УИХ-ын гишүүн О.Баасанхүүтэй ярилцлаа.

-Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн тухай хуулийг МАН-ын бүлгийн гишүүд өргөн барьсан. Хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах шаардлагагүй хэмээн тус намын бүлэг үзсэнээр хууль санаачлагчид нь буцаахаар боллоо. Таны хувьд эхнээс нь уг хуулийн төслийг эсэргүүцэж байсан шүү дээ. МАН-ын бүлгийн байр суурийг хэрхэн хүлээн авч байна вэ?

-Энэ хуулийг баталлаа гэж бодоход Үндсэн хуулийн Цэц дээр очоод унах байсан гэдгийг би хариуцлагатайгаар мэдэгдэж ирсэн. Хэн ч хамаагүй  жирийн иргэн ҮХЦ-д гомдол гаргахад энэ хууль унах байсан юм Өмнө нь Сонгуулийн нэгдсэн хуулийг батлахад Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны дарга Н.Энхболд бүлгийнхээ ажлын хэсгийг ахалж байсан.

Дараа нь АН, МАН-ын гишүүд хамтраад "Энэ хуулийг баталъя” гээд оруулж байсан юм. МАХН- аас Д.Тэрбишдагва, МҮАН- аас Н.Батцэрэг нар ажлын хэсэгт орж байлаа. Тухайн үед “Ёстой сайн хууль боллоо” гээд бүгдээрээ л ам уралдан ярьцгааж байсан биз дээ. Харин би “Энэ хуулийг баталж болохгүй ээ.

Парламентын сонгуулийг хүчээр хийж магадгүй. Орон нутгийн сонгууль явлаа гэхэд Ерөнхийлөгчийн сонгууль нэлээд юм болно доо” гэдгийг хэлж л байсан. Одоо хүчин төгөлдөр  мөргөлөгдөж буй хуулийг өөрчлөх нь зөв.Гэхдээ хуулийн дагуу орж ирэх ёстой. Яагаад гэвэл өнгөрсөн жил Сонгуулийн нэгдсэн хууль гэж баталсан хэрнээ энэ удаа Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн хууль өргөн барьсан.

Гэсэн ч сонгуулийн нэгдсэн хуулийг хүчингүй болгох ямар нэгэн зүйл орж ирээгүй.. Сонгуулийн нэгдсэн хуулийг хүчингүй болголоо гэхэд УИХ, орон нутгийн сонгууль хуульгүй болох юм. Тиймээс шинэчилсэн найруулгаар оруулж ирэх ёстой байв.

Нэг үгээр хэлбэл, Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн тухай хууль, УИХ-ын сонгуулийн тухай хууль, Орон нутгийн сонгуулийн тухай хууль гэсэн гурван хуулийн төсөл орж ирэх ёстой байтал Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн тухай хууль гэсэн төслийг оруулж юм. Харамсалтай нь нь одоогийн хуулийн гуравны нэгийг нь хүчингүй болгох заалтаар оруулж ирсэн. Техник ажлыг нь харахаар алийг нь хүчингүй болгох вэ гэдэг асуулт гарсан.

Ц.Нямдорж гишүүний 78 зарчмын санал бусад гишүүдийн хэлээд буй 70 санал гээд 148 саналыг баталлаа гэж бодоход Сонгуулийн нэгдсэн хуулийг яах вэ гэдэг асуулт гарч ирнэ.

Нүдээ аниад дуртай дуртайгаа хүчингүй болгоод явах байсан уу. Ийм юм байхгүй. Тиймээс энэ бүхэн улстөржсөн шийдвэр байгаагүй, цэвэр хуулийн асуудал байсан. Энэ хуулийн гуравны нэгт нь нэмэлт, өөрчлөлт оруулахаар уг хууль чадамжгүй болох тул эмх замбараагүй байдал үүсэх байлаа.

МАН-ынхан үүнээс айсан. Түүн дотор байгаа заалт бүрийг шүүгээд үзэхэд маш түвэгтэй байдалд хүрэх байсан юм. МАН-ын бүлгийн дарга Д.Хаянхярваа, Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны дарга Н.Энхболд, УИХ-ын гишүүн Н.Оюундарь, З.Нарантуяа нар хуулийг өргөн барьсан.

-Таныг хуулийн төслийг өргөн барьсан гээд таны зураг хөрөг хүртэл яваад байсан даа?

