Зах зээлийн нийгэмд шилжсэнээс хойш "жендер" гэдэг шинэ ойлголт монголчуудын чихнээ сонсогдох болсон. Хэдийгээр 20 гаруй жил жендерийн тухай ярьж байгаа ч чухам хэнд хамаатай, ямар асуудлын гэдэг талаар зөв ойлголт өнөөг болтол нийгэмд төлөвшөөгүйн дээр буруу хандлага, ойлголт нь нийгэм эдийн засгийн том асуудал болоод байна. Энэ сэдвээр Монголын Жендерийн үндэсний хорооны ажлын албаны дарга М.Болормаатай ярилцлаа.

- Эдийн засаг дахь жендерийн тэгш байдал гэдэг ойлголтын талаар ярихгүй юу?

Хүмүүс энэ ойлголтыг амьдралаас хол хөндий мэт хүлээж авах нь олонтаа ч үнэндээ тухайн хүний амьдралын хамгийн амин чухал асуудлын нэг.

Нийгэмд жендерийн талаарх ойлголт, хандлага маш сул байгаа. Жендер гэдэг бол агуулга, шинж чанараараа төрийн бодлого, төсөв, хөтөлбөр, хууль бүхэнд орж байх ёстой асуудал. Жендер бол зөвхөн эмэгтэйчүүдийн асуудал биш гэдгийг хатуу ойлгох хэрэгтэй. Энэ бол аль ч салбарт эрэгтэй, эмэгтэй хүмүүсийн тэгш боломжийг бий болгох тухай ярьж байгаа хэрэг. Яагаад дандаа эмэгтэйчүүдийг яриад байдаг вэ гэхээр эрх нь зөрчигдөөд байгаа учраас л тэр.

Өнөөдөр бид гэр бүл, ажлын орчин дахь хүчирхийллийн талаар муу мэдээг өдөр болгон сонсч байна. Яагаад ийм байдалд хүрэв гэхээр хүн амын ихэнх нь, ялангуяа эмэгтэйчүүдэд эдийн засгийн баталгаажсан байдал алга. Өөрөөр хэлбэл эрэгтэй, эмэгтэй хүмүүс нийгэмд хөл нийлүүлэн алхаж, зохистой орон зайгаа эзэлж чадаагүй байнаа гэсэн үг. Энэ нь хөдөлмөр эрхлэлт дээр тод харагддаг. Олон улсын судалгаанаас харахад манай улсад ижил үнэлэмжтэй ажил эрхэлж байгаа мөртөө эмэгтэйчүүдийн цалин эрчүүдээс 10 хувь бага байна. Мөн эмэгтэйчүүд хүүхэд төрүүлдэг гэдгээрээ ялгаварлан гадуурхагддаг явдал цөөнгүй. Хөдөлмөрийн харилцаан дахь энэ гажуудал эдийн засгийн амьдралд шууд нөлөөлдөг.

Жендерийн зөв ойлголтыг хүүхдэд бага байхаас гэр бүлийн хүмүүжил, боловсролын тогтолцоогоор дамжуулан олгох хэрэгтэй. Боловсролын шинэчлэлд энэ ажил тусгагдсан нь сайн хэрэг болсон.

- Жендерийн нэг талд эдийн засаг дахь эрчүүдийн давуу эрх, эмэгтэйчүүдийн хязгаарлагдмал оролцоо байдаг. Өөрөөр хэлбэл эрчүүд шийдвэр гаргаж, эмэгтэйчүүд гүйцэтгэдэг. Гэтэл нөгөө талд нь эрчүүдийн боловсрол, хөгжлийн асуудал хоцрогддог.

Монголчууд нэг зүйл дээр хэтэрхий туйлширч нэгийг нь тас өмөөрч, нөгөөг нь үгүйсгэдэг хандлагаасаа салах хэрэгтэй. Эдийн засгийн хөгжлийн нэг чухал асуудал бол ажил, мэргэжилтэй иргэн хүн. Ажил мэргэжил гэхээр боловсрол яригдана. Охидын боловсролын түвшингээр Монгол улс Ази тивд дээгүүр ордог. Гэтэл зах зээлд шилжсэнээс хойш эрчүүдийн боловсролын асуудлыг хайхралгүй орхиж ирсэн. Эрэгтэй хүүхэд боловсролгүй байсан ч болно гэж үздэг. Гэтэл 20 орчим жилийн өмнө хийсэн алдаа өнөөдөр нийгмийн асуудал болчихоод байна.

