дээр нь засах тал дэр УИХ-ын дарга, гишүүд анхаарах хэрэгтэй. 

Сэтгүүлч

. Б.Хонгорсайхан