УИХ-ын гишүүн асан, МАН-ын орон тооны бус нарийн бичгийн дарга Э.Мөнх-Очиртой цаг үеийн болон МАН-ыг тойрсон асуудлаар ярилцлаа.

-Улс төрийн нөхцөл бай­дал нэлээд маргаантай, зөр­чил­дөөн­тэй байна. Ардын на­мын зүгээс УИХ-ын даргын то­­милгоог хууль бус байсан гэж дахин Цэцэд хандсан гэ­сэн. Энэ асуудлаар ярилц­ла­гаа эхлэх үү?

-Намын талд гарсан шийд­вэр биш. Гэхдээ тодорхой төв­шинд хуйвалдаан маягийн зүйл явагдаад байгаа нь илт бол­чихоод байна. Хуулийг барих уу гэдгээ шийдмээр байна. Нэг нам нь хуулиа бариад, нөгөө­дүүл нь дур зоргоороо дуугараад байж болохгүй.  Хуулийн дагуу яаж явах ёстой, түүнийгээ л биелүүлэх ёстой. Хуулийг бич­сэнээс өөрөөр хэрэглэж бо­лохгүй. Цагаан дээр хараар бич­чихсэн хөдлөшгүй заалтууд бай­хад тэрнийг хөдөлгөж бо­лох­гүй. Нэг намын нэг хүний со­нирхлын зөрчлөөр өөрчлөөд байх боломжгүй. Хүсээд байгаа зүйл гэвэл манай нам ганцаараа дуу­гараад байх шаардлагагүй юм байна. Цагийн сайханд ард түм­ний сайн сайхны төлөө дуу­гардаг байсан хүмүүс бол сэ­хээтнүүд. Сэхээтнүүд минь дуу­гарах хэрэгтэй байна. Та нар хаачваа. Үүнийг хэлмээр бай­на. Гадаад дотоодын их дээд сур­гууль төгссөн эрдэмтэн мэргэд, ах­мадууд, залуус маань хаачсан юм бол. Энэ хүмүүс дуугарах бол­чихсон байна. Биднийг дуу­гарахаар нэг намын эрх ашгийн тө­лөө дуугараад байгаа юм шиг харагдаад байна. Энэ шал өөр зүйл. Цаашлаад нэлээд ноц­той зүйлд орно. 1937 онд хэл­мэгдүүлэлт явахад манай на­мын дарга нар хэлмэгдэж бай­­сан. Ардын намын бүх на­рийн бичгийн дарга нарыг буу­даад алаад дууссан. Бид хэлмэг­дүү­­лэлт дахин битгий эхлээсэй гэж хүсч байна.

-Төрийн албаны халаа сэл­­гээ явагдаж байна. Төрд ажил­­лаж байгаа сэхээт­нүү­дийн төлөөлөл нэг намын эрх ашгийн төлөө дуугарах нь өөрсдөд нь халгаатай байх биз?

-1996 онд АН-ынхан Засгийн эрхэнд гарчихаад тухайн үед ма­най намын гишүүн байсан 3000 гаруй хүмүүсийг төрийн албанаас халсан байдаг. Ин­гэж болохгүй гэдгийг бид олон удаа хэлсэн. Олон жил бэлт­гэгдэж ирсэн, тухайн үеийн МАХН /МАН/ хэмээх төв на­мын боловсон хүчнүүд чад­вар­тай бэлтгэгдэж байсан. Тэр үед халагдсанаас хойш нэг ч удаа ажил хийгээгүй хү­мүүс олон бий. 2000 онд тө­рийн эрх авсаны дараа мэ­дээж тодорхой хэмжээний хү­мүү­сийг буцааж төрийн ал­банд томилох нь тодорхой биз дээ. Яам, тамгын газар, төр зас­гийн ажил урагшилж, төр за­саг амьсгалж байх ёстой биз дээ. Улсыг амьдруулахын тулд тэд­нийг томилсоны дараа ха­риугаа авч байна гэдэг нэрээр Ар­дын намд ажиллаж байсан, тэд­ний угшилтай гэдэг нэрээр хү­мүүсийг хомроглон халж бай­гаа нь үнэхээр хүнд тусч бай­на. Төрийн алба гэдгийг үгүй хийхийн эхлэл болж бай­на. Төрийн албыг тарааж бай­гаа нь буруу. Үнэхээр хүсч бай­гаа бол төрийн албаа жин­хэнэ зөв болгоод, улс тө­рөөс ха­раат болгож, аливаа асууд­лаас ангижруулах ёстой. Ямар нэг байдлаар тэр хүмүүс төрд үлдэнэ. Тэгэхээр нийтийн ал­ба гэж нэрлэнэ үү, нэрийг нь яаж өөрчлөх нь хамаагүй. Өөрийн­хөө намын угшилтай, ах дүү ам­раг саднаараа төрийн албыг дүүргэж байгаа нь инээдэмтэй байна. Ийм хөгийн, харахад явуургүй, ойрын зайны зүй­лийг харахааргүй хүмүүс юм­сан. Гэтэл ийм байдлаар л ажиллаад байна. Эргэж ха­раад, ярилцаж зөвшилцөж аж­лаа хиймээр байна. Пар­ламент ёс гэж байхгүй бол­лоо. Парламент ёс гэдэг нь аюул­гүй байдлын жинхэн тул­гуур нь болж байсан гэд­гийг ойлгохгүй байна. Мон­гол Улсын хөгжлийн төлөө хамт­даа яагаад ажиллаж бо­лохгүй гэж. Бүх нам, эвсэл, хө­дөлгөөнүүд ажиллаж байна шүү дээ.