-Би өргөн барилцаагүй ээ. Юу гэж өөрийнхөө өргөн барьсан хуулийг эсэргүүцдэг юм. Тэр хуулийн төслийг би өргөн барилцаагүй байхад өргөн барьсан гээд гүтгэж байгаа нь тухайн хүний ёс зүйтэй холбоотой. Би чинь эрүүл ухаантай хүн байна даа, арай ч дээ бас. Өөрөө хуулийн төсөл өргөн барьсан бол түүнийгээ эсэргүүцнэ гэдэг маш тэнэг үйлдэл. Би тийм хүн биш.

Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн тухай хууль 103 заалттай. Гэтэл 148 нэмэлт өөрчлөлт оруулах санал гарчихсан. Хуульд 50-иас дээш хувийн өөрчлөлт орвол шинэчилсэн найруулга буюу шинэ  орж ирдэг. Энэ нөхдүүд хуулийн усыг нь шүүсэн гэж яриад байгаа. Үнэндээ хуульд “Ус шүүнэ" гэдэг хэллэг байдаггүй. Зарчмын зөрүүтэй саналаар өөрчилсөн, өөрчлөөгүй л гэж бий. Ажлын хэсэг гарч хуульд нэмэлт, өөрчлөлт хийдэг. Гэхдээ өргөн барьсан хуулиасаа давсан нэмэлт, өөрчлөлт гэж байдаггүй. Ийм утгагүй зүйл явсан байхгүй юу.

-Үндсэн хуулийн Цэц дээр очоод унах нь тодорхой байсан юм бол МАН-ынхан үүнийг мэдэхгүй өргөн барина гэж баймааргүй юм даа. ...

-МАН-аас Ерөнхийлөгчийн сонгуульд нэр дэвших байсан хүнээ санаатайгаар хорлох гэж байсан юм болов уу гэж харж байлаа. “Инээсэн бүхэн нөхөр биш, уурласан болгон дайсан биш”. Хуучин хуулийг засах ёстой гэвэл засах ёстой.

Засахдаа хуулийн хүрээнд дэгийнхээ дагуу явдаг болохоос дургүй хүнээ хорлох гэж байгаа юм шиг ийм зүйл хийх гэж байсан юм. Сонгуулийн өмнө тавдугаар сард энэ хууль

ҮХЦ дээр очоод хүчингүй болох нь тодорхой. Цэцийн гишүүд чинь хуульчид. Ингээд хүчингүй болсон үед ямар хуулиар сонгууль явах вэ гээд ойлгомжгүй байдал үүсэх байв. Ноцтой биз. АН, МАН, МАХН-аас нэр дэвших гурван хүний хуулийн маргааны үед яах вэ гэдэг асуудал үүснэ. Хууль бус зүйлийг хэн ч хүлээн зөвшөөрөхгүй. “Төрийг бужигнууллаа” энэ тэр гээд манай Ц.Нямдорж гишүүн арай Дэндүү улстөрждөг хүн.

Ц.Нямдорж гишүүний хувьд хуульч, ахмад хүн гээд хүндэлмээр зүйл байдаг ч хүнийг нь заримдаа шүүмжилмээр санагддаг. Өмнө нь Х.Тэмүүжин хуулийн төсөл өргөн барихад нь би нэхэж шаардаад байхад “Баасанхүү гэдэг хүн бүтэн сар УИХ-ыг бужигнууллаа” гээд хүний нэр төрд халдаад байхаар нь “Ард түмэн харж байгаа даа” гэж бодоод л өнгөрсөн. Тиймээс ард түмнээрээ тоглох хэрэггүй л дээ.

Одоогийн буцсан энэ хуулийг ч гэсэн хууль дүрмийнх нь хүрээнд ярьж байгаа юм. Ирээдүйд болох аюулаас нь сэрэмжлүүлсэн.

-Гэхдээ МАН-ынхан Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн тухай хуулийг хэлэлцэхэд таныг ганцаарчилсан шоу хийгээд байна гэдгийг байнга шүүмжилж ирсэн. Уг нь МАН- ынханд ашигтай биш бүх нэр дэвшигчдэд хэрэгтэй хууль байсан гэсэн. Таныг мөн хуулийн төсөлд санал оруулах гэж зүтгэсэн ч ороогүй болохоор тэглээ гэх юм...

-Тийм зүйл огт байхгүй. УИХ-ын гишүүн зарчмын зөрүүтэй санал бичгээр гаргадаг. Ажлын хэсгийн ахлагчид ганц санал бичгээр өгсөн ч тэд дэмжээгүй.. Бид “суудал бүхий нам” гэдгээ тодорхойлох ёстой. Тодорхойл гэдэг нь бүлэгтэй бол бүлгийн шийдвэр, бүлэггүй бол гишүүдийн шийдвэр байх ёстой гэж зарчмын санал оруулсан юм. МАН-ынхны дэмжсэн санал бүр нь хууль зөрчсөн. Тухайлбал, “суудалгүй нам хамтарч биш дэмжиж оролцоно” гэдэг заалтыг өргөн барьж, ажлын хэсэг нь суудалгүй намд хамааралгүй гээд аваад хаячихсан.

