Цахим засаглалыг бий болгоход хамгийн чухал зүйл бол ХУВЬ ХҮНИЙ МЭДЭЭЛЛИЙГ ХАМГААЛАХ юм. Цахим орчинд зохистой хэрэглээг төлөвшүүлэх, соён гэгээрүүлэх чиглэлээр ажиллах зайлшгүй шаардлагатай байна.Олон нийтийн сүлжээнд мэдээлэл гэрлийн хурдаар тархдаг. Өнөөдрийн байдлаар хүний эрх зөрчигдсөн зөрчилтэй контентын талаар Фэйсбүүкрүү Харилцаа холбооны зохицуулах хорооноос бусад байгууллагын шийдвэр хүсэлтийн дагуу хандаж асуудлаа 36 хувьтай шийдвэрлүүлдэг бол олон улсад 76 хувьтай шийдвэрлэгддэг. Иргэд хувийн сошиал хаягаа хакердууллаа, мэдээллээ алдлаа эсвэл надад ийм мэдээлэл ирлээ гэхэд хандах, хариуцах байгууллага тодорхойгүй байна.

Иймд Цахим хөгжил, харилцаа холбооны асуудал эрхэлсэн сайдын хувиар миний бие ОЛОН НИЙТИЙН СҮЛЖЭЭНД ХҮНИЙ ЭРХИЙГ ХАМГААЛАХ ТУХАЙ хуулийн төслийг боловсруулан өргөн барьж, батлууллаа хэмээн УИХ-ын гишүүн, ЦХХХ-ны сайд Н.Учрал илэрхийлээд байгаа.

Энэ хуулийн төсөл батлагдсанаар цахим орчинд, олон нийтийн сүлжээн дэх хүний эрх, хууль ёсны ашиг сонирхлыг хамгаалах, зохисгүй, доромжилсон, ялгаварлан гадуурхсан агуулга бүхий үг хэллэг, зөрчилтэй контентыг хязгаарлах, хүүхдийн эсрэг чиглэсэн аливаа төрлийн хүчирхийлэл, садар самуун, бие махбод, оюун санаа, ёс суртахууны хөгжил, төлөвшилд сөрөг нөлөө үзүүлэх, мансууруулах эм, сэтгэцэд нөлөөт бодисын хэрэглээг сурталчлахаас урьдчилан сэргийлэх хууль, эрх зүйн орчин бүрдэнэ гэж үзэж байна.

Монгол Улсад фэйсбүүкийг 2.7 сая хүн идэвхтэй хэрэглэдэг. Цахим орчин дахь хүүхдийн эрхийн зөрчлийн судалгаагаар өсвөр насны хүүхдүүдийн 70 гаруй хувь нь өдөрт 1-2 цагийг цахим орчинд өнгөрүүлдэг ба хоёр хүүхэд тутмын нэг нь садар самууныг сурталчилсан мэдээлэлтэй тогтмол тааралддаг, 82 хувь нь зүй бус утгатай зурвас и-мэйл, фейсбүүкийн хэрэглэгчдээс авч байсан, эцэг эхчүүдийн 95 хувьд нь энэ төрлийн сөрөг мэдээллийг хянах, хязгаарлах программ хангамжийн ур чадвар байхгүйгээс 93 хувь нь хүүхдээ цахим дарамтад өртөж байсан талаар дурджээ.

Тус хуулийг хэлэлцэх явцад АН-ын бүлэг хоёр ч удаа завсарлага авч олон нийтийн шүүмж, хардлагыг дагуулсан ч энэ хууль батлагдсан юм.

УИХ-ын гишүүн О.Цогтгэрэл: Олон нийтийн сүлжээнд хүний эрх хангах тухай гэсэн гоё нэртэй боловч хүний эрх зөрчиж, үзэл бодлоо илэрхийлэх эрхэд халдлаа. Сошиалд хүний амыг хаах гэж байна. Бас зөвлөл байгуулж хэн таалагдах, таалагдахгүй зүйл бичиж  байна гэдгийг хянадаг тоголцоог оруулжээ. Энэ хууль бүхлээрээ хүний эрхийг зөрчиж, олон нийтийн сүлжээнд дарга нарын эрхийг хамгаалах ийм зорилго, агуулга бүхий олон заалтыг дотор нь оруулж хүний эрхийг ноцтой зөрчиж байна.

Хүний эрхийг хамгаалах нэрийн дор хүний эрхийг хязгаарлах хууль баталж болохгүй гэсэн олон нийтийн шүүмжлэл, хардлагад УИХ-ын гишүүн, ЦХХХ-ны сайд Н.Учрал өөрийн фэйсбүүк хуудсаар дамжуулж тайлбар хийсэн юм.

