УИХ-ын даргын ахлах зөвлөх, Эрүүл мэндийн сайд асан С.Ламбаатай www.vip76.mn-ээс онлайнаар өрнүүлж буй “Эмийн үндэсний бодлого” хэлэлцүүлэгт ирсэн санал, шийдэл, тулгамдсан асуудлыг үндэслэн ярилцлаа.

-Дэлхий нийтийн чиг хандлагыг харахад эм хүнсний агентлагаар дамжуулан хяналтыг хэрэгжүүлж байна. Манай улсын хувьд тус агентлагыг байгуулах санал санаачилга гарч байсан гэж хэлэлцүүлэгт оролцсон экспертүүд ярьж байсан. Энэ талаараа ярихгүй юу?

2010 онд Эм эмнэлгийн хэрэгслийн тухай хуулийг шинэчилсэн найруулгаар баталсан. Тус хуулинд эмийн агентлагыг байгуулна гэж орсоны дагуу яамны харьяа Эрүүл мэндийн газарт эмийн зохицуулалт, хяналт, лицензийн асуудлыг хариуцуулж, бие даасан хоёр гурван хэлтэстэй болгож, асуудал хариуцсан орлогч даргатайгаар бүтцээ хийсэн. Сайд байх хугацаанд энэ асуудлыг нэлээн хөөцөлдсөний эцэст сүүлдээ ганц эмийн агентлаг байгуулах нь ач холбогдол багатай юм байна гэж үзээд эм хүнсний агентлагыг байгуулах зорилт тавьсан Ингээд Хүнсний тухай хууль, Хүнсний хяналтын тухай хуулийг хүлээхээр шийдсэн. Хүнсний хуулиад гараад ирэхээр эм хүнсний хяналтыг хамтатгая гэсэн зорилготой байлаа.

-Харин одоо хамтатгах асуудал юу болж байна вэ. Эмийн салбарынхны зүгээс эм, хүнс хоёрыг хянадаг нэг байгууллагатай болохыг дэмжиж байсан. Харин мэргэжлийн хяналтын зүгээс энэ асуудалд яаж хандах бол?

Өнгөрсөн онд Засгийн газар дээр эм хүнсний агентлаг байгуулах асуудлаар судалгаа хийх ажлын хэсэг байгуулагдсан. Энэ ажлын хэсгийг ЗГ-ын хэрэг эрхлэх газрын дарга сайд Ч.Сайханбилэг ахалж, ажлын хэсэгт Л.Эрдэнэчимэг гишүүн бид хоёр орсон. Хэлэлцүүлгийн үед ерөнхий сайд Эм хүнсний агентлаг байгуулах саналыг дэмжиж байсан ч Мэргэжлийн хяналтын ерөнхий газраас өөрийнхөө бүтцийг авч үлдэх үүднээс Аж ахуй нэгж байгууллагуудад хяналт тавих тухай хуулийг боловсруулан их хуралд өргөн барьсан. Ингээд маргаан үүсээд нэлээн удсан. Мэргэжлийн хяналтын байгууллагаас эм, эрүүл мэнд, хүнсний асуудлыг цөмийг нь салгах ёстой. Өнөөдрийн тогтолцоогоор МХБ бол төлөвлөгөөт хяналтын байгууллага. Дээрээс өгсөн захиалгын дагуу хяналт тавьдаг. Харин эм, хүнс хоёрт жилд, сард, улиралд нэг удаа хийдэг хяналт байж болохгүй гэж би үздэг. Өдөр бүр хянах ёстой. Энд монгол хүний эрүүл мэнд яригдаж байгаа учраас тэр. Би үүнд маш хатуу байр суурьтай байдаг.

-Ерөнхий сайд дэмжсэн энэ асуудал одоо яригдаж байгаа юу. Хэрхэн шийдэгдэх бол. Танай ажлын хэсэг ажиллаж байгаа юу?

