УИХ-ын гишүүн О.Баасанхүүтэй уулзлаа. Тэрбээр УИХ-ын даргыг хууль зөрчсөн хэмээн буруутгаж буй юм. Мөн өөрийн намын сайд нарыг “толгойтой хэрнээ хөлгүй сайдууд” хэмээн тодорхойлж байв. Үнэндээ 2012 оны сонгуулийн дараа эрх баригч төдийгүй сөрөг хүчнийхний нэг нэгдээ дулдуйдсан, эрх ашиг цухалзсан хэв таягийг эвдэж буй түүнтэй нэлээд олон сэдвээр ярилцсан юм.

-Таны санаачилсан НӨАТ-ын тухай хуулийг УИХ-ын дарга хүлээж аваагүй гэсэн. Ямар учраас аваагүй юм бэ?

-Өнгөрсөн долоо хоногийн баасан гаригт би НӨАТ-ын тухай хуулийн төслийг Засгийн газраас авсан саналтайгаа хамт өргөн барих 1-эсэн ч хүлээж авсангүй. Хуулийг өргөн барих журмын тухай хуульд нийцүүлэн өргөн барьсан. УИХ-ын Тамгын газрын дарга Болдбаатарт энэ асуудлаар хандсан ч “Би даргад хэлсэн. Надад цаг өгөхгүй байна” гэсэн. Тэгэхээр нь УИХ-ын чуулганы хуралдааны үеэр З.Энхболд даргад энэ талаар хэлсэн чинь “Чи яах гэж ийм хууль өргөн бариад байгаа юм бэ. Тэртэй тэргүй Засгийн газар НӨАТ- ын тухай хууль өргөн барьж байхад. Тиймээс гишүүд ийм хууль өргөн барьж болохгүй" гэсэн.

Уг нь хоёр талаас өргөн бариад хамтраад явах боломж байгаа. Ер нь би их мэдэгч царайлсандаа хууль өргөн бариад байгаа юм биш. Энэ бол гишүүн болж УИХ-д сууж байгаа хүний хувьд хийх ёстой үүрэгт ажлын нэг. Гэтэл хүлээж авсангүй. Тиймээс би УИХ-ын даргыг Үндсэн хууль зөрчлөө гэж үзэж байгаа. Яагаад гэвэл хуульд УИХ-ын дарга гишүүний өргөн барьсан хуулийн төслийг 72 цагийн дотор хүлээж авах үүрэгтэй гээд заачихсан. Тэр хугацаа нь хэтэрчихлээ.

-Тэгвэл Үндсэн хууль зөрчсөн УИХ-ын даргыг та яах вэ. Чимээгүй өнгөрөх үү?

-Хуульч хүн бол ийм тохиолдолд нотлох баримтаа цуглуулах ажил руугаа орно шүү дээ. Миний хувьд одоохондоо үзэл бодлоо илэрхийлж байна. Дараа нь зохих шатны байгууллагад хандана.

-Ер нь АН эрх барьж эхэлснээс хойш УИХ-ын гишүүний өргөн барьсан хуулийг хүлээж авахгүй, асуулгад нь хариулдаггүй, хүсэлт өргөдлийг нь удаадаг, дардаг байдал газар авч байна гэсэн шүүмжлэл гарах болсон байна билээ?

Ер нь өөрсдөд нь таалагдаагүй хуулийг урагш явуулдаггүй аргатай болоод байгаа, наадуул чинь

-Дураараа авирлаж байна. З.Энхболд дарга миний хуулийн төслийг буцаасан юм биш. Бүр тоож ч аваагүй байхгүй юу. Ер нь өөрсдөд нь таалагдаагүй хуулийг урагш явуулдаггүй аргатай болоод байгаа, наадуул чинь. Ажлын хэсэг байгуул энэ тэр гээд суучихна. Саяхан нэг онигоо шиг юм боллоо. УИХ хэлэлцэх асуудалгүй болчихлоо гээд миний нэг хуулийн төслийг хэлэлцэхээр авдаг юм байна.

Гэтэл яг минийхтэй адилхан хуулийн төслийг Г.Уянга гишүүн өргөн барьчихсан. Тэгээд л Г.Уянга “Миний хууль давхацчихлаа” гээд хашгирдаг юм байна. Энэ дампуурсан УИХ-д энэ мэт онигоо олон байгаа. Миний өргөн барьсан Монгол судлалыг хөгжүүлэх УИХ-ын тогтоолын төслийг энэ долоо хоногт хэлэлцэхээр болж байна. З.Энхболд дарга үүнийг хэлэлцэхгүй гэж үүрэгдсэн л юм гэсэн. Тэгж тэгж нэг юм хэлэлцэхээр болж байх шиг байна.

Ер нь гишүүд З.Энхболд даргын цэргүүд юм уу хаашаа юм бэ. Парламент нь хөгжсөн оронд УИХ-ын гишүүнээсээ давсан эрх УИХ-ын даргад байдаггүй юм билээ. Гэтэл манай дарга “Чи хууль санаачилж болно, харин та болохгүй” гэж УИХ-ын гишүүдийг захиргаадсан хүн суудгийг нь ойлгохгүй байгаа.

-Сөрөг хүчний зүгээс ч гэсэн иймэрхүү гомдол нэг биш гарч байсан?

-Сөрөг хүчин чинь эерэг хүчин болчихсон шүү дээ. Хүмүүс сөрөг хүчинтэй юм шиг ойлгоод байх юм. Тийм биш. Ерөнхийлөгчийн сайн найз нь МАН-ын дарга боллоо. Тэгэхээр цаад сөрөг хүчин чинь эерэг хүчин болсон. Өнгөрсөн тав дахь өдрийн чуулган дээр хэлж буйг нь харсан уу. ‘Та ёстой гоё юм хийж байна.

Ямар мундаг юм бэ, Ерөнхий сайд аа” гээд л. Гэтэл Ерөнхий сайд нь Харилцаа холбооны зохицуулах хорооны дарга Жадамбаагийн ажлыг хийгээд сууж байгаа аятай л байна билээ. Би тэр хүнтэй уулздаг юм уу гэж бодоод байгаа. Тэр хүнээс гар утасны хамгаалалтын системийн программ гэж ер нь байдаг юм уу гэж асуумаар байгаа.

Ерөнхий сайд ухаантайгаа харуулах гээд цахим, ухаалаг баахан л юм ярих юм. Гэтэл наана нь 2007 онд арван мянган төгрөгөөр хэрэглээний сагсаа дүүргэж юу авч болохыг бодмоор. Тэгээд бас хортой, хоргүй утаа, эмнэлэг нь хүрэлцэхгүй байгаа хүүхдүүд гээд ярих юм зөндөө л байх юм.

-Өнгөрсөн баасан гаригийн УИХ-ын чуулганы явцыг харсан л даа. Сөрөг хүчний зүгээс Ерөнхий сайдын ухаалаг төрийн талаар их л шүүмжилж байх шиг харагдсан?

-Том дуугараад байгаа боловч жижиг юм яриад байгаа юм. Далайц нь том буулт нь зөөлөн байгаа биз дээ. Улаанбаатарт л гэхэд Туул голын өмнө амьдарч байгаа хүмүүст машины дугаарыг хэдэн ч өдөр хязгаарласан нөлөөлөхгүй. Таван өдөр машинаа сэлгээд уначихаж байна. Болохгүй бол төрийн машинаар гараад давхичихаж болж байна. Гэтэл Сонгинохайрхан дүүрэгт амьдрал шал өөр. Хүүхдээ хичээлд нь хүргэх гэж автобусанд чихэлдээд л... Гэтэл эрх баригчид дураараа аашилж, сөрөг хүчин нь хөтлөлцөөд алхаж байна.

Тэгээд иргэдийнхээ элэг доог болж байна. Саяхан нэг онигоо гарлаа шүү дээ. Төв талбайд жагсаал хийж байгаа хүнийг “Яагаад Сүхбаатарын талбай дээр зөвшөөрөлгүй жагсаал хийгээд байгаа юм бэ” гэсэн чинь “Би Чингисийн талбай дээр байна” гээд амыг нь тагласан байгаа юм даа. Хуульд нь Сүхбаатарын талбай гээд заачихсан байх жишээтэй.

-Та өнөөдрийн /өчигдөр/ Хууль зүйн байнгын хорооны хуралдаан дээр Х.Тэмүүжин сайдаас хууль батлах зардлаа хаанаас гаргаж байгааг нь асууж, аудит оруулахдаа тулж харагдсан. Яам л юм чинь төсөв мөнгө нь тодорхой байж л байна биз дээ?

этэл хууль гаргаж байгаа гээд л хэлэлцүүлэг хийдэг, гадаад дотоод явдаг, идэж уухаас эхлээд өчнөөн мөнгө зарлагаддаг.

-Яамны төсвийг Төсвийн тухай хуулиар баталдаг. Нийт төсвийг нь харахад хэдхэн төгрөг харагддаг. Үүнийгээ ажилчдын цалин, гадаад дотоод томилолт, урсгал зардал гэх мэт зарцуулах зүйл олон. Дээрээс нь агентлагууддаа хуваарилна. Гэтэл хууль гаргаж байгаа гээд л хэлэлцүүлэг хийдэг, гадаад дотоод явдаг, идэж уухаас эхлээд өчнөөн мөнгө зарлагаддаг.

Гэтэл Х.Тэмүүжин сайд шүүгчдийн хандиваар хууль гаргаж байгаа ухааны юм ярьж байна. Намайг аудитаар шалгуулаарай гэж байна. Аудит нь очихоороо дутуу шалгаад явчихдаг. Гэхдээ үүний хамгийн гол зүйл нь юу гээч. Ер нь бусдын юм идэж уусан хүний ам зөөлөн байдаг гэдэг. Тиймээс Х.Тэмүүжин сайдыг яагаад Төрийн тусгай алба хаагчдын эмнэлэг рүү ингэж улайраад байгаа юм бэ.

Цаанаа хэн байгаагаа хэлчих л гээд байгаа юм шүү дээ. Эмнэлгийн байшинг яагаад зориулалтаар нь биш гэнэтхэн өөр газарт өгөх талаар яриад явчихав. Үүний ардаа мөнгө, санхүүжилттэй холбоотой юм байж л байгаа. Үүнийгээ л ил болгооч гэсэн юм. Гайхаад байх зүйл огт байхгүй.

-Өнгөрсөн баасан гаригийн чуулган дээр эмэгтэй гишүүд маань нэлээд бухимдах шиг боллоо. Гадаад эхнэр, нөхөртэй хүнийг төрийн өндөр албанд томилохоор бол эхлээд Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөлд мэдэгдэх ёстой гэсэн заалтаас болж?

-Эмэгтэй гишүүд биш эрэгтэйчүүд нь бухимдах ёстой шүү дээ. Дээр үеийн тээврийн жолооч шиг‘энд тэнд эхнэр, хүүхэдтэй гишүүд олон шүү дээ. Тэд л илүү бухимдмаар юм. Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөл дээр хэлцэгдсэн асуудал нууцад хамаардаг. Гэтэл өнөөдөр гадаад нөхөр, эхнэртэй хүн “Би сайд болох гэсэн юм. Миний нөхөр ийм хүр байдаг юм аа” гээд яагаад хэлчихэж болохгүй гэж. Үүнийг би хүний эрх зөрчөөд байгаа гэж ойлгохгүй байгаа.

Ерөнхийдөө түүхээс харахад Хубилай хаан Түркээс эхнэр аваад Монголын төр дампуурсан гэдэг. Тиймээс энэ цагийн эмс, хүүхнүүдээр дамжуулаад төрийг минь сүйд болгох вий гэж бодох л ёстой шүү дээ. Ер нь төрд зүтгэхээр болсон хүн өөрийн эрх ашгийг зарим тохиолдолд хязгаарлах л ёстой. Ядаж л уламжлалт сэтгэлгээтэй хүн төрд ажиллах ёстой гэдгийг ойлгодог л байх учиртай биз дээ.

-Л.Эрдэнэчимэг гишүүн та хоёр Тамхины тухай хуулиас болж багагүй маргаж буй бололтой. Ер нь энэ хуулийг та хоёрын хэн ч санаачлаагүй биз дээ?

- Энэ хуулийг өмнөх Засгийн газрын үед санаачилсан.Тэгээд Байнгын хороогоор хэлэлцэхээр болоход Л.Эрдэнэчимэг гишүүн ажлын хэсгийг нь ахалж ажилласан байхгүй юу. Гэтэл одоо ‘Тамхины хуульд өөрчлөлт оруулмаар юм байна” гэсэн юм яриад яваад байна.

“Өдрийн сонин”-д өгсөн ярилцлагадаа “Бид хориглосон газраас бусад газар тамхи татаж болно гэсэн заалтыг оруулах ёстой юм билээ” гээд өөрөө өөрийгөө үгүйсгээд явж байгаа юм. Л.Эрдэнэчимэг гишүүн “Энэ миний санаачилсан хууль” гээд байхаар нь л би “Энэ таны санаачилсан хууль биш ээ” л гээд хэлчихсэн юм. Тэгсэн чинь л намайг од болгоод өөрийгөө ч мандуулаад явна, цаадах чинь.

-Боомтын захиргааг Засгийн газрын Хэрэг эрхлэх газрын мэдэлд авчрах тухай ярихад та эсрэг байр суурьтай байх шиг байсан?

-АН албан бусаар гишүүдээ тойргуудад хуваарилчихаад байгаа юм билээ. Жишээ нь, Эрдэнэтэд М.Батчимэг гишүүн, Говь-Алтайд Ц.Оюундарийг гээд. Энэ бол намын дотоод асуудал л даа. Тойргоо одооноос услаад явна гэдэг бүх намд л байдаг. Тэгэхээр Ч.Сайханбилэгийг би Дорнод руу явчих вий гэж л хардаад байгаа. Түүнээс биш боомт энэ тэр Ч.Сайханбилэгт ямар ч хамаагүй л байхгүй юу. С.Баярцогт Ч.Сайханбилэгтэй дуу нийлүүлж орилоод байхаар нь энэ хоёрын бодлого явж байгаа юм уу гэж харж байгаа.

Энд “ихэр хоёр загал гэдэг шиг” л байдаг хүмүүс. Түүнээс биш хуульдаа үүргийг нь давхцуулчихсан зүйл байж л байгаа. Үндэсний зөвлөлийн ажлын алба гэж оруулах юмыг заавал “нэгдсэн захиргаа” гэдэг нэр томьёо хэрэглээд тэгсэн хэрнээ “Чи хуулиа сайн унш” гэж загнаад байгаа юм. Дэлхийн жишгээ дагавал Шадар сайдын мэдэлд л байх ёстой юм билээ. Ернь манай МАХН-ын сайд нар толгойтой хэрнээ хөлгүй болчихоод  байгааг боомтын тухай яриа тод харуулсан.

-Юу гэсэн үг вэ?

-Манай нам Татварын ерөнхий газарт дэд даргатай ч эрх мэдэлтэй дарга нар нь АН-ынх. Гаалийн ерөнхий газрын дарга, дэд дарга нь манай намынх хэрнээ мөн л АН “толгойг нь мэддэг”. Нэг ёсондоо толгойг нь Н.Алтанхуяг базчихсан гэсэн үг. Өөрөөр хэлбэл, манайх дөрвөн сайдтай нэртэй л болохоос бүгдийг АН атгачихсан. Сангийн яамны бүхэл бүтэн бүтцийг Эдийн засгийн яаманд өгчихсөн. Тэгээд өнөөх хоёр нам нь нэгнээ ойлгохоо болиод байгаа.

Хөдөө аж ахуйн яаманд хаа хамаагүй төрийн өмчийн хороог өгчихсөн. Тэгэхээр энэ Засгийн газар чинь ерөөсөө зориулсан албан тушаалын амтат бялуу болсон гэсэн үг. Харин “тоон дотор үсэг цохиж явна” гэдэг шиг манай хэдэн нөхөд дунд нь толгой ч ч үгүй, хөл ч үгүй болчихсон тууж яваа юм. Намд ч  хүнд ч ашиггүй хэдэн хүн.

-Та хэтэрхий намынхаа эсрэг юм  ярьж байгаа юм биш үү?

-Би энэ парламентад сөрөг хүчний байр сууринаас алдааг нь хэлж, засч явах ёстой гэж бодож байгаа. Намаасаа хөөгдвөл тэр л биз. Би Монголын ард түмнээс урвахгүй. Шударга ёсны талд зогсох гэж л бид “Шударга ёс” эвсэл байгуулсан.