Энэ хууль үзэл бодол, үг хэлэх эрх чөлөөнд халдаж, хязгаарлах гэж байна гэсэн хардалт олон нийтийн дунд үүссэн. Хүний үг хэлэх эрх чөлөөг хязгаарласан нэг ч үг үсэг энэ хуульд байхгүй. Та үгээ хэлж, хурцаар шүүмжилж болно, чөлөөтэй. Харин нотлох баримтгүйгээр доромжлох, хэн нэгнийг заналхийлэх, сошиал булли хийх, гэмт хэрэгт уриалахыг зөвшөөрөхгүй. Зөрчилтэй контентын 11 заалт дээрх хүрээг нь тодорхойлж өгсөн. Үг хэлэх, үзэл бодлоо илэрхийлэх эрх чөлөөнд огт халдаагүй. Үзэл бодлоо илэрхийлэхийг хориглох гээд байна гэх агуулгыг түгээгээд хуулийг бүхэлд нь харлуулах мэдээ мэдээллийг түгээж байгаа хүмүүс бол цахим орчинд гэмт үйлдэл хийж, цахимаар ашиг хонжоо хайдаг хэсэг бүлэг, нэр бүхий троллууд гэдгийг иргэд ойлгоорой.

Олон нийттэй харилцах нэгж гэж байгуулагдана. 13-15 хүний бүрэлдэхүүнтэй байна. Энэ нэгжийг би эсвэл төр хянахгүй. Зөвхөн та хянана. Нэр бүхий сэтгүүлчид, хэвлэл мэдээллийн байгууллагууд, мэргэжлийн холбоод, төр нийгмийн зүтгэлтнүүд, фэйсбүүк дээр шинжлэх ухаанч, гаргалгаатай зүйл бичдэг нөлөөлөгчид бүгд оролцоод энэ нэгжийг хянана. Энэ нэгж өөрөө хяналтаа тавиад, устгах үйл ажиллагааг хамтын хяналт дор зохион байгуулах зохицуулалтыг л Олон нийтийн сүлжээнд хүний эрхийг хамгаалах тухай хуулиар хийсэн.

Гурав хоногт хууль баталлаа гэх гурван хардлага нийгэмд байна. Гурав хоногийн хугацаанд батлаагүй бол энэ хууль дахиж хэзээ ч батлагдахгүй байсан. Үг хэлэх үзэл бодлыг хязгаарлаж байна гэсэн малгайн дор байгаа троллуудыг дийлэхгүй шүү дээ.

 ЦХХХ-ны дэд сайд Ж.Эрхэмбаатар:

Олон нийтийн сүлжээнд хүний эрхийг хамгаалах тухай хуулиар:

• Хүний захидал харилцааны нууцад халдахгүй. Олон нийтийн буюу 3 ба түүнээс дээш хэрэглэгчтэй цахим сүлжээнд нийтэд хүний эрхэнд халдсан, гэмт хэргийн шинж бүхий сөрөг агуулгатай контент нийтлэх, түгээх харилцаанд хамааруулж зохицуулсан. 
• Хэрэглэгчийн эрх үүрэг, хүний эрхийг зөрчсөн, гэмт хэргийн агуулга бүхий контенттой тэмцэх тогтолцоог тогтоож өгсөн.
• Олон нийтийн сүлжээний үйлчилгээ үзүүлж байгаа этгээд гэж хэнийг хэлэх, ямар эрх, үүрэгтэй байх, зөрчилтэй контенттой холбогдуулан хэрэглэгчээс ирсэн гомдол, мэдээллийг шийдвэрлэх,  Монгол Улсаас бүртгэлтэй 300,000 буюу түүнээс дээш тооны хэрэглэгчтэй бол төлөөлөгчийн газар нээж ажиллуулах, хэрэглэгчийг баталгаатай утасны дугаар, эсхүл цахим шуудангийн хаягаар баталгаажуулан бүртгэх, зөрчилтэй контентын талаарх олон нийттэй харилцах нэгжийн хүсэлт, шийдвэрийг хүлээн авч, 7 хоногийн дотор хянан шийдвэрлэх үүрэгтэй болохыг тусгасан.
• Зөрчилтэй контентыг хянан шийдвэрлэх, олон нийтийн сүлжээний эрхлэгчтэй хамтран ажиллах нэгж байна. Хүний эрхийг зөрчсөн, гэмт хэргийн шинжтэй контентыг 24 цагаар тасралтгүй илрүүлж, оношлон тодорхойлж, нэн яаралтай горимоор сүлжээ эрхлэгчид нотлон мэдээлэх үүрэгтэй ажиллана.  

Цагдаагийн байгууллагын мэдээллээр 2022 онд цахим орчинд нийт 8,563 гэмт хэрэг үйлдэгдсэн. Зөвхөн цахим залилангийн хувьд 2022 оны эхний арван сарын байдлаар 19 тэрбум төгрөгийн хохирол учирсан.

Гэмт хэргийг таслан зогсоох, гэмт хэрэгтэн болж хэн нэг нь хохирогч, нөгөө нь гэмтэн болохоос урьдчилан сэргийлж, СОЁН ГЭГЭЭРҮҮЛЭХ нь энэ хуулийн зорилго юм гэдгийг ЦХХХ-ны сайд онцлоод байгаа. 

Гэсэн ч Олон нийтийн сүлжээнд хүний эрхийг хамгаалах тухай хуульд Монгол Улсын Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх  /2023.01.27/- ны өдөр бүхэлд нь хориг тавьсан юм. 

Сэтгүүлч

Сэтгүүлч Ц.Соёлмаа soyolmaa@vip76.mn