Парламентад суудалгүй намууд чинь “Сонгуульд ямар нэгэн байдлаар оролцох эрхийг боогдууллаа” гээд Цэцэд хандана. Нэр дэвшүүлэх эрх нь суудалтай намд хамаатай болохоос улс төрийн эрхийг нь хаагаагүй.

Тэд хамтраад юм уу, дэмжээд явъя гэхэд “Энд ямар заалт алга” гээд явах болсон тул Цэц дээд унах л байлаа. Энэ мэтчилэн зүйлс бий. Манай гишүүд “Баасанхүү улстөржлөө” гээд яриад байх юм.

Үнэндээ бол улс төрийн албан тушаалтан ажлаа л . хийж байгаа юм шүү дээ. Бодитой зүйлийг байгаар нь ярьж байна. Чуулганы хуралдааныг сурвалжилдаг сэтгүүлчийн хувиар та харж л байгаа байх. Би бүр сүүлдээ санаа зовоод хамгийн сүүлд асуултаа асуудаг юм бил үү гэж бодох болсон.

Энэ гишүүд чинь хууль хэлэлцэхээ болиод миний үгийг хэлэлцдэг болчихлоо. Миний хэлсэн үгийг“Буруу байна, муу байна, муухай байна” гээд дайрдаг. Би яагаад заавал тэдэн шиг сэтгэх ёстой юм бэ. Хувь хүн гэдэг утгаараа би алдаатай, буруу зүйл ярьж болно. Энэ чинь хуульд байгаа нэг санал.

“УИХ-ын гишүүн үг хэлэх, хэлсэн үгэндээ хариуцлага хүлээхгүй байх” гээд хуультай юм байгаа биз дээ. МАН- ынхан миний үгийг биш хуулиа хараад ярь л даа. Ерөөсөө намайг амлаад авчихсан юм шиг л байдаг боллоо. “Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн хуулийг Баасанхүү шоудсаар байгаад буцаалгачихлаа” гээд шал худлаа мессэжийг МАН- ынхан тараагаад байх юм.

Надаас болоод буцаачихсан юм биш. Өөрсдөөсөө болоод буцсан. Энэ хууль МАН- ынхны маш том хагарлыг харуулсан. Тэдний намаас хэн нэр дэвших гэж байгаа билээ. Тэр хүндээ зориулсан торхтой дарь бэлдсэн юм. Хүчээр хуулиа батлаад явсан бол энэ торхтой дарь сонгуулийн өмнө дэлбэрэх байсан. Хохирлыг нь хэн амсах юм. Нэр дэвшигч нь шүү дээ.

Би хэн нэгний талд биш хуулийн талд л байгаа. Хууль хүн бүрт тэгш үйлчлэх ёстой. Сонгуулийн нэгдсэн хуулийн ажлын хэсгийн ахлагчаар ажиллаж байсан Н.Энхболд гишүүн Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн хуулийг өргөн барьсан. Энэ хүн одоо хаана байна. Сүүлийн үед сураггүй болж байр суурь илэрхийлэхгүй байгаа биз дээ. Хэдэн залуу гишүүдээрээ бамбай хийгээд алга болчихдог.

Н.Энхболд гишүүн өмнө нь ажлын хэсэг ахалж байхдаа яагаад муу хууль баталсан юм. Одоо яагаад сайн хууль гэж яриад байгааг хэн ч асуудаггүй. Хоорондынхоо зодоон, хэрүүлд намайг битгий хавчуулаад бай гэж хэлмээр байна.

-Ерөнхийлөгчийн сонгууль Сонгуулийн нэгдсэн хуулиараа явах байх тийм үү?

-Тэгэхээс өөр ямар ч арга байхгүй. Одоо сонгуулийн тов зарлах тогтоолын төслөө оруулж ирэх ёстой.

-Парламентад суудалтай гурван нам, нэг бие даагч УИХ-д суудал авсан. Гурван нам ч яахав хүнээ илгээчих байх. Бие даагч гишүүн С.Жавхлан өөр улс төрийн намтай хамтарч хүн нэр дэвшүүлэх эрхийг хаалаа хэмээн мэдэгдсэн дээ?

