Баянхонгор аймгийн Хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөө ирэх гуравдугаар сард гарна

Баянхонгор аймгийн Засаг дарга Д.Жаргалсайхантай аймаг орон нутгийн хөгжил болон цаг үеийн асуудлаар ярилцлаа.

-Аймаг, орон нутгийнхаа ирээдүйн хөгжлийг хэрхэн төлөвлөж байна вэ?

-Ер нь аймгийн төвдбүтээн байгуулалт өрнөөд эхлэхээр Хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөөгүй бол ажилурагшлахгүй. Иймд аймгийнхаа хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөө , хийлгэх шаардлагатай гэж үзээд ажлаа эхэлсэн. Энэ төлөвлөгөөг Солонгосын "Инженеринг" компани хийж байгаа. Ирэх оны гуравдугаар сар гэхэд бэлэн болох гэрээ байгуулсан. Одоогоор хоёр дахь шатны танилцуулга нь хийгдээд байна.

Иймд Баянхонгор олон улсын байгууллагаар Хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөөгөө хийлгэсэн анхны аймаг болох юм. Үүнээс гадна манай сумдууд бас ерөнхий төлөвлөгөө гаргана. Одоо "Шинэ сумын төв" төсөлд хамрагдсан Баянлиг, Бууцагаан сумынх хийгдээд эхэлсэн. Жишээлбэл, эдгээр суманд хаус хороолол, оронсууц хороолол, цэцэрлэгт хүрээлэн, жижиг дунд үйлдвэрлэл хөгжүүлэхцогцолбортой болно.

-Бүтээн байгуулалт энд тэнд нэлээд өрнөж буй харагдана. Энэ онд ямар ямар ажил хийж байна вэ?

-Манай аймагт энэ жил бүтээн байгуулалтын томоохон ажил нэлээд өрнөлөө. Тухайлбал, төвийн замын сүлжээнд холбогдлоо. Мөн "Шинэ сумын төв" төсөл байна. Энэ төсөл нийт 24 тэрбум төгрөгийн хөрөнгө оруулалттай. Он гарахаас өмнө ашиглалтад оруулах юм. Одоо гадна болон дотор засал чимэглэлийн ажлаа эхэлсэн.

Манай аймгийн гурван сум төвийн эрчим хүчний сүлжээнд холбогдоогүй. Ондоо багтааж холбохоор ажиллаж байна. Үүнээс гадна мал аж ахуйн салбарт дөрвөн жилийн хугацаатай төсөл зургаан суманд хэрэгжүүлж байгаа. Энэ төсөлд зургаа орчим тэрбум төгрөг зарцуулах юм. Ингээд тоочоод байвал олон ажил бий.

-Барилга, орон сууц нэлээд нэмэгдэж байна. Дулаан, цэвэр усаар найдвартай хангах талаар ямар ажил хийж байгаа вэ?

-Цэвэр ус, дулааны шугамаа ер нь дөч тавин жил солиогүй байсан гэхэд хилсдэхгүй. Энэ жил дулаан, цэвэр усны 12 км шугам хоолой шинэчиллээ. Ингэснээр цоргоноос зэвтэй ус гардаг байсан нь одоо үгүй болсон. Мөн бохир усны шугамаа сольж байгаа. Аймгийн төв тэлж

Цэвэр усны шугам

хөгжиж цэвэр усны хэрэглээ нэмэгдсэн.

Ийм учраас цэвэр усны нөөцийн саваа дөрөв дахин нэмэгдүүлж шинэ худгууд байгууллаа. Азийн хөгжлийн банкны хөнгөлөлттэй зээлээр цэвэрлэх байгууламж ариутгах татуургын хүчин чадлаа нэмэгдүүлэв. Ирэх онд дулааны станцын барилгын ажил эхлэхээр төлөвлөж байна. Ингэснээр манай аймаг ирэх хорин жилдээ цэвэр ус, цэвэрлэх байгууламж, инженерийн шугам сүлжээний хувьд толгой өвдөхгүй боллоо гэж үзэж байгаа.

-Аймгийн төв доторх хатуу хучилттай замынажил нэлээд хийж байгаа харагдана. Зам тавих ажил хэзээ дуусах вэ?

-Манай аймгийн төвийн төв зам онгорхой, цоорхой нүх ихтэй байсан. Ингээд наймдугаар сарын 1-нээс хоёр урсгалтай 5.6 км төв замаа шинэчлэх ажил эхэлсэн. Замынхаа хажуугаар ус зайлуулах шугам хоолой ч бас хийж байгаа. Энэ ажлын гүйцэтгэгчээр "Саруул жим" ХХК, туслан гүйцэтгэгчээр нь орон нутгийн компани ажиллаж байгаа. Энэ замын нийт төсөвт өртөг 3.3 тэрбум төгрөг. Үүнээс орон нутгийн "Хөгжлийн сан"-гаас 1.06 тэрбум, орон нутгийн "Замын сан"-гаас 200 сая төгрөг төсөвлөсөн.

