Энэ удаагийн “Ярилцах танхим”-ын зочноороо Сангийн сайд Ч.Улааныг урилаа. Түүнтэй “Чингис” бондын талаар ярилцсан юм.

-Шинэчлэлийн Засгийн газар өнгөрсөн онд 1.5 тэрбум ам.долларын “Чингис” бондыг гаргасан нь томоохон амжилтуудын нэгд тооцогдож байгаа. Энэ талаар яриагаа эхэлье?

-Монгол Улсын Засгийн газар 100 дахь хоногтоо багтааж дунд хугацааны үнэт цаасаа олон улсын санхvvгийн зах зээл дээр амжилттай арилжсан. Анх удаа гаргаж байгаа болохоор шинэчлэлийн зорилтын хүрээнд хийгдсэн шинэ ажил, үнэт цаасны хуулийн үндсэн агуулгад нийцсэн Засгийн газрын анхны өрийн бичиг юм. Үнэт цаас гэдэг бол эдийн засгийн агуулгаараа эрх бүхий этгээдээс тодорхой хугацааны туршид болон дараа нь үндсэн төлбөр болон хүүг эргүүлэн төлөх үүрэг хариуцлагын баталгаа юм. Үнэт цаасыг сонгодог утгаар нь ашгийн төлөө үйл ажиллагаанд зориулж гаргадаг бөгөөд дотоодын болон гадаад орны зах зээлд арилжаалахыг хуулиар зөвшөөрсөн байдаг. Ашгийн төлөө гэдэг нь эдийн засгийн хувьд үр ашигтай байж зардлаа өөрөө хариуцах, үндсэн болон хүүгийн төлбөрөө төлөх, эдийн засагт өгөөжөө өгөх гэсэн цогц утгыг агуулж байгаа юм.

Урд өмнө Засгийн газраас гаргаж байсан үнэт цаас нь ихэвчлэн улсын төсөвт үйлчлэх, цаг үеийн хүндрэл бэрхшээлийг даван туулах зорилготой эдийн засгийн гэхээсээ илүү нийгмийн ач холбогдолтой арга хэмжээнд ашиглагдах өрийн чанар давамгайлсан байсныг бид мэдэж байгаа. Засгийн газар олон улсын зах зээлд үнэт цаасаа арилжиж хөрөнгө оруулалтын зориулалттай эх үүсвэр босгосноороо хөгжлийн шинэ боломж, давуу талыг олж авлаа. Бид урд өмнө нь хандивлагчдын хөгжлийн албан есны тусламж (ХАЕТ) гэж нэрлэгддэг хөнгөлөлттэй зээл, буцалтгvй тусламжийн хүрээнд хөгжлийн зорилтоо шийдвэрлэж ирсэн. Одоо ХАЕТ-аас гадна Засгийн газрын үнэт цаасаар босгосон эх үүсвэрээр эдийн засгийн бодит салбар, хувийн хэвшлээ дорвитой дэмжих шинэ жишигт шилжиж байна.

-Гэхдээ Засгийн газрын өр нэмэгдсээр байна. Энэ өр бидэнд дарамт болох вий гэсэн болгоомжлол ч байна. Хүүгийн тухайд ч бас тийм ч бага хүүтэй байж чадсангүй гэж нэг хэсэг нь шүүмжилж байсан. Ер нь бондын хөтөлбөр хангалттай сайн үзүүлэлттэйгээр хэрэгжиж чадсан уу?

-Дэлхийн улс орнуудын Засгийн газрууд улс орныхоо эдийн засгийн хөгжлийг түргэтгэх, бүтээн байгуулалт хийх зорилгоор бонд гаргадаг нь хэвийн явдал, нийтлэг жишиг. Ихэнх Засгийн газрууд урт, богино хугацаатай бонд гаргаж үр ашигтай төсөл, хөтөлбөр хэрэгжүүлж үр шимийг нь хүртээд, хугацаанд нь төлж барагдуулчихаад дараагийнхыг гаргаж эргэлдүүлж байдаг. Манайтай ижил төвшинд байгаа хөгжиж буй бүх улс үнэт цаас гаргаж эх үүсвэр босгон хөгжил дэвшлийн зорилтоо амжилттай шийдвэрлэсээр байна. Манайх байгалийн баялаг ихтэй, түргэн хөгжих ирээдүйтэй мөртлөө олон улсын зах зээлээс эх үүсвэр татахгүй, арга эвээ олохгvй алгуурласаар байсныг олон хүн гайхаж, шүүмжилж байсан. Энэ удаад Засгийн газар бондоо амжилттай арилжсанаараа олон улсын санхүүгийн зах зээлд өөрийн байр сууриа олж дэлхий нийтийн жишигт нэгдлээ. Дэлхийн санхүүгийн зах зээл дээр зарлагдсан бонд болгон ч өндөр эрэлттэйгээр борлогдоод байдаггүй. Өнгөрсөн оны сүүлчээр ОХУ-ын үнэт цаас борлогдоогүй явдал гарсан.

