УИХ-ын гишүүн Д.Батцогттой цаг үеийн асуудлаар ярилцлаа.

-УИХ-ын чуулган завсарласан өдрүүдэд та ямар ажил хийж амжуулав?

-Чуулган завсарласны дараа гэр бүлээрээ Хөвсгөлд очиж амрахын зэрэгцээ тойрогтоо хоёр удаа очиж ажиллаж, иргэд сонгогчидтойгоо уулзлаа. Аймаг орон нутагт тулгамдаж буй асуудал, тэнд хийж байгаа хөрөнгө оруулалтын ажилтай танилцсан. Би Мөрдөх албаны тухай хуулийн ажлын хэсгийн ахлагчаар ажилладаг.

Үүнтэй холбоотойгоор зарим байгууллагатай судалгааны чиглэлээр хамтарч ажиллаж байна. Мөн 2-3 төрийн бус байгууллагын тэргүүний албыг давхар хашдаг. Тухайлбал, аймгийн Уяачдын холбооны тэргүүнээр ажиллаж байна. Энэ хүрээнд уяачидтай холбоотой нэлээдгүй ажил хийлээ. Мөн Монголын махны холбооны тэргүүнээр ажилладаг.

“Монголын махны салбарын өмнө тулгамдаж буй асуудал” сэдвээр өргөн хүрээнд судалгаа хийсэн. Энэ асуудлаас гарах ямар арга замыг эрэлхийлж, үүнийгээ ҮХААЯ-ны удирдлагуудад танилцуулж, төрийн захиргааны төв байгууллагыг мэргэжлийн холбооны хувьд бодлогоо гаргахад нь түлхэц үзүүлэх үүднээс зарим ажил хийж байна. Ирэх хавар махны үнэ ханш дахиад л өснө. Энэ үеэр нөөцийн махны асуудал яригдаж эхэлнэ.

Цаашид махны салбар ийм байдлаар яваад байх нь хэр оновчтой вэ, Монгол Улс махаар ард түмнээ хангах бүрэн чадамжтай атлаа жилийн жилд махны үнэ тэнгэрт хаддаг. 40 гаруй сая малтай хэр нь үхрийн махаар дотоодынхоо хэрэгцээг хангахад түвэгтэй байдал үүссэн.

Тиймээс манай улс үхрийг өсгөх талаар төрөөс баримтлах бодлого гаргах ёстой юм. Мөн үхрийн эрчимжсэн мал аж ахуйг хөгжүүлэх чиглэлээр яаралтай арга хэмжээ авч, бодлогоо эрчимжүүлэх хэрэгтэй байгаа. Улаанбаатар, Дархан-Уул, Орхон зэрэг томоохон төв суурин газарт мал, мах нийлүүлж байгаа байдал, орчин үеийн эрүүл ахуйн шаардлагад нийцэхгүй байна.

Үүнээс болж нөөцийн махны нэр хүнд унадаг. Тиймээс төв суурин газарт нийтийн хэрэгцээнд мах нийлүүлэхдээ үйлдвэрлэлийн аргаар нядалж, боловсруулах шаардлагатай гэсэн дүгнэлтэд хүрсэн. Махны талаар төрөөс баримтлах бодлогыг харьяа яаманд нь өгөөд байна. Гэхдээ тэд зөвхөн бидний бодлогоор явах албагүй.

Төрийн бус байгууллагууд бодлогоо боловсруулаад төртэйгээ хамтарч ажиллах шаардлагатай. Энэ чиглэлээр Махны холбоо нэлээд идэвхтэй ажиллаж эхэлж байгаа.

-Монголын эдийн засгийн байдал хэцүүхэн боллоо. Үүн дээр Рио Тинто Оюу толгойн далд уурхайн бүтээн байгуулалтыг зогсоочихлоо. Энэ асуудалд та байр сууриа илэрхийлэхгүй юү?

-Эдийн засаг хүнд байгаа гэдэгтэй санал нэг байна. Гэхдээ зарим хүний ярьсанчлан элгээрээ хэвтсэн зүйл байхгүй. Бодит байдалд эдийн засаг ямар байгаа талаар Ерөнхий сайдтай уулзаж, мэдээлэл авлаа. Эдийн засгийн өсөлт хоёр оронтой тоонд байна, өнгөрсөн оны мөн үеийнхээс инфляц буурсан ч, хөрөнгө оруулалт өмнөх жилүүдээс багасан, валютын ханшид өөрчлөлт орсон.