Ирэх сард төв замын хатуу хучилт хийгдээд ашиглалтад орох юм. Мөн Мазаалай паркын урд зам, аюулгүйн тойргоос уруудах замын нэг урсгалыг шинэчилж хатуу хучилт хийгээд байна. Манай аймагт улсын төсвийн болон орон нутгийн хөрөнгөөр хийгдэжбайгаа бүх ажил, үйлчилгээ Баянхонгорт үйлдвэрлэсэн бараа бүтээгдэхүүнийг хэрэглэдэг байх ёстой гэсэн Засаг даргын захирамж гарч ИТХ-аар батлуулсан. Мөн хийж буй ажил, үйлчилгээнд манай аймгийн иргэнийгажиллуулдаг байх юм. Ингэж байж л хөрөнгө оруулалтын үр шимийг орон нутагтаа шингээж үлдээнэ шүү дээ.

-Эрүүл мэндийн салбарын ажил ямар шатанд явна вэ?

-Манай аймаг 84 мянган хүн амтай. Бусад аймгийг бодвол эрүүл

мэндийн салбартаа маш том шинэчлэл хийсэн. Бүх суманд шинжилгээ оношилгооны төв байгуулсан юм. Тэгэхээр заавал аймаг, нийслэл орох шаардлагагүй болсон. Иргэн бүрийг эрүүл мэндийн үзлэг, шинжилгээнд хамруулах аян өрнүүллээ. Тэгээд иргэн бүр эрүүл мэндээ тодорхойлсон карттай болж байна.

-Өвөл хаяанд ирлээ. Өвс тэжээлийн нөөц хэр базааж байна вэ?

-Манай аймаг хадлантэжээл бэлтгэх бололцоо нөхцөл муу. Иймд Баянлиг, Шинэ Жинст сумын Эхийн гол, Баянцагаан сумын Цардуултай, Галуут сумынТалынтолгой, Бууцагаан сумын Өлзийт, Баянгийн услалтын системийг ашиглалтад оруулж нийт 200 гаруй га талбайд тэжээлийн ургамал тариалсан юм. Мөн Сэлэнгэ, Булган аймгаас хадлан тэжээл бэлтгэн авлаа.

Өвс тэжээл бэлтгэх 200 сая төгрөгийн тендер зарласан. Түүнийгээ татаж аваадэхэлсэн. Жишээлбэл, Бууцагаан сум л гэхэдодоогоор 1000 гаруй боодол өвс татан авч багуудад буулгаж байна. Тэгээд нэг малчин өрх 10 боодол өвс худалдаж авах юм. Урьд нь аймгийн төв, улсыннөөцийн салбартай сумдад өвс тэжээлээ хурааж цаг хүндэрсэн үед үнэгүй тарааж өгдөг байсан. Энэ жил малчид өөрийн мал аж ахуйдаа хөрөнгө оруулалт хийдэг байхаар төлөвлөж цас орохоос өмнө малчдад худалдан борлуулж байгаа.

-Жижиг дунд үйлдвэрлэл дэмжих чиглэлээр хэрхэн ажиллав. Хэчнээн ажлын байр шинээр бий болсон бэ?

-Энэ жил хэд хэдэн томоохон үйлдвэр ашиглалтад орлоо. Тухайлбал асфальт, бетон зуурмаг, хайрга бутлуур, барилгын хана дүүргэлтийн хөөсөн блокны үйлдвэр ашиглалтад орсон. Мөн чацаргана, мах боловсруулах үйлдвэр ашиглалтад орох гэж байна. Эдгээрээс гадна блокны, хаалга, цонхны, талх нарийн боовны, явган хүний замын хавтангийн, оёдлын, гутлын, модон эдлэлийн зэрэг бага оврын үйлдвэрүүд ажиллаж эхэллээ. Энэ онд бид 1400 ажлын байр шинээр бий болгох төлөвлөгөөтэй байсан. Одоогоор манай аймагт 2000 ажлын байр бий болсон.

-Тэгэхээр ажилгүйдэл нэлээд буурсан гэж ойлгож болох уу. Ажилгүйдэл ямар төвшинд байна вэ?

-Дээр ярьсан бүтээн байгуулалтуудад ажиллах хүн хүч олдохгүй байгаа. Иймд ажилгүй хүн гэдгийг өөрөөр харах цаг иржээ. Ажил хийхгүйгээр амьдрах сонирхолтой хүмүүс олширсон. Энэ хүмүүсийг ажилгүй хүн гэж үзэхэд хэцүү. Өдрийн 20-25 мянган төгрөгийи цалинтай барилгын туслах ажилтнаас өгсүүлээд ажлын байр их гарч байна. Үүнд ажиллаач гэж санал тавихад хийхгүй юм.