Ийм тохиолдол өнгөрсөн жил хэд хэд гарчээ. Тэгээд ч үнэ ханш өндөр, зардал ихтэй байх тохиолдол түгээмэл байдаг. Арванхоёрдугаар сард Украин улсын Засгийн газрын үнэт цаас жилийн 7.8 хувь, Вьетнам улсынх 6.75-6.88 хувь, Шриланка улсынх 5.88 хувийн хүүтэйгээр борлогдсон байна. Манай Засгийн газрын үнэт цаас таван жилийн хугацаатай нь 4.125, 10 жилийн хугацаатай нь 5.125 хувийн хүүтэй арилжаалагдсан байгаа. Ижил зэрэглэлтэй улсуудын таван жилийн жигнэсэн дундаж хүү нь 6.08-6.7 хувь байгаатай зэрэгцүүлбэл чамлах үндэс байхгүй байна. Цаг хугацаагаа зөв олсон, зах зээлийн мэдрэмж сайн байсан гэдэг маргаангүй гэж ойлгож болно.

-Бонд гаргаснаар манай улсын Засгийн газрын эрсдлийн үнэлгээ анх удаа тодорхойлогдож байна гэдгийг эдийн засагчид мөн онцолж байсан. Энэ талаар?

-Засгийн газар, УИХ-аас 2012-2014 онд таван тэрбум хүртэлх ам.долларын үнэт цаас гаргах эрх авснаас эхний ээлжинд 1.5 тэрбум ам.долларыг арилжсан нь манай улсын жилийн ДНБ-ний 15 хувьтай тэнцэж байсан. Энэ бол болгоомжлол төрүүлж болохуйц өндөр үзүүлэлт байв. Гэвч бондын арилжаанд олон улсын нэр хүнд бүхий 160 гаруй банк, санхүүгийн байгууллага, хөрөнгө оруулалтын сангууд оролцож 15 тэрбумаас их ам.долларын бонд худалдан авах санал ирvvлсэн. Энэ нь өөрөө өвөрмөц маягийн рекорд амжилт боллоо гэж байна. Зарлагдсан хэмжээнээс нь 10 гаруй дахин их санал ирж байсан тохиолдол ойрын жилүүдэд гарч байгаагүй юм билээ. Манай улсын зээлжих зэрэглэлийг олон улсын эрх бүхий байгууллагууд В1, ВВ, болон В+ буюу еренхийдее “тогтвортой” гэж тогтоосон байгаа. Энэ зэрэглэлийн орнуудын жишгээр авч үзэхэд хөрөнгө оруулагчдын сонирхол, итгэл өндөр байлаа. Манай Засгийн газрын бонд нэр хүнд бүхий байгууллагуудын үнэлгээгээр энэ оны хамгийн шилдэг үзүүлэлттэй бондоор шалгарсан. Энэ нь ямар ч байсан манай Засгийн газрын бондын үнэлгээ дэлхий нийтийн сайн жишигт нийцэж байгааг харуулж өглөө.

-Хэдийгээр ингэж бондоо арилжаалсан нь том амжилт ч болгоомжлол байсаар л байна. “Хойч үедээ асар их өр үлдээгээд явж байгаа юм биш биз дээ” гэх?

-Засгийн газрын бонд бол төсвийн орлого, тэр тусмаа ашиг биш зарлага гэдэг нь ойлгомжтой. Бондын орлогоо үр өгөөжтэй ашиглавал хөгжил дэвшлийн “эм” нээгдэнэ. Хэрвээ буруу ашиглавал асар их зарлагатай төдийгүй хойч үеийнхэнээ өрөнд унагах аюултай. Бондыг өр болгох уу, эм байлгах уу гэдэг бидний л үйл ажиллагаанаас шалтгаална. Эдийн засгийн агуулгаараа бонд зээл болохоос шууд “өр” биш юм. Зээл болгон ч өр болдоггvй. Өнгөрсөн арванхоёрдугаар сарын 5-ны өдөр үнэт цаасны арилжааны орлого манай улсын Төрийн сангийн дансанд орж ирсэн. Энэ мөчөөс эхлээд тоолуур гүйж бидний хариуцлага хэд дахин нэмэгдсэн. Өдөр тутам нэрлэсэн хүүгээрээ 190 гаруй мянган ам.долларын төлбөр бодогдож байна гэсэн үг. Засгийн газрын бонд нь улсынхаа нэр хүндээр, эзэн богд Чингис хааныхаа нэрээр танигдаж авсан зээл учир муу ашиглах, өр болгох эрх бидэнд байхгүй. Тийм учраас Засгийн газар үнэт цаас борлуулснаар орж ирэх эх үүсвэрийг зөвхөн эдийн засгийн үр ашигтай төсөл, хөтөлбөрт ашиглана гэж хатуу шийдсэн.