-Олон жил бугшаад бай­сан хүнд суртал, ажлын хариуц­ла­гагүй байдлыг арилгаж тө­рийн албыг шинэчилж бай­гаа юм биш үү?

-Шинэчлэл гэдэг бол хүн биш. Хүнд тулгуурлаж ши­нэч­лэл хийх гэж байгаа бол яг ямар шинэчлэл вэ гэдгээ тодор­хой­лоод түүндээ тааруулж хү­нээ сонгох ёстой. Тэрнээс биш очсон хүн нь би нэг юм ши­нэчлэх гэж байна гээд яваад байвал дутмаг харагдаад бай­на. Монгол Улсын Засгийн газар хэдэн удаа байгуулагдаж байсан билээ. Тэд байгуулагдах бол­гондоо шинэчлэгдэж байсан. Нэр томъёо өгсөнөөр шинэчлэгдээд байгаа юм байхгүй. Улаанбаатар хотод хийж байгаа ажлыг нь хараад Э.Бат-Үүл баатарт баяр хүргэ­мээр байна. Гэхдээ үүнийг чинь үе дараалалтай хийж байсан. Улаанбаатар хот байгуу­лагдсанаас хойш үе дараалалтай хөгжлийн бодлого явагдаж байсан шүү дээ. Ганц хүн очоод хийгээд байгаа юм биш. Баатар даргад ажил хийж байгаад нь баяр хүргэе. Гэхдээ үе үеийн уламжлал, нийслэлийн төлөө зүтгэж, ажил хийж байсан хүмүүсийг сонсч, хамтарч ажиллах ёс байдаг юм шүү гэдгийг сануулмаар байна. Наранцацралт даргыг хотын даргаар очиж байхад Ардын намынхан дэмжиж байсан. Дараа нь орлогчоор очсон олон сайн дарга нарыг дэмжсэн. Яагаад вэ гэхээр, тэд хотод төрж өссөн, хотын ажлыг сайн мэддэг учраас дэмжсэн. Энэ бүхнийг үргэлжлүүлэх нь зөв. Тодорхой хүмүүстэй би санаа нийлж ажиллаж байгаагүй үе байсан. Бүр эсэргүүцэж ажиллаж байсныг Баатар дарга мэдэж байгаа. Хотын асуудлаар хэн хэнтэй маргалдаж байсныг санаж байгаа байх. Нэг нам аваад хийчихдэг асуудал биш. Үе дамжин хийгдэж байсан асуудал юм. Гэр хорооллыг орон сууцжуулах асуудал бодлого болж аль 1986 оны төлөвлөгөөнд тусгагдаад явж байхад тухайн үед зарим дарга нар зогсоосон гэдгийг үгүйсгэхгүй. Өмнө нь ямар ямар ажил хийгдэж явж байсан гэдгийг хотын намын бүлэгт байгаа ИТХ-ын гишүүдээр дамжуулан хүргэж ажиллана. Шаардлага тавина, хариуцлага нэхнэ, бас дэмжиж ажиллана. Энэ ажил Ардын намын төлөө биш ард түмний төлөө гацахгүйгээр урагшлах ёстой.