Ингээд манай аймагт байдаг барилгын цэргийн ангиас 40 цэрэг авч "Шинэ сумын төв" төсөлд ажиллуулах болсон. Мөн Өвөрхангай аймгаас цэргүүд авч ирсэн. Хоёр суманд хэрэгжиж буй "Шинэ сумын төв" төсөлд 600 гаруй хүн ажиллаж байгаа. Гэтэл энэ ажлын байрыг сум, аймгийн, төвөөс хангаж чадахгүйд хүрсэн юм. Цалингаас гадна байр, хоол, унааг нь даана гээд зар нэлээд явууллаа. Сумын төвд ажилгүй байгаа хүний гэрээр очиж санал тавьсан. Гэтэл хүмүүс дургүйцээд ажил хийх I сонирхол алга.

-Яагаад?       

-Ажил хийхгүй байгаа нь хүмүүсийн бэлэнчлэх сэтгэлгээ түрүүчийн жилүүдэд газар авч хөгжсөний нэг илэрхийлэл. Иргэд бэлэн I хоол аваад зүгээр суух сонирхолтой болжээ. Иймд нийгмийн сэтгэл зүйг өөрчлөх маш том шаардлага байна. Мөн халамжийн бодлогоо өөрчлөх хэрэгтэй юм.

-Зам зуурт ухаж сэндийчсэн газар нэлээд таарсан. Нинжа нарыг цэгцлэх талаар арга хэмжээ авч байгаа юу?

-Манай аймагт ган зудын аюулд нэрвэгдэж малгүй болсон иргэд уул уурхай руу хошуурч алт ухах болсон. Үүнийг бид нинжа нар гэж ярьдаг шүү дээ. Энэ нинжаг цөөлөх бодлого барьж байгаа. Төр засаг, олон улсын байгууллагатай хамтарсан Хувиараа ашигт малтмал олборлогч, Бичил уурхай эрхлэгч гэсэн хоёр төслийн үр дүнд тэд зохион байгуулалтад орж нийгэмд тулгамдсан олон асуудлыг нь шийдэж буй юм.

Ингээд гэмт хэрэг, эрүүл мэндийн олон асуудлыг дээрх хоёр төслөөр нэлээд цэгцэлсэн. Мөн хувиараа ашигт малтмал олборлогч  иргэдийн тоо ч буурлаа. Цаашдаа зохион байгуулалтыг илүү боловсронгуй болгох, тоог нь улам цөөлөх, баталгаатай ажлын байраар хангах гэж чармайж байна. Гэсэн, хэдий ч цаг хугацаа нэлээд зарцуулах асуудал л даа.

-Ер нь хэчнээн га талбай нинжа нарын гарт өртөж сүйдсэн бэ?

-Аймгийн хэмжээнд хувиараа ашигт малтмал олборлолтын гараар 6000 гаруй га газар сүйдсэн судалгаа байдаг. Үүнээс гадна хариуцлагагүй уул уурхайгаас нөхөн сэргээгдэлгүй хаягдсан газар ч бий. Өнгөрсөн онд 600 га талбай нөхөн сэргээсэн. Бид өнгөрсөн жил үлдэгдэл нөөцийг олборлож, олсон орлогоос нөхөн сэргээх арга хэмжээ авч байсан юм. Энэ жил уг төслөө хэрэгжүүлээгүй.

Учир нь, нөхөн сэргээлт гэдэг бол хөрсний эвдэрлээ шууд засч ургамал тарьж, амьтан нутагшуулахыг хэлнэ. Олборлолт явуулах нь уулын ажлын төлөвлөгөөтэй, алтаа Монголбанкинд тушаадаг үйл ажиллагаа. Тэгэхээр нөхөн сэргээх ажил буруу хэлбэрээр явж байна гэж үзээд зогсоосон. Эдийн засаг хүндэрч уул уурхайн талаар төр засаг уян бодлого баримтлахыг зөвлөж байгаа. Иймд ирэх онд уян бодлого баримтлахаар төлөвлөсөн.

-Хувиараа ашигт малтмал олборлогчдын ухсан хүдрийг баяжуулахүйлдвэр танай аймагт бий. Энэ үйлдвэрийн үйл ажиллагаа ямар байгаа вэ?

-Баруун бүсийн хүдэр баяжуулах цех манай аймагт байгуулагдсан юм. Энэ цехээр нийт 60 нөхөрлөл үйлчлүүлдэг. Нэг нөхөрлөл 7-10 хүнтэй гээд бодохоор 400-600 хүн алтны үндсэн ордоос олборлолт хийж байна гэсэн тооцоо судалгаа гарсан. Хүдэр баяжуулах цех ажлын алдаа дутагдалтай байсан учраас үйл ажиллагаа нь зогсоосон байгаа.