УИХ-ын гишүүн Г.Уянгатай эмэгтэйчүүдийн хөдөлмөр эрхлэлт болон жендэрийн асуудлаар ярилцлаа.

-Монголд эмэгтэйчүүдийн ажил эрхлэлтийн асуудалд юу тулгамдаж байгаа вэ ?

Хувиараа бизнес эрхэлж буй жижиг  дунд үйлдвэрлэгчдийн дийлэнх нь эмэгтэйчүүүд. Эдгээр хүмүүст 20 орчим жил ямар ч зохицуулалт байхгүй байсан нь чаддаг нь амьдарч, чадахгүй нь тавилангаараа гэдэг жунглийн хуулиар оршсоор байгаа юм. Зах зээлийн эдийн засаг гээд байгаагын тодорхой хэмжээг дундаас доош орлоготой эмэгтэйчүүд нуруундаа үүрдэг.

Үүнд одоо төрийн зохицуулалт хэрэгтэй. Миний хувьд гурваас дөрвөн чиглэлийг хараад байгаа юм.  Нэгдүгээрт үйлдвэрлэл эрхлэх гэхээр ажлын байр байхгүй, асар өндөр түрээсийг нь давж чаддаггүй. Өнөөдөр худалдаа үйлчилгээ түрээсээр болоод, үйлдвэрлэл бол ямар ч ашиггүй байдаг.

Хоёрдугаарт маш олон тэрбум төгрөгийг жижиг дунд үйлдвэрлэгч нарт зээл болгон олгож байгаа ч очих ёстой хүндээ хүрч чаддаггүй.  Шалтгаан нь жижиг дунд үйлдвэрлэлийн зөвлөлийг давдаггүй. Зарим нь танил талаараа шах уу хөөцөлдөж байж авдаг. Гэхдээ давлаа гэж бодоход банкинд дээр асуудал гардаг.

Өнөөдөр худалдаа үйлчилгээ түрээсээр болоод, үйлдвэрлэл бол ямар ч ашиггүй байдаг.

Төрөөс гаргаж байгаа жижиг дунд бизнес эрхлэгчдэд зориулсан татвар төлөгчдийн мөнгийг банк дундаас нь завшиж хязгаараа тавьдаг. Үүний улмаас үйлдвэрлэгчдэд очих ёстой мөнгө банкинд хэдэн сараар хадгалагдаж, тэр хооронд банк ашиг хийдэг.

Өөрөөр хэлбэл тус мөнгө үйлдвэрлэгчдийг биш банкуудыг тэтгээд байгаа юм.  Үүнд зохицуулалт хэрэгтэй. Ер нь иргэн хүн дундийн ашиг харсан байгууллагагүйгээр яагаад төртэйгээ харьцаж болохгүй гэж.

Гуравдугаарт төр бодлогоор импортын бараан дахь гаалын татварт зохицуулалт хийх хэрэгтэй. Яг адилхан ноосон цамц байлаа гэхэд урдаас оруулсан нь дотоодын үйлдвэрлэгч нарын зах зээлийг эзэлчихдэг. Тиймээс төр иргэн хоёрын дунд ашиг хийдэг схемийг багасгаж чадвал  дотоодын үйлдвэрлэгч нарын өртөг буурах бололцоо асар их.

-Таны санаачилсан түрээсийн тухай хууль ямар үйл явцтай байгаа вэ. Хаврын чуулганаар хэлэлцэх үү ?

Түрээсийн тухай хуулийн анхны хувилбар бий болсон. Хуулийн төсөлд маш олон шат дараатай судалгаануудыг хийсэн. Үүнийг мэргэжлийн хүмүүсээр хэлэлцүүлээд бусад хууль, тогтоомжтой зөрчилдөж байгаа эсэхийг тогтоосны дараа гурван сарын сүүлээр хэлэлцүүлэг явуулах бодолтой байна. Ингэсний дараа дахин засварлах шаардлагатай бол засаад Засгийн газарт өргөх барина.

-Тэгэхээр нөгөө талдаа эмэгтэйчүүдийн ажил эрхлэлт болон нийгмийн асуудалд өрхийн тэргүүний эзлэх байр суурь маш чухал. Үүнийг та юу гэж боддог вэ ?

Яг үнэн. Үнэхээр улс орноо хөгжүүлэхийн тулд юун түрүүнд өрхийн тэргүүнийг ажилтай байлгах нь үнэхээр чухал юм. Нөхөр нь ажилтай байснаар тухайн гэр бүл  тогтвортой, сэтгэл санааны хувьд амгалан байна. Ер нь төр өрхийн тэргүүнтэй шууд харьцдаг болчихвол ажилтай байлгах асуудлыг нь засаг хариуцах хэрэгтэй.

Манайх шиг гуравхан сая хүнтэй цөөнхөн үндэстнийг аварч үлдэхийн тулд эрчүүд дээрээ тулгуурлана гэж миний хувьд боддог. Эсрэгээр өнөөдөр гэр бүлийн системийг хаясан жунглийн хууль байгаа нь эмэгтэйчүүдийн нуруун дээр олон дарамтууд таазаандаа туллаа.