Бондын эх үүсвэрээс төсвийн цоорхойг нөхөхгүй, алдагдал хаахгүй, нийгмийн халамж болгон тараахгүй. Эдийн засгийн үр ашигтай гэж юуны өмнө зээлийн үйлчилгээний болон хүүгийн зардлаа өөрөө даах, зээлийн үндсэн төлбөрөө төлөх, эдийн засгийн үр өгөөжөө өгч төсөвтөө орлого оруулах төсөл, хөтөлбөрийг ойлгож байна. Маш энгийнээр ойлговол бондын үйлчилгээ, төлбөрт улсын төсвөөс, татвар төлөгчдийн мөнгөнөөс зарцуулахгүй гэсэн зарчим баримталж байна. Ийм шаардлагыг дэд бүтцийн, тухайлбал төмөр зам тавих, эрчим хүчний эх үүсвэр бий болгох, газрын тос боловсруулах, зэс хайлуулах болон металлургийн үйлдвэр байгуулах, боловсруулах үйлдвэрийг хөгжүүлэх төсөл, хөтөлбөр л юуны өмнө хангаж чадна. Монгол Улсын ҮАБЗ хуралдаж бондын хөрөнгийг эдийн засгийн бие даасан, аюулгvй байдлыг бэхжүүлэхэд чиглэсэн, үр ашиг, эргэн төлөгдөх баталгаа бүхий дэд бvтэц, үйлдвэрлэлийн төсөл, хөтөлбөрүүдийг тэргүүн ээлжинд санхүүжүүлэхээр шийдвэрлэсэн. Түүнчлэн төслийн сонголт, хэрэгжилтийн хяналтыг УИХ-ын Эдийн засгийн байнгын хороо, үнэт цаасны үйлчилгээ, төлбөр барагдуулах, төсөвтэй уялдах байдлын хяналтыг УИХ-ын Төсвийн байнгын хороо хариуцаж байхаар тогтоож өгсөн юм. Ер нь Монгол хүн бүр энэ зээлийн өмнө хариуцлага хүлээх болж байна.

-Ингэхэд төслүүд бэлэн байна уу, бэлэн төсөлгүй байж баахан зээл тавилаа гэх шүүмжлэл өрнөж байгаа шүү дээ?

-Бондын хөрөнгөөр хэрэгжих төсөл, хөтөлбөрийг шударгаар сонгон шалгаруулах, хяналт тавьж хэрэгжүүлэх ажлыг оновчтой зөв хэлбэрээр зохион байгуулж ил тод, ард иргэдийн хяналтын дор нээлттэй байлгах нь чухал юм. Засгийн газар энэ ажлыг зохион байгуулахын тулд салбар дундын төлөөлөлтэй “Бодлогын зөвлөл”-ийг томилоод байна. Бодлогын зөвлөлийг Ерөнхий сайд өөрөө тэргүүлж, бүрэлдэхүүнд нь Эдийн засгийн хөгжил, Сангийн яам, Уул уурхайн яам, Үйлдвэр, хөдөө аж ахуйн яам, Барилга, хот байгуулалтын яам, Зам тээврийн яам, Эрчим хүчний яамны сайд нар, Монголбанкны еренхийлөгч болон УИХ-ын Эдийн засгийн бодлого, Төсвийн байнгын хорооны дарга нар, бие даасан шин-жээчдийн төлөөлөл багтаж байна. Бодлогын зөвлөлд Эдийн засгийн хөгжлийн яам сонгон шалгаруулалтад орох төслийг нэгтгэн танилцуулж, бодлогын зөвлөлөөр дэмжигдсэн төслийг Засгийн газрын хуралдаанаар хэлэлцэн шийдвэр гаргана. Засгийн газар гаргасан шийдвэрээ тухай бүр УИХ-ын даргад албан есоор танилцуулж байх журам мөрдөж ажиллана. Засгийн газраас хүлээх эрсдэлийг багасгах, хөрөнгө оруулалтын орчинг дэмжих үүднээс нэг төсөл, хөтөлбөрт хийх бондын санхүүжилт нь тухайн төслийн нийт төсөвт өртгийн гуравны нэгээс хэтрэхгүй байх болно.

