Боловсрол, Соёл шинжлэх ухааны яам болон Монголын залуу эрдэмтдийн холбоо хамтран “Судалгаа хөгжлийн менежмент ба Инноваци”  нэртэй сургалт семинарыг зохион байгууллаа.

2012 он батлагдсан Инновацийн тухай хуулинд “шинэ мэдлэгийг баялаг болгон хувиргахыг” инноваци гэж тодорхойлсон байдаг. Монгол улс уул уурхай, ашигт малтмалд суурилсан эдийн засагтай. Тиймдээ дэлхийн зах зээлд алт, зэсийн үнэ хэрхэн хэлбэлзэхээс хамаарч дотоодын эдийн засагт шууд нөлөөлдөг. Гэвч дэлхийн эдийн засгийн хөгжлийн чиг хандлага мэдлэгт суурилсан буюу материалаг бус эдийн засаг руу шилжээд байна.

Өөрөөр хэлбэл газар доорх түүхий эдийг баялаг болгох бус хүний оюун ухаан, мэдлэгийг баялаг болгон хувиргах юм. Дэлхийн технологийн салбарт тэргүүлэгч компаниуд болох Samsung болон Apple-ийн гар утас, таблетууд хүний оюун ухааныг технологийн хүчээр шууд баялаг болгосон тод жишээ гэж семинарт оролцсон эрдэмтэд хэллээ. Түүнчлэн тэдгээр бүтээгдэхүүнд дунджаар 70-80 эд анги ордог. Тэдгээрийг бүрдүүлэгч түүхий эд нь ч манайд байдаг гэлээ.

Гэтэл дэлхийд өрсөлдөх боловсон хүчин, шилдэг санаануудыг нь бүтээх түүхий эд бидэнд байгаа ч тэдгээрийг бодит болгох технологи нь хараахан алга гэдгийг онцолж байлаа. Асуудал юунд байгааг тодруулахад хөрөнгө оруулалт энэ салбар дутагдаж байгаа гэв.

Төр засгийн зүгээс эдийн засагт маш хурднаар эргэлтэд орох салбар луу хөрөнгө оруулалт хийдэг болохоос биш үр өгөөж урт хугацааны дараа илэрдэг ийм салбарт төдийлөн хөрөнгө хаядаггүй. Гэтэл дэлхийд өрсөлдөж байгаа тэдгээр технологийн брендүүд маш олон жилийн төсөлд тулгуурласан байдаг.

Үр дүнд нь ДНБ-нийхээ дийлэнх хувийг зөвхөн гар утаснаас олсон ашиг бүрдүүлж байгаа гэж бодохоор, эсрэгээр ингэх боломж бидэнд бий гэж бодохоор атаархмаар. Гэхдээ бид үйлдвэрлэлийн технологоо сайжруулж, түүнд нилээд хөрөнгө хаях хэрэгтэй гэдгийг семинарт оролцогчид тавьсан илтгэлээрээ илэрхийлж байлаа. Ингээд Монголын залуу эрдэмтдийн холбооны ерөнхийлөгч Д.Баттогтохтой семинарын үеэр ярилцлаа.

-Уг семинарын гол зорилго юу вэ ?

Манай төрийн бус байгууллага ихэвчлэн нийгмийн судалгаа шинжилгээ, технологийн чиглэлд үйл ажиллагаа эрхэлдэг залуу судлаачдад дэмжлэг үзүүлэх үндсэн зорилготой. Бид 2014-2018 оны хооронд дөрвөн жилийн төлөвлөгөө гаргасан.Түүнд тусгагдсанаар залуу эрдэмтэн судлаачдаа инновацийн төсөл хөтөлбөрүүдэд хамруулж, энэ чиглэлийн сургалт семинарыг олноор зохион байгуулж ажиллахыг эрмэлзэж байна.

Үүнтэй холбогдуулаад ирэх дөрвөн жилдээ “Инновацилаг байцгаая” гэсэн уриаг гол чигээ болгосон. Инновацид суурилсан гэдэг нь залуу эрдэмтдийн бий болгосон мэдлэгийг үйлдвэрлэл, үйлчилгээнд нэвтрүүлж баялаг болгоод олсон ашгаа эргүүлээд мэдлэг болгох замаар тасралтгүй эргэлдэх зүйлийг хэлээд байгаа юм. Тэр утгаараа менежментийг залуучууддаа ойлгуулж, мэдлэгийг нь зах зээл рүү зөв оруулж нэмүү өртөг шингэсэн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэн дотоод, гадаадын зах зээлд экспортлох хэрэгтэй.

Нэг үеэ бодвол бид сургалтын систем рүү анхаарч мэдлэгийн түвшинд нэлээд хөрөнгө оруулалт хийж. Гэхдээ үүнийгээ шүүгэнд хадгалах биш үйлдвэрлэл үйлчилгээнд нэвтрүүлж менежментийн тогтолцоо талаас нь хараасай гэсэн үүднээс энэхүү семинарыг зохион байгуулж байна.