Хөрөнгө оруулалтын салбар

Хөрөнгө оруулалт ямар шалтгааны улмаас буурах болов гэдэгт судалгаа хийгээд үзэхэд Оюу толгойн эхний хөрөнгө оруулалт дуусч, зогссоноос болсон нь тодорхой байна. Мөн “Урт нэртэй” хуулиас болж, 1500 орчим лицензийг түдгэлзүүлсэн. Энэ лицензүүдтэй холбоотой хөрөнгө оруулалт багассан дүр зураг ажиглагдаж байна.

Эдийн засагт болж байгаа үйл явц хүндрэлүүдийг амжилттайгаар хэрхэн даван туулах вэ гэдэгт УИХ-ын гишүүд, төрийн өндөрлөгүүд гарц эрэлхийлэх ёстой. Түүнээс биш эдийн засаг болохгүй байна гэсэн мессежийг олон нийтэд уралдаж өгөх, энэ сэдвээр цэцэрхэх нь нөхцөл байдлыг улам дордуулна. Алдаа бий. Үүнийг бага дээр нь яаралтай засч, залруулах хэрэгтэй.

-Манай улс Оюу толгойн далд уурхайн бүтээн байгуулалтын ажлыг Рио Тинтотой хэл амаа ололцон, цаашид үргэлжлүүлэх үү эсвэл шинэ хөрөнгө оруулагч олох шаардлагатай юу?

-Оюу толгойн хөрөнгө оруулалтын гэрээг манай иргэний нийгмийн хөдөлгөөнийхөн анхнаасаа шүүмжилж ирсэн. Энэ үзэл бодлоосоо ухарч ч байгаагүй. Эх оронч бус ард түмнээ боддоггүй муу гэрээ хийснийг тухайн үедээ шүүмжилж байв. Энэ бодол маань өдөр ирэх тусам итгэл үнэмшлээ олж байна.

Оюу толгойн хөрөнгө оруулалтын болон хувь нийлүүлэгчдийн гэрээнд тодорхой хэмжээний өөрчлөлт оруулах нь зүйтэй. Гадаадын хөрөнгө оруулагчид өнөөгийн нөхцөл байдалд дөрөөлж, монголчуудыг буулгаж авах гэсэн хандлага байна гэж надад харагдаж байгаа. Бид аль, аль талдаа энэ асуудалд ухаалаг санал хэлж, тодорхой хэмжээнд хүсч байгаа өөрчлөлтүүдээ оруулаад явах хэрэгтэй. Манайхан гэрээгээ өөрчлөөд явж чадах байх гэсэн өөдрөг үзэлтэй байна.

-УИХ-ын ээлжит бус чуулганыг хуралдуулж, Хөрөнгө оруулалтын тухай хууль, эрхзүйн орчноо боловсронгуй болгож, гадаадын хөрөнгө оруулагчдыг татна гээд байгаа. Ямар зүйл заалтыг нь өөрчлөх юм бэ?

-Гадаадын хөрөнгө оруулалтын тухай болон бусад холбогдох хууль тогтоомжид гадаадынхныг үргээгээд байгаа зүйл ховор. Манай зарим хөрөнгө оруулагч гадагшаа буруу сурталчилгаа, ухуулга хийж байна гэж боддог. Энэ үүднээс Хөрөнгө оруулалтын тухай хуулийг нэг мөр шийдэхээр болсон.

Гадаадын хөрөнгө оруулагч Монголд хөрөнгө оруулалт хийлээ гэхэд тэр үеийн хууль эрх зүйн орчин үйлчилж, харьцангуй тогтвортой байвал гаднаас орох хөрөнгө оруулалтад тодорхой хэмжээгээр нөлөө үзүүлнэ. Тиймээс энэ хуульд өөрчлөлт оруулахыг дэмжиж байгаа.

-Эдийн засагт үүссэн нөхцөл байдлыг Монгол Улс уул уурхайг шүтэж амьдарсны гай одоо гарч байна гэж зарим гишүүн тайлбарлаж байна лээ. Бид уул уурхайгаас бусад чиглэлд гадаадын шууд хөрөнгө оруулалт татах боломж бололцоо хэр байна вэ?