Тиймээс уул уурхайд төвлөрсөн эдийн засгаас мал аж ахуй руу чиглэх ёстой.

Тиймээс төрийн бодлого өөрчлөгдөж өрхийн тэрүүн рүү чиглэсэн арга хэмжээг авах цаг болсон. Гэхдээ  хэт либерал төрийн өнгөн дээр иймэрхүү үндэсний үзэл санаа хууль болж бодитой ажил болгоход амаргүй л байна даа.

-Таны хувьд жендэрийн эрх тэгш байдлын тухай хуулийн хэрэгжилтийг хэрхэн дүгнэдэг вэ ?

Манайхан жендэрийг голдуу эмэгтэйчүүд дээр төвлөрүүлж ойлгодог. Харин миний хувьд уг асуудлыг эрчүүд рүү төвлөрүүлэх цаг болсон гэж үздэг. Тиймээс хуулийг илүү амьдрал руу дөхүүлэхийн тулд эрчүүдэд тулгараад байгаа асуудал руу чиглүүлэх цаг үе нь болсон.

-Зарим эхчүүд хүүхэд харах үйлчилгээний хууль хэрэггүй. Харин хоёр нас хүртэлх хугацаанд хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээгээр цалинжуулах хэрэгтэй гэж хэлдэг. Энэ хэр боломжтой вэ ?

Ингэхийн бол цэцэрлэг, эмнэлэгийн асуудал тийм ч тулгамдаад байхгүй. Түүнчлэн ажил эрхлэлт болон хүүхдийн өвчлөлтийн асуудал зэргээр олон зүйлийг шийдэх боломжтой. Уг нь ээжүүд чинь монгол улсын ирээдүй хойч үеийг өсгөн, хүмүүжилж буй маш чухал хөдөлмөрийг эрхэлж байгаа юм.

Эхний ээлжинд санхүүгийн бололцоонд тулгуурлан хоёр нас хүртэлх хугацаанд цалингийн доод хэмжээг олгож, нийгмийн даатгал болон ажилласан жилд тооцогддог болох ёстой. Бид бүгд Япон улсыг өндөр хөгжсөн гэдгээр нь сайн мэднэ. Гэтэл энэ нь япон ээжүүдийн гавьяа.

Тэд хүүхдээ өсгөж, хичээлийг нь давтуулж, сургууль, цэцэрлэгт нь хүргэн өгч бие хүн болоход нь маш чухал үүргийг гүйцэтгэдэг. Тиймээс ээжтэйгээ ойрхон өссөн хүүхэд эрүүл мэнд, боловсрол, ёс суртахууны хувьд маш сайн байдаг. Хэрвээ бид ийм бодлого хэрэгжүүлвэл дор хаяж арван жилийн дараа үр дүн нь гарах боломжтой.

-Орон нутагт гэр бүлийн хүчирхийлэл их бий гэдгийг мэргэжилтнүүд хэлдэг. Ажлын байрны хувьд ч багш, банкны ажилтан төрийн байгууллага эсвэл дэлгүүрийн худалдаачин гэсэн л орон тоонууд байдаг. Тиймээс үүнийг бодлогын хүрээнд хэрхэн дэмжиж болох вэ ?

Ер нь монгол нийгмийн хоёр соёлд хуваагдчихсан зэрэгцэж оршиж байна. Нэг нь суурин, нөгөө нь нүүдлийн. Дэлхийд бараг музейн үзмэр шиг болчихоод байгаа соёлыг авч үлдэнэ гэдэг маш чухал. Тиймээс хөдөөгийн ажил эрхлэлт үүн рүү чиглэх ёстой. Хүүхдийг зураан настайд нь сургуульд оруулчихаар тухайн малчин айлын ажиллах хүчний хувьд асуудал гарч гэр бүлэлт ч үүсэх боломжтой.

Ийм нэг зовлонтой нийгмийн схем байгаа юм. Бид хүүхдээ дэлхийн хэмжээний сургууль сургахын тулд гадны стандартыг шууд нүүдлийн соёл ахуйд тааруулах гээд байгаа нь төрийн алдаатай бодлого. Гэтэл эсрэгээр монголд удам дамжсан, малаа сайн сайн мэддэг шилдэг малчин хэрэгтэй байж болно ш дээ. Тиймээс уул уурхайд төвлөрсөн эдийн засгаас мал аж ахуй руу чиглэх ёстой.

-Гэр бүл болон эмэгтэйчүүдтэй холбоотой хууль хаврын чуулганаар хэлэлцэх асуудлын жагсаалтад байгаа болов уу ?

Гэр бүлийн хүчирхийллийн тухай хуулийг хэлэлцэнэ. Түүнчлэн гэр бүлийн тухай хууль байгаа. Уг хоёр хуулийг хамтатгаж нэг нэгнийхээ алдаа дутагдлыг нөхөж, зарим заалтууд бататгах байх.