-МАН-ын 65 гишүүний 20 нь 20 өөр намд ороод хүн нэр дэвшүүлэх хэр боломжтой вэ. Боломжгүй шүү дээ. Бие даагч байх эсэх нь хэнд ч хамаагүй. Улс төрийн намд иргэд санал өгдөг. Тэр саналаар төр бариулах шийдвэр гаргадаг. Саналынх нь хэмжээгээр төрөөс санхүүжилт өгдөг.

Суудал бүхий гэдэг үг чинь их хурлын гишүүн гэдгээрээ бус намын оролцоотой байх юм. Өөрөөр хэлбэл, би намаасаа гарч өөр намд орж болно. Гэхдээ МАХН суудал бүхий нам хэвээрээ байна. Учир нь ард түмэн энэ намыг сонгосон байхгүй юу. С.Жавхлан гишүүн өөр намд орж болно, болохгүй гэдэг нь тэр хүнтэй холбоотой яриад байгаа юм биш.

Өнөөдрийн бидний мөрдөж буй Үндсэн хууль, бусад хуулиудын аргачлал нь энэ. Харин суудал бүхий нам суудалгүй намтай хамтарч болно. Үндсэн хуулиар суудалгүй нам суудалтай намтай хамтрах эрх нь бий.

-Та сонгуулиас өмнө МАН-ынхны торхтой дарийг устгаад өгсөн юм байна гэж ойлголоо. Энэ хүмүүс танд талархлаа илэрхийлэх юм уу?

-Тэр хүмүүсийн ёс суртахууны асуудал. Бүх намд зөв хүн байна. Зөв хүмүүс нь нэг талдаа гарч энэ улсыг хөгжүүлээсэй гэж хүсдэг. Улс төрд олон нүүр хэрэггүй, нэг л нүүр хэрэгтэй. Ард түмэн нэг нүүрээр нь л үнэлдэг.

-Хэдхэн сарын дараа Ерөнхийлөгчийн сонгууль болно. Зарим намуудын нэр дэвших хүн тодорхой гэх юм. Танай нам хэнийг өрсөлдөөнд оруулах гэж байна вэ?

-Намууд ямар хүнийг нэр дэвшүүлэх нь тэдний эрх. Би “МАХН заавал хүн дэвшүүлэх ёстой” гэдэг хатуу байр суурьтай байгаа.

-Тэр нь хэн юм бэ?

-Н.Энхбаяр дарга дэвшвэл сайн. Би Н.Энхбаяр даргыг битгий дэвш гэж байгаа юм биш. Гэхдээ хуулийн гарц, боломж, улстөрчдийн дарамт, шахалтаас болоод дэвшүүлэхгүй боллоо гэвэл өөрийнхөө оронд өөр хүнийг дэвшүүлэх ёстой. Ард түмэн манай намыг суудалтай болгож өгсөн болохоор тэдний өмнө хариуцлага хүлээгээд сууж байгаа. Биднийг суудалтай болгож өгөөч гэж сонгуульд орчихоод суудалтай болоод “Бид больё” гэж болохгүй.

Манай намд гурван боломж бий. Нэгдүгээрт, АН юм уу МАН-тай хамтраад Ерөнхийлөгчийн сонгуульд нэр дэвшүүлж болно. Ил тод ард түмэнд үүнийгээ хэлэх хэрэгтэй. Эсвэл дангаар.аа хүнээ дэвшүүлж болно л доо.

Эс бөгөөс суудалгүй намуудыг цуглуулж байгаад дундаасаа нэр дэвшүүлэх хэрэгтэй. Трамп, Путин шиг хэнийг ч байж болно. Харин ямар ч алхам хийхгүй бол улс төрийн нам гэдэг байр сууриа алдаж байгаа хэрэг. Хэрэв ингэж боломжоо ашиглахгүй гэвэл би улс төрийн өөр сонголт хийх магадлал үүснэ.

-Өөр сонголт оо. Та намаа солих гэж байгаа юм уу?

-Хатуухан хэлэхэд би намаа солих уу гэдэг дээр тулна. Би биш бол хэн ч биш гэж болохгүй гэж байгаа юм.

-Н.Энхбаяр дарга нэр дэвшвэл сайн гэлээ. Гэхдээ Эрүүгийн хуулиар ялтайд тооцогдох хугацаа нь дуусаагүй?

-Улсын дээд шүүх нэр дэвших боломжийг нь олгосон. Өршөөлийн хуулиар Эрүүгийн хуулийн 75 дугаар зүйлийг хүчингүй болгосон. Хууль нэг л тайлбартай байдаг. Монгол Улсад ганц хуульч байдаг юм биш. Ядаж байхад тэр нь Ц.Нямдорж биш.