Ажлыг хэсэг чимээгүй болсон. Гэхдээ МХЕГ-аас санаачилж боловсруулсан хуулийн төсөл УИХ-д өргөн баригдаад буцсан. Өнөөдөр дахиад өргөн барьж байх шиг байна. Ямар өөрчлөлт оруулаад өргөн барьсаныг мэдэхгүй байна. Уг нь Засгийн газар эм хүнсний агентлаг байгуулах хуулиа УИХ-д шууд өргөн баримаар байгаа юм. Гишүүд энэ хуулийг бүрэн дэмжинэ.

Бусад хяналт нь МХЕГ-т үлдэнэ биз. Монгол хүнийхээ эрүүл мэндийн төлөө л хийх гээд байгаа ажил юм ш дээ. Энд байгууллагын амбиц байж болохгүй. Маш хүчтэй хяналтыг тавих монополь байх ёстой ганц байгууллага бол эм хүнсний агентлаг. Өдөр бүр эм, хүнсэнд хяналт тавина гэсэн үг. Ингэснээрээ эрүүл мэндэд зарцуулж байгаа хөрөнгө ч буурах боломжтой.

-Гэхдээ зарим мэргэжилтнүүд энэ агентлагыг байгуулах цаг нь хараахан болоогүй гэж үзэж байсан. Хэтэрхий их эрх мэдэл төвлөрөхөөр авлигалын үүр болох вий гэсэн айдас байгаа байх?

Яалаа гэж дээ. Тийм асуудал байхгүй. Харин тэр бүх эрх мэдэл чинь жинхэнэ утгаараа өнөөдөр Мэргэжлийн хяналтын байгууллагад төвлөрчихөөд, монополь үүсээд байгаа юм шүү дээ. Тэнд эм, хүнсний нарийн мэргэжлийн улсууд ховор, эцсийн дүгнэлтийг хаа хамаагүй хүмүүс нийлж суугаад гаргаж байна. Би хувьдаа Эм хүнсний агентлаг Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөлийн эсвэл Ерөнхий сайдын эрхлэх асуудлын хүрээнд байх хэрэгтэй гэж үздэг. Салбар хоорондын том байгууллага шүү дээ. Эм хүнсний агентлагыг байгуулсанаар засаглалын байгууллага нь хяналтаа тавих тогтолцоо бүрдэнэ гэсэн үг. Эм хүнс хоёр дээр мэргэжлийн өндөр түвшний хяналт байх ёстой. Хүний эрүүл мэндэд нөлөөлж байгаа хоёр зүйл дээрээ хяналт тавихгүй юм бол яах болж байна.

Эм хүнс хоёр дээр мэргэжлийн өндөр түвшний хяналт байх ёстой.

-Эм хүнсийг мэргэжлийн түвшинд хянаснаар ямар давуу талтай юм бэ. Одоо МХБ хянаж чадахгүй байгаа гэж үү?

Байгуулагдвал маш их давуу талтай. Дэлхийн олон улс орон АНУ болон Европын холбооны улсууд ийм байгууллагатай байдаг. Дэлхийг сүлжсэн хяналт тавигдаж хоорондоо мэдээлэл солилцож байхад бид дангаараа гадуур нь явж байна. Хэрвээ ямар нэгэн хуурамч эм гарлаа гэхэд энэ мэдээллийг Олон улсын FDA байгууллага гишүүн улс орныхоо эм хүнсний агентлагт мэдэгддэг. Мэргэжлийн хяналтын байгууллагад асуудал тавьдаггүй. Германд судлагдсан, шинжлэгдсэн эмийн мэдээлэл энэ л байгууллагад ирнэ гэсэн үг.

-Хэлэлцүүлэгт оролцсон эм үйлдвэрлэгч, судлаачдын зүгээс хяналтын тогтолцооны гажуудлыг нэрлэж байсан. Тухайлбал жилд 5 удаа, 5 өөр газраас давхардан шалгалт хийдэг тухай ярьсан. Төрийн байгууллагын уялдаа холбоогүй байдлыг яах вэ?