-Өөрөөр хэлбэл, төр зас­гийн залгамж чанар алдагдаж байна гэж дүгнээд байна уу. Ардын намын гишүүд ингэж шүүмжилдэг?

-Тодорхой нэг улс төрийн хүчин ялаад гараад ирсэн тохиол­долд өөрсдийнхөө мөрийн хөтөлбөрийг хэрэг­жүүлдэг. Тэгэхээр заавал тэр засгийн газрын мөрийн хөтөлбөрт орсон зүйлийг бүгдийг нь хэрэгжүүлнэ гэсэн зүйл байхгүй шүү дээ. Монгол Улс яаж хөгжих ёстой гэдгийг тусгасан мянганы хөгжлийн бодлого зэрэг шаардлагатай зүйлсийг мөрийн хөтөлбөрөөс гадна тусгаж өгөх ёстой. Түүнийг хэрэгжүүлэх нь чухал байна.

-МАН бүлэггүй байгаа. Олон зүйлд шахалт ирээд байгаа учраас маргаашнаас гудамжинд гарч тэмцэх талаар ярьж байх шиг байна?

-Ярилцаж байна. Тодорхой асуудлаар улс төрийн нам эвсэл, хөдөлгөөнүүдтэй уулзаж санал солилцсон. Тэднийг дуугарах ёстой гэж уриалж байгаа. Нам хөдөлгөөн гэдэг нь тодорхой иргэдийн үзэл бодлоо нэгтгэсэн нэг хэлбэр шүү дээ. Тэдэнтэй хамтарч ажиллах талаар ярилцаж байна. Манай намын дарга сая мэдээлэл хийлээ. Хууль яаж явж байсан. Гэтэл хуулийг хэрхэн өөрчилсөн бэ гэдгийг С.Чинзориг маань сая хэллээ. Тэвчээрт бас хязгаар байдаг. Парламентад сууж байгаа бүх гишүүддээ хэлэхэд ямар нэг юманд хязгаар байдаг шүү. Өөрт хэзээ нэг цагт ирнэ. Өөдөө шидсэн чулуу өөрийн толгой дээр хэзээ нэг өдөр бууна. Түүх рүүгээ буудвал эргээд их буугаар хариу өгнө гэдгийг ойлгохгүй байна. Шийдвэр гаргахдаа долоо хэмжиж нэг огтолмоор байна. Сэтгэлийн хөөрлөөр асуудлыг шийдэж байгаа. Парламентад суух асуудлаар болоод улс орны эрх ашгийг хөндөж болохгүй юм шүү дээ Ардын нам гэдэг ардын намаараа л байгаа. Сонгуульд ялагдсанаас болоод байгаа юм биш. Манай гишүүд байна. Бид дуугарах, ажиллах нас байна. Улс эх орныхоо төлөө явна. АН-д байгаа манай үеийн залуус үүнийг зөвөөр ойлгомоор байна. Үе гэж бий. Хамтарч ажиллах цаг нь ирнэ шүү. 1990-ээд онд коммунист намтай ажиллахгүй гэж ам тангарагаа өргөчихөөд дараа нь танай засгийн газарт орно гэж гуйж байгаад орсон хүмүүс бий. Бидний цаг ирнэ дээ. Уулзаж болохгүй болтлоо, эргэж уулзахгүй юм шиг ааш нэг нэгэндээ битгий гаргаасай.

-Ардын нам МАХН-тай нэгдэх талаар яригдаж эхэл­лээ. Ардын намын гишүүд ч үүнийг үгүйсгэхгүй байна?

-Би тодорхой байр суурийг илэрхийлмээр байна. Нэгдэх асуудал байхгүй. Хамтарч ажиллах зүйл байгаа.

-Орон нутгийн сонгуулийн бэлтгэлээ хийгээд эхэлчихсэн үү?

-Бид бэлэн байна. Хүмүүс маань ажлаа эхэлчихсэн байна. Мөрийн хөтөлбөрийн дагуу ярих зүйлээ яриад цэгцэлсэн. Нэр дэвшч байгаа хүмүүс маань тодорхой хэсэг нь шинэ байна. Шинэ хүмүүс маань яриагаа жигдэлж, ард түмнийхээ дунд ороод бид ардын нэг шүү гэдгээ үзүүлээд явж байна.