-Бид нэг үе хөдөө аж ахуйн орон байсан. Уул уурхай манай улсыг дэлхийд таниулж, тодорхой хэмжээний эх үүсвэр авах, анхны хуримтлал бий болгох боломжийг бидэнд бүрдүүлж өгсөн.

Манайхан цаашид зөвхөн уул уурхайгаа шүтэж, тэндээс олж буй орлогоосоо хамаарч амьдрах уу эсвэл олон талт эдийн засгийг хөгжүүлэх үү гэдэг асуудал бидний өмнө тулгарч байгаа. Нэг үе ашиг орлого их хэмжээгээр олж, түүнийгээ хаа хамаагүй цацдаг байсан. Тйимээс эдийн засгийн хямрал биднийг суралцаж, цаашид бодлогоо өөрчлөн зөв замаар яваарай гэсэн сайн дохио байх.

-Засгийн газрын нэг жилийн ой энэ сарын дундуур болсон. Өнгөрсөн хугацаанд хийсэн тэдний ажилд та үнэлгээ өгвөл?

Монгол Улс махаар ард түмнээ хангах бүрэн чадамжтай атлаа жилийн жилд махны үнэ тэнгэрт хаддаг.

-Маш сайн ажилласан гэж хэлж чадахгүй. Дундаж л оноо өгнө. Энэ Засгийн газрын өмнө олон сорилт тулгарлаа. Олон улсын зах зээлээс мөнгө босгож, томоохон бүтээн байгуулалтын ажил хийх гэж оролдож байна. Гэтэл энэ ажилтай холбоотой хууль эрхзүйн орчин бүрэн боловсроогүй байснаас хүндрэл бэрхшээл гарсан байх. Энэ талаас нь авч үзвэл бас муу ажилласан гэж хэлмээргүй байгаа юм.

-Бонд гэснээс манайхан “Чингис” өрийн бичгийг авсан нь зөв юм уу. Зарим эдийн засагч насаараа төлж барахгүй өртэй боллоо гэлцэх юм. Бондын хөрөнгийг томоохон төсөл хөтөлбөрт зарцуулна гэсэн ч зарим ажил нь гацаанд орчихоод буй. Тэгэхээр бид бондын мөнгийг дэмий хадгалж, хүү төлөөд байгаа юм биш үү?

-Бондыг би буруу гэж үзэхгүй байгаа. Аливаа хувь хүн, бизнесмэн ямар нэг ажил эхлүүлэхдээ банкнаас зээл авч хийдэг. Тэгэхээр хөрөнгийн эх үүсвэр чухал. Харин авч байгаа хөрөнгөө үр ашигтай зарцуулах, төслөө хурдан хугацаанд хийж гүйцэтгэдэг байх ёстой. Ямар ч байсан бондын мөнгө эдийн засаг хүндэрсэн өнөө үед тодорхой хэмжээний дэм тус болсон байх. Бид нэгэнт авсан зүйлээ шүүмжлэх бус цаашид хэрхэн үр дүнтэй зарцуулах вэ гэдэгт анхаарах ёстой.

-Монголбанкнаас валютын ханшийг тогтворжуулахын тулд долоо хоногт хоёр удаа их хэмжээний валют гаргаж, зах зээлд нийлүүлэх нь нөөц хомсдоход хүргэх юм биш биз дээ. Манайх валютын нөөцөө нэмэгдүүлэхийн тулд ямар арга хэмжээ авах хэрэгтэй вэ?

-Ашигт малтмалыг гадаад руу гаргах урсгал тасарснаас валютын хомсдол үүссэн байх. Үүнтэй холбоотой Монголбанк ойр ойрхон интервенц хийсэн болов уу. Төв банк мөнгөний бодлогоо барьж, валютын ханшийг тогтворжуулахын тулд интервенц хийх нь байдаг л үзэгдэл.

Гэхдээ үүнийгээ тооцоо судалгаатай хийж, асуудалд хариуцлагатай ханддаг байх шаардлагатай. Одоогоор хэдий хэмжээний валют зах зээлд нийлүүлж, ямар үр дүн гарсан талаар надад мэдээлэл алга.

Д.Батцогт: Гадаадын хөрөнгө оруулагчид эдийн засгийн байдалд дөрөөлж, монголчуудыг буулгаж авах хандлагатай байна