Энэ уялдаа холбоо муутай байдлыг цэгцэлж, нэгтгэх нь эм хүнсний агентлаг юм. Өнөөдөр хүнснийхээ 80 хувийг импортоор авч байгаа нөхцөлд юу орж ирж байгаа яг үнэндээ хэн ч мэдэхгүй. Дээж аваад л шинжилдэг ч бүтээгдэхүүн зарагдаж дууссаны дараа хариу нь гардаг. Тийм учраас эм хүнсний агентлагт хилийн, гаалийн, бүх хяналтуудыг төвлөрүүлэх ёстой. Одоо бол хил дээр нэг, гааль дээр нэг хяналт хийгдэж байна. Нөгөө талаасаа бид нарын ууж идэж байгаа хоол, хүнс баталгааагүй байна. Эм хүнсний хяналтын тогтолцоогоо хурдан бүрдүүлээд, агентлагаа байгуулах нь эцсийн эцэст Монгол хүний эрүүл мэндэд үнэхээр том дэвшил болно.

-2002 онд батлагдсан төрөөс эмийн талаар баримтлах бодлогод эм үйлвэрлэлдийг дэмжих тухай их заасан байсан. Таныг сайд байх хугацаанд эм үйлдвэрлэлийг дэмжих талаар ямар ажил хийсэн бэ?

2008-2012 оны хооронд эмийн үйлдвэрлэл маш сайн хөгжсөн. Бодлогын хэмжээнд татварын бодлого хүртэл хэрэгжсэн. Эм найруулахад хэрэглэгддэг спиртэд онцгой татварын хэмжээ нь 10 хувь байсан, гэтэл архины спиртид 1 хувийн татвар авдаг байсан. Тэгэхээр нь хууль оруулаад нэг хувь болгож хөнгөлсөн. Эм боловсруулахад хэрэглэж байгаа учраас ийнхүү хөнгөлсөн. Энэ бол асар том дэмжлэг болсон гэж үздэг.

-Эмийн зохистой хэрэглээн дээр таны үед санаачлагатай хэрэгжүүлж байсан ямар ажил байгаа вэ?

Зохистой хэрэглээ гэдэг нь жороор авах эмэнд хатуу хяналт тавь л гэсэн үг. Өнөөдөр хүмүүс эмийн санд ороод эмийн санчтай ярьж, асууж байгаад л тэр сайн гэвэл аваад уучихаж байна. Уг нь эмийн зохистой хэрэглээ гэдэг нь нэгдүгээрт, эмчийн бичсэн жорын дагуу хэрэглэх, хоёрт, дур мэдэн өөрөө хэрэглэхгүй байх, гуравд, аль болохоор эмээс татгалзах тухай асуудал юм.

Эм эмнэлгийн хэрэгслийн тухай шинэчилсэн хуулиар жороор олгох асуудлыг хатуу тогтоосон. Гэтэл одоо болтол мөрдөж чадахгүй л байна. Тавих хяналт бас сул. Зохистой хэрэглээ дээр бас нэг зүйл ярихад дэлхий нийтээрээ л хүнсний нэмэлт бүтээгдэхүүн хэрэглэж байгаа. Гэхдээ манайхан хаа хамаагүй л хэрэглэдэг болж. Гэтэл эмч нарын зүгээс тухайн хүний бие махбодь, генийн онцлогоос шалтгаалж таарах, таарахгүй тухай ярьдаг. Тиймээс монголдоо судалмаар л байгаа юм. Өнөөдөр манайхан 40 шахам тэрбум төгрөгийн эм идэж байна.

-Эмийн сангуудын тусгай зөвшөөрлийг НЭМГ-аас олгодог. Улаанбаатар хотын төвд дийлэнхи нь төвлөрч байхад хотын захаар цөөхөн байдаг. Замбараагүй олгосноос ийм байдал үүссэн үү?

Ер нь эмийн салбар хувийн хэвшлийн нуруун дээр тогтож тэд бор зүрхээрээ эм хангамжийг тогтолцоог авч явж байна. Би тэдэнд хүндэтгэлтэй хандаж ажил үйлсийг нь дэмжиж ирсэн. Төр оролцдоггүй, нэг ч мөнгө өгдөггүй. Хамгийн гол бэрхшээл гэвэл эм хангамжийн байгууллага, эмийн сан хоёр нэг сүлжээ байгаа нь тогтолцооны гажуудал гэж үздэг.

Жишээлбэл 150 м.кв талбай бүхий складтай л бол хангамжийн байгууллага байж болдог. Үнэндээ манайх шиг ийм олон эм хангамжийн байгууллага байдаг орон ховор. Уг нь Монголд хоёр гуравхан эм хангамжийн байгууллага байгаад тэндээс эмийн сангууд эмээ авдаг байх ётсой. Гэтэл манайх эм хангамжийн байгууллага байгуулчихаад өөрийнхөө салбар эмийн сангаар дамжуулж зардаг. Буруу өгөх хэцүү л дээ. Эндээс үнийн бодлого алдагддаг.

Монголын төр өөртөө эмийн фондоо хадгалах хангамжийн байгууллага байхгүй л байгаа шдээ. Би албан ёсоор Эм импекстэй гэрээ байгуулж эмийн фондоо хадгалах, зарим эмийг орон нутагт хүргэх ажлыг хариуцуулсан. Ямар нэгэн гамшиг тохиож, аюултай зүйл боллоо гэхэд эм эмнэлэгийн хэрэгслийн улсын нөөц дутагдалтай байгаа. Төсөв нь ч хариугүй юм баталдаг. Найдвартай фондтой байх хэрэгтэй.

-Хэдийгээр хувийнхан салбарыг авч яваа ч гэсэн төрийн зохицуулалт бодлого хэрэгтэй байна шүү дээ?

Зохицуулалтыг хийхдээ эм хүнсний хяналын байгуулллагаар дамжуулж төрийн хяналтыг хүчтэй болгоно гэсэн үг. Төрийн оролцоо бол зөвхөн тэр. Түүнээс биш хувийн хөрөнгөөрөө эм үйлдвэрлэж, оруулж ирж байгааг булаах учиргүй.

-Эмийн тендерт хамгийн хямдыг нь сонго гэсэн зарчим байж болох уу?

Бүх салбарт хамгийн хямдыг гэсэн зарчмаар худалдан авалт хийж байсан. Гэхдээ 2011 онд ЭМЯ-наас санаачилж, тендерийн хуулинд эм эмнэлгийн хэрэгслийн тухайд чанарыг нь харгалзаж тендер шалгаруулна гэж оруулж өгсөн. Түүнээс өмнө цемент эм хоёр яг адилхан байлаа ш дээ. Яагаад Японд эм угаад гурав хоноод эдгэж байхад, Монголд хорь хоног эм уугаад эдгэхгүй байгаа юм. Технологийн дэвшил, эмийн эмчилгээний өндөр нөлөө. Гэтэл манайд тендерээр хамгийн хямд үнийн саналыг хүлээн авдагаас өндөр үнэтэй сайн чанарын эм орж ирэхгүй байна гэсэн үг. Аваад ирсэнийг нь бас иргэд худалдан авах боломжгүй байна. 2008-2012 онд эрүүл мэндийн салбарын хууль эрх зүйн зохицуулалт маш сайжирсан гэдгийг хэлэх нь зүйтэй. 10 гаруй хуулийг шинэчилж найруулсан. Одоо ганцхан хуулиа л хэрэгжүүлж хатуу хяналт тавимаар байна.

Эм эмнэлэгийн хэрэгслийн тухай, Мансууруулах болон сэтгэцийн эмийн эргэлтэд хяналт тавих тухай, Дархлаажуулалтын тухай хууль гээд маш чухал хуулиуд гарсан. Үүнд эм вакцины зохицуулалт бүрэн хийгдсэн.

Ярилцсанд баярлалаа.

С.Ламбаа: Маш хүчтэй хяналтыг тавих ганц монополь байгууллага бол эм хүнсний агентлаг байх ёстой