Өнгөрсөн баасан гаригт Төсвийн байнгын хорооны хуралдаан болж, Дэлхийн банкны хөнгөлөлттэй зээлийн хөрөнгөөр хэрэгжүүлэх “Эрчим хүчний төслийн нэмэлт санхүүжилт” төслийн зээ лийн хэлэлцээрийн талаар хэлэлцлээ.

Дэлхийн банкнаас дунд хугацаанд Монгол Улсад хэрэгжүүлэх төсөл, хөтөлбөрийн баримт бичгийн хүрээнд нийт 90.0 сая ам. долларын хөнгөлөлттэй зээлийг таван чиглэлийн төсөл, хөтөлбөрийг санхүүжүүлэхэд зориулан 2009-2011 онд олгохоор тохиролцоод байгаагийн нэг нь 10.0 сая ам. долларын “Эрчим хүчний төслийн нэмэлт санхүүжилт” хэмээх дээрх зээл юм байна. Уг зээлийг манай улс 2002 оноос эхлэн авч буй бөгөөд 30.0 сая долларын хөнгөлөлттэй зээлийн хөрөнгийг зарцуулаад байгаа аж.

Төсөл болон зээлийн хөрөнгөөр эрчим хүчний салбарын цахилгаан түгээх сүлжээнд шинэчлэл хийгдсэн, эрчим хүчний үйлдвэрүүдийн алдагдал үүний үр дүнд буурсан хэмээн Сангийн сайд хэлж байлаа. Түүнчлэн орон нутгийн цахилгаан түгээх байгууллагуудын үйл ажиллагаа сайжирч, жилд гарах үр ашиг нэмэгдсэн гэж мэдэгдсэн. Хэрэглэгчид ч чанартай эрчим хүчээр хангагдах болсон гэлээ.
Одоо Дэлхийн банкнаас шинээр авах 10.0 сая долларын зээлийн хөрөнгөөр энэхүү төслийг үргэлжлүүлэн хэрэгжүүлэх бөгөөд Улаанбаатар хотын өсөн нэмэгдсээр байгаа цахилгааны хэрэглээг хангахын тулд хэт ачаалагдсан дэд станцуудыг шинэчлэх, өргөтгөх, кабель шугамуудыг солих зэрэг ажлууд хийгдэх юм байна. Төслийг Эрдэс баялаг, эрчим хүчний яам хэрэгжүүлж, Улаанбаатар хотын цахилгаан түгээх сүлжээ ХК ашиглах юм гэж Сангийн сайд хэлж байв.
Зээлийн 10.0 сая долларын хөрөнгийг 2049 он хүртэл 40 жилийн хугацаанд Дэлхийн банкинд буцааж төлөх аж.

Хуралдааны үеэр асуулт тавьж, саналаа хэлсэн УИХ-ын гишүүд бүгд л Эрчим хүчний салбарын зээл, тусламжийн үр өгөөжийн талаар хөндөж, ашиглалт зарцуулалт нь “байндаа” хэр оновчтой тусаж чаддагийг сонирхож байсан юм.

Ц.Сэдванчиг: Төсвийн байнгын хороогоор байсхийгээд л зээлийн гэрээний асуудал орж ирдэг. Эрчим хүчнийхэн зээл аваад л цааш нь дамжуулан хэрэглэдэг. Хугацаа хэтэрсэн өр, авлагынхаа хэмжээг хэлж өгнө үү. Засгийн газар, Сангийн яам үүн дээр цаашид ямар арга хэмжээ авч хэрэгжүүлэх гэж байна вэ?

С.Баярцогт /Сангийн сайд/: Зээлийн гэрээг хэлэлцэх явцад УИХ-ын гурван байнгын хороогоор хэлэлцээд, гарын үсэг зуруулах эрхийг авдаг, үүний дараа АБГБ-ын БХ-оор ордог. Тэгээд УИХ-аар хэлэлцүүлдэг энэ л процедураар явж байгаа гэж хариулсан бөгөөд Азийн хөгжлийн банк, Дэлхийн банк, ХАА-г хөгжүүлэх олон улсын сан, Кувейтийн сан гэх зэргээс авсан зээлүүдийн тоог дурдсан юм. Түүнчлэн гадаад зээлийн хувьд Монгол Улс бололцооны түвшинд байгаа гэдгийг хэлсэн.