Засгийн газрын бондын мөнгө танил тал, нутаг нуга, пүүс компаниудын лоббигоор ороод алга болох вий, төсөл хөтөлбөр байхгүй хав дараастай хэвтсээр байгаад биднийг өрөнд оруулчихаад энэ засаг тараад явчих юм биш биз гэсэн яриа гараад байгаа. Ажлын эрх ашгийн төлөөх зовинол гэж хүлээж авч байна.

Өмнөх Засгийн газар 1.5 тэрбум ам.доллартай тэнцэх өр тавиад халамж болгоод тараачихсан, хэн ч хариуцлага хүлээгээгүй тараад явчихсан болохоор бас ч аргагүй биз.

Манай Засгийн газар ийм байдал гаргахгүйн төлөө нэгдсэн бодлого, зохицуулалт удирдлагатайгаар ажиллахыг хичээж байна. Бид хариуцлагатай байх естой гэж ярилцсан. Хариуцлагатай байхын үндэс нь юуны өмнө төр засгаа тогтвортой ажиллуулах, дараа нь төсөв, мөнгөний бодлогоо тууштай хэрэгжүүлэх явдал гэж үзэж байгаа юм.

-Бонд гэдэг бол нэг төрлийн зээл. Зээл болгон барьцаатай байдаг. Энэ удаагийн бондын зээлийн барьцаа нь манай газрын баялаг. Өөрөөр хэлбэл, Монгол Улс барьцаалагдлаа гэж байгаа. Сангийн сайдын хувьд таниас асуухад, Монгол барьцаалагдсан уу?

-Засгийн газарт хоёр хувилбараас сонголт хийх боломж байсан. Эхнийх нь мөнгөгүй байх тавилантайгаа эвлэрээд толгой гудайлган зовлон тоочиж, элгээ эвхэн гансарч суух. Хоёр дахь нь мөнгөтэй болчихоод зовхи нь өөдөө, холыг харж бодлоо уралдуулан зүтгэх. Бид хоёр дахь хувилбарыг сонгосон. Мөнгөтэй хүнд их юм бодогддог, их юм хиймээр санагддаг гэдэг болохоор бүгдээрээ ухаанаа уралдуулан эвсэж, зүтгэж ажиллавал болохгүй бүтэхгүй зүйл байх учиргvй гэж бодогдож байгаа юм. Засгийн газрын бонд өөрөө хариуцлага гэдэг нь маргаангүй. Нөгөө талдаа эдийн засгийн бүтээмжийг бий болгодог сайн талтай. Үр ашигтай төсөл хэрэгжсэнээр нэмүү өртөг, орлого бий болж хүүгийн зардлаа, үндсэн төлбөрөө өөрөө төлдөг учиртай. Шинэ Засгийн газар гарч ирмэгцээ монголчуудыг өрөнд орууллаа. Энэ өрийг бидний хүүхдүүд төлнө, ирээдүйд Монгол Улс тийм амархан өрнөөс салж чадахгvй, улсаараа дампуурна гэх маягийн зүйл ярьж зарим нь улстөржиж байна. Тийм болоосой, Засгийн газрын ажил нь бүү бүтээсэй гэж хүсэх хүн байхгvй биз. Засгийн газар богино хугацаанд хэрэгжиж, үр ашгаа өгөх цөөхөн төсөлд хөрөнгө оруулна. Манай эдийн засгийн бодит салбарын vйлдвэрлэл, экспорт нэмэгдээд, импорт багасаад ирэхээр валютын нөөц өсч төгрөгийн ханш тогтворжино, аяндаа чангарна.

Төгрөг 4-5 хувиар чангарахад л бонд хүүгүй болж хувирна гэсэн vг болно. Эдийн засгийн үр ашигтай төсөл, хөтөлбөрийг манай Засгийн газар сонгоод, хэрэгжилтийг хянаж зохион байгуулна. Ингэснээр бондын зээлээ төлөх боломжийг бүрдүүлэх ачааг бид үүрнэ. Үр хүүхдүүд маань үр шимийг нь хүртэнэ. Өндөр үр ашигтай төслүүдийн хөрөнгө оруулалтаа нөхөх хугацаа 3-5 жил байдгийг бодолцвол, нэмэгдэх экспорт, хэмнэгдэх импортоо тооцвол тийм ч олон жилийг хүлээж суух шаардлага гарахгүй нь тодорхой. Харин бид дотроо улстөржөөд хэнийгээ ч ажил хийлгэхгvй он жилүүдийг алдвал мэргэн түргэн хүмүүсийн “зөгнөл” биелнэ. Гэхдээ Монголчууд бид, ард түмэн л хохирно.