-Инновацид суурилсан мэдлэгийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэхийн тулд эрх зүйн орчин хэр шаардлагатай вэ. Манай улсын хувьд орчин нь ямар түвшинд байгаа вэ ?

Маш чухал. Инновацийн тухай хууль 2012 онд батлагдахаас өмнө төрөл бүрийн хөтөлбөр, жижиг журмуудаар болон оюуны өмчийн хуулиараа зөвхөн мэдлэгээ бүртгээд үйлдвэрлэл, практикт нэвтрүүлэх орчин байгаагүй гэх өөр шалтгаануудын улмаас хаягдчихдаг байсан.

Нэг үеэ бодвол бид сургалтын систем рүү анхаарч мэдлэгийн түвшинд нэлээд хөрөнгө оруулалт хийж. 

Тиймээс мэдлэгийг баялаг болгодог эрх зүйн орчинтой болгосон. Харамсалтай нь хууль батлагдсанаас хойш хэрэгжүүлэх шатанд үйлдвэрлэл эрхлэгч болон судлаачид нь сайн ашиглаж чадахгүй байна.

-Өөрөөр хэлбэл хууль хэрэгжихгүй байна гэсэн үг үү ?

Хараахан тийм биш. Тодорхой түвшинд хэрэгжиж байгаа. Гэхдээ хуулиа олон нийтэд сурталчилан таниулах хэрэгтэй. Саяхан гарааны компанийн тухай журам батлагдсан. Тэр журамд эрдэм шинжилгээний байгууллага дэргэдээ гарааны компанитай байж болно гээд заачихсан. Өөрөөр хэлбэл тухайн байгууллага мэдлэгээ гарааны компаниараа дамжуулаад үйлдвэрлэлд нэвтрүүлснээр нэг шат ахиулж орчны бий болгосон.

-Залуу эрдэмтэн судлаачдын хувьд өөрсдийн мэдлэгээ Инновацилж болохоор шинэ санаа, бүтээл хэр их байгаа вэ ?

Бид “Хүрэл тогоот” эрдэм шинжилгээний бага хурлаар дамжуулан 700 гаруй гишүүдийнхээ дунд шилдэг төслийн уралдаан зохион байгуулдаг. Үүнд инновацийн болон суурь судалгаатай төслүүд их бий.

Яг үүнтэй уялдаад хэрэгжүүлж буй арга хэмжээ бол “Start up Weekend”-тэй хамтраад шалгарсан төслийг хөрөнгө оруулагч нарт танилцуулна. Тэгснээр эрдэмтдийн гаргасан шинэ санаануудыг зах зээлд нэвтрүүлж түүнээс хөрөнгө оруулагч болон судлаачид ашиг хүртэх боломжийг эрэлхийлж байна.

-Инновацийн санг 2015 оны улсын төсвийн тодотголоор татан буулгасан. Тэгэхээр шинэ төслүүдийг дэмжихэд хөрөнгө оруулалтын хувьд хүндрэлтэй болж байна. Ер нь уг сан өмнө нь хэр дэмжлэг үзүүлдэг байсан бэ ?

Инновацийн сан байгуулагдсан цагаасаа хөрөнгө оруулалтын эх үүсвэрийг бий болгож чадалгүй татан буугдсан. Гэхдээ одоогийн хөшүүрэг нь Шинжлэх ухаан технологийн болон болон жижиг дунд үйлдвэрлэлийн сан. Бидний хувьд Шинжлэх ухаан технологийн сантай голчлон хамтрах зорилготой байна. Ер нь шинэ санаа хайсан гадны хөрөнгө оруулагчид хаа сайгүй бий.

-“Хүрэлт тогоот” эрдэм шинжилгээний бага хурлаас шалгарсан бүтээлүүд зах зээлд хэрэгжсэн төслүүд хэр их байгаа вэ ?

Ер нь шинэ санаа хайсан гадны хөрөнгө оруулагчид хаа сайгүй бий. 

Түүнээс гарсан бүх төслүүд хэрэглээний чиглэлийн гэж харж болохгүй. Тэнд оролцож байгаа бүтээлүүд суурь судалгаан дээр үндэслэсэн онолынх байдаг. Заавал хэрэглээнд нэвтрүүлэх шаардлагагүй төслүүд бий. Гэхдээ түүнийг бид нэг талаасаа үнэлэх ёстой. Энэ жилийн хувьд “Хүрэл тогоот”-ийг гурван сарын өмнөөс зохион байгуулж түүний дараагаар шалгарсан төслүүдээр бага хурлаа зохион байгуулахаар төлөвлөөд байна.

Семинарын үеэр Монголын залуу эрдэмтдийн холбоон энэ жил хийж хэрэгжүүлэх ажлаа танилцууллаа. Тэд жил бүр зохион байгуулдаг “Хүрэл тогоот” эрдэм шинжилгээний хурлаа гурван сарын өмнөөс зохион байгуулахаар төлөвлөөд байгаа аж. Ингэснээр залуу эрдэмтдийн бүтээл улам өндөр түвшинд хүрнэ гэдгийг хэллээ.