Д.Дамба-Очир: Цахилгаан шугам сүлжээний тоног төхөөрөмжийн шинэчлэл хийх нь зөв. Гэхдээ эрчим хүчний хувьчлалыг цаашид ер нь яах вэ, Дархан, Сэлэнгийн эрчим хүчний газрыг хувьчилсан. Булган, Эрдэнэт, Улаанбаатарын эрчим хүчний байгууллагыг хувьчлах уу?
Д.Зоригт /Эрчим хүч, эрдэс баялгийн сайд/: Хувьчлалыг дэмжиж байгаа, аль болох шинэ эх үүсвэрийг байгуулахын төлөө байна
С.Оюун: Эрчим хүчний салбар хамгийн их зээл авсан салбар гэж ойлгогддог. Энэ салбар хэзээ нэг цагт бие дааж чадах уу, авсан зээлээ төлж чадах уу, гэхдээ хэрэглэгчийн нуруун дээр дарамт болж ирэхгүйгээр зээлээ төлөх нь чухал…
Д.Зоригт /ЭХЭБ-ийн сайд/: Эрчим хүчний салбарын авсан зээл нь дандаа олон улсын байгууллага, гадаад орны тусламжийн хөнгөлөлттэй зээлд тооцогддог. Хамгийн их зээл авсан салбар мөн. Гэхдээ салбарын хувьд өнөөг хүртэл эрчим хүчний үнэ 4-хөн удаа нэмэгдсэн. Жишээ хэлэхэд, Японы тусламжаар авсан хөрөнгө оруулалтын үед үе шаттайгаар нэмэгдүүлэх гэрээгээ манай тал зөрчсөн учир эргэн төлөгдөх өр нь нэмэгдсээр байгаа.Цаашид бид үнэ тарифын шинэчлэлийг зайлшгүй хийх хэрэгтэй болжээ. 2008 онд эрчим хүчний үнийг дорвитой ганц удаа л нэмсэн. Мөн хуулинд нийцүүлж, бодитойгоор эрчим хүчийг нэмээч ээ гэсэн үүрэг өгөгдсөн байгаа, төрийн өмчийн компаниудын гэрээг ирэх жилээс шинэчлэнэ, хариуцлагаа ч тооцно. Эрчим хүчний тухай хуульд өөрчлөлт оруулах, бие даасан орчныг бүрдүүлэх нь хамгийн чухал. Эрчим хүчний үнэ Монголтой харьцуулж болохуйц улс оронтой харьцуулахад тийм ч өндөр бус байгаа гэлээ.

Товчхондоо сайдын хэлснээр бол эрчим хүч, цахилгааны үнийг нэмэх, тус салбарын үйл ажиллагааны менежментийг сайжруулах, хууль эрх зүйн орчныг өөрчлөхөөс нааш Эрчим хүчний салбар бие дааж чадахгүй гэсэн үг бололтой.
Одоогоор 500 сая орчим долларын зээл энэ салбарт “цутган оржээ”. 1991 оноос хойшхи улсын бүх зээлийн дөрөвний нэг нь Эрчим хүчний салбар дээр төвлөрчээ.

Энэ мэтчилэн УИХ-ын гишүүн Ц.Сэдванчиг, Х.Баделхан, Р.Раш, Ц.Батбаяр, Н.Батбаяр, Н.Ганбямба, Ч.Улаан нарын Байнгын хороодын гишүүд үг хэлэхдээ бүгд л зээлийг зөв зохистой зарцуулах тал дээр санаа тавьж байсан бөгөөд зээлийн өр их байгаад зовниж буйгаа онцолж байв.
Ялангуяа Н.Батбаяр гишүүн Д.Зоригт сайдад зээлийн ашиглалтын талаар асуулт тавиад удаж байгаагаа дурдаад, өөрөө холбогдох газруудаар нь биечлэн явсны хувьд байдал хэцүү байсан гэдгийг хэллээ.

Тэрээр “зээл авах нь сайхан ч эргэж төлөх нь хэцүү” хэмээж байсан. Дамжуулан авсан зээлээ төлөхгүй байсаар эцэст нь дулаан, цахилгаан, бүр цаашлаад усны үнэ нэмэх тухай асуудал болж хувирдаг. Энэ чинь ард түмний нуруун дээр л ачаа болж ирдэг хэмээж байв.

Эцэст нь Байнгын хорооны хуралдаан даргалагч Ч.Улаан, өнөөдрийн яригдсан асуудалд Засгийн газар дүгнэлт хийх бизээ. Цаашдаа гадаадын зээл тусламжаар орж ирсэн хөрөнгө оруулалтын үр өгөөж, ашиглалтын талаар Засгийн газрын зүгээс УИХ-ын Төсвийн байнгын хороо, Төсвийн зарлагын хяналтын дэд хороонд танилцуулга оруулж ирэх хэрэгтэй байна гэсэн юм.

Ингээд хэлэлцсэн асуудлыг ихэнх гишүүд дэмжиж буйгаа мэдэгдэн, зөвшөөрч санал хураалгалаа.
Үүний дараа УИХ-ын АБГБ-ын Байнгын хорооны хуралдаан мөн энэхүү асуудлаар хуралдсан бөгөөд гишүүд дэмжсэн байна.

Референт Н.Тунгалаг