Хэдэн мянган хуульч манайд бий. Тэд 78 дугаар зүйлийг хүчингүй гээд байхад уг зүйлийг хэрэглэе гээд байж болохгүй биз дээ. Тэгэхээр 78 дугаар зүйлийн дагуу шийдвэр гаргая гэхээр Өршөөлийн хуулиар тэр нь байхгүй болчихсон. Тиймээс боломжтой. Нэг хүнийг дэвшүүлэхгүй гээд байгаа бол хоёр дахь хүнээ манай нам нэр дэвшүүлэх хэрэгтэй.

-Н.Энхбаяр дарга нэр дэвшихгүй юм бол дараагийн нэр дэвших боломжтой рейтинг өндөр байгаа нь та юм биш үү?

-Биш ээ. МАХН-аас нэр дэвшүүл гэдэг хууль байхгүй. МАХН нь хүнийг дэвшүүл гэж байгаа юм. Аль ч намын хүн байж болно. Монгол Улсын уугуул иргэн, сүүлийн таван жил Монгол Улсад байнга оршин суусан байх ёстой. Дээрээс нь 45 нас хүрсэн байх ёстой гэдэг шалгуур байгаа болохоос ямар нэгэн намын гишүүн бай гэдэг ямар ч шалгуур байхгүй. Ардчилсан нам, Ардын намаас орж ирээд манай намын нэр дээр нэр дэвшиж болно.

-Та 45 нас хүрсэн үү?

-Хүрээгүй. Тэгээд ч би нэр дэвшихгүй. Монгол Улсын Ерөнхийлөгч гэдэг чинь өндөр босготой байх ёстой. Монгол Улсын Ерөнхийлөгч хоёр том хариуцлага үүрдэг. Нэг нь дотоодын эв нэгдлийг хангах, хоёр дахь нь гадаадын геополитикт оролцох явдал.

Өнөөдөр нэг гараараа Хятадаа, нөгөө гараараа Америкаа муулаад явж болохгүй. Тэр утгаараа Л.Эрдэнэчулуун гуайг хэлээд байдаг нь тийм юм. Монгол Улсын гадаад харилцааг үе удам дамжин авч явсан Лувсан гуай гэж гадаад харилцааны агуу хүн байлаа. Байман Ханд гуай гэж мундаг хүн байсан юм. Удмыг нь хөөгөөд явбал алтан ургийн хүн л дээ. Үүнийг бүх хүн хүлээн зөвшөөрдөг. Жинхэнэ монгол хүн байгаа биз дээ. Үе дамжин дипломат албанд зүтгэсэн.

АНУ-д Элчин сайд, НҮБ-д олон жил суусан ийм хүн Монгол Улсын Ерөнхийлөгчид нэр дэвшвэл ямар байх вэ. Ц.Гомбосүрэн гуай шиг хүн яагаад нэр дэвшиж болохгүй гэж. Гэхдээ энэ хүмүүсийг нэр дэвшүүлнэ гэж байгаа юм биш. Монгол ард түмэн иймэрхүү хүмүүсийг сонгооч ээ гээд хэлээд байгаа юм. Л.Түдэв гуай шиг хүнийг яагаад сонгож болдоггүй юм бэ. Хэрэв түүнийг сонгосон бол дотоодын эв нэгдлийг хангаж, алт ухаж, бизнес сэтгэлгээгээр асуудалд хандахгүй байлаа.

Тэр хүнд үсрээд л хэдэн ном байх байв. Мэдлэг, оюун ухааных нь хэмжээгээр “Манай Ерөнхийлөгч мундаг хүн” гээд яриад явах боломжтой байсан. Гэхдээ ард түмэн өөр сонголт хийсэн. Бид олон удаа алдаж болохгүй. Нэг алдвал тэнэг гэдэг юм. Хоёр алдвал гэнэн тэнэг, гурав алдвал усан тэнэг гэхээс өөр сонголт арга алга. Монголчууд бид тав дахь Ерөнхийлөгчөө сонгоно. Өмнө нь Ерөнхийлөгч байсан хүмүүсээ сайн бод.

Тэдэнтэйгээ харьцуул. Засгийн газрын ажлыг хийдэг байж болохгүй. Харамсалтай нь манай Н.Энхбаяр дарга хууль болгонд өөрчлөлт хийсээр байгаад бараг Засгийн газрын эрх мэдэлтэй юм шиг болсныг Ц.Элбэгдорж Ерөнхийлөгч үргэлжлүүлж байна. Үүнийг бид өөрчлөх хэрэгтэй.

Э.ЭНХБОЛД