Тэгэхээр бидний хийх ёстой эхний алхам бол төрөл бүрийн судалгааны дүнд гарч ирсэн тоо баримтыг сайтар судлах хэрэгтэй. Судалсныхаа дараа бодлого, шийдвэрээ гаргамаар. Тооны ард амьдрал байдаг. Тухайлбал төрөлт ихэслээ гэсэн тоо гарахад хүрэлцээтэй төрөх эмнэлэг, хэдэн жилийн дараа хэрэг болох цэцэрлэг, сургууль бариад эхлэх ёстой. Монгол улс хүн амаа нэмэгдүүлэх хэрэгтэй гэж ярьдаг ч нэмэгдсэн тэр хэсэгт зориулсан системийн бодлогоо барьдаггүй.

Эрчүүдийн эрүүл мэндийн байдал ч бас нийгэм, эдийн засгийн амьдралд нөлөөлдөг. Эрчүүд өөрсдийгөө хайхардаггүйгээс болж илүүтэй элдвийн зүрх судас, хавдрын өвчин тусдаг.

Тэгэхээр эдийн засгийн бодлого, жендер хоёр салшгүй холбоотой гэдгийг хэлэх гээд байна.

- Монгол эрчүүдийг хүчирхийлэгч биш, нэр төртэй өрхийн тэргүүн байлгах төрийн бодлого өнөөдөр бодитоор хэрэгжиж байна уу?

Үүнийг жендерийн хууль, стратегиараа л шийднэ. Зөвхөн эрчүүдэд зориулсан бодлого гэж байх албагүй. Хүн гэдэг утгаар нь ямар ч асуудал дээр жендерийн тэгш байдлыг хангахын төлөө л явах хэрэгтэй. Энэ зарчим Жендерийн тэгш эрхийн тухай хуулинд тусгагдсан байгаа.

Хүчирхийлэл яаж бий болдог вэ? Гэр бүлийн хүмүүсийн аль нэг нь эдийн засгийн хараат болчихоор л хүчирхийллийн шинж тэмдгүүд гарч эхэлдэг. Энэ тохиолдолд эрэгтэйчүүд хүйсийн давуу байдлаар хүчирхийлэгч болчихдог. Харин хамтран хөдөлмөрлөж ачаагаа тэнцүү үүрч яваа гэр бүлд хүчирхийлэл гарах нь ховор.

Хуулинд тусгасан зарчмуудыг хэрэгжүүлж хүн ам дундах хандлагыг өөрчлөхөд наад тал нь арав, хорин жил орно.

- Жендерийн үндэсний хороо одоогоор ямар зорилттой ажиллаж байна вэ?

Эдийн засаг дахь эмэгтэйчүүдийн оролцоог хязгаарладаг хэд хэдэн зүйл бий. Жижиг дунд үйлдвэрлэлийг дэмжих талаар төрийн бодлого хэрэгждэг ч олонхи тохиолдолд эмэгтэй үйлдвэрлэл эрхлэгч хөрөнгөө барьцаалаад зээл авъя гэхээр тэр хөрөнгө нь нөхрийн нэр дээр байдаг. Орон сууц, газар зэрэг үл хөдлөх хөрөнгийн эзэмшил дээр ч гэсэн дандаа өрхийн тэргүүний эзэмшилд байдаг. Энэ бүхэн нь эмэгтэйчүүд эдийн засгийн амьдралд бодитой оролцох боломжийг хязгаарладаг.

Тиймээс Жендерийн үндэсний хороо 2014-2016 онд эмэгтэйчүүдийн эдийн засгийн эрх мэдлийг сайжруулах асуудлыг гол ажил болгоод байгаа. Энэ чиглэлээр дэд хөтөлбөр боловсруулаад ажиллаж байна.

- 2002 онд батлагдаад одоо хугацаа нь дуусч байгаа Засгийн газрын хөтөлбөрийн хэрэгжилт, үр дүн ямар гарав?

Үндэсний хөтөлбөр маань хуульгүй байхдаа гол бодлогын бичиг баримт байсан. Харин 2011 онд Жендерийн эрх тэгш байдлын тухай хууль гарсан. Хуулиа хэрэгжүүлэх дунд хугацааны хөтөлбөр 2013 онд батлагдсан. Тэгэхээр Үндэсний хөтөлбөрийн үзэл санаа зарчмууд хууль ёсны болоод, дээр нь дунд хугацааны стратеги хөтөлбөрөөрөө бэхжээд явна. Тусгай хороо байгуулагдаж, ажлын албатай болсон нь том ахиц болсон. Тэгэхээр хугацааны хувьд хөтөлбөр дуусч байгаа ч анх тавьсан зорилтууд 2016 оныг хүртэл хэрэгжээд явна гэсэн үг.

М.Болормаа: Эрчүүдээ хайхраагүй орхисон нь өнөөдөр нийгмийн